ఆత్మానమిత్యాది కేవలజ్ఞానాన్ముక్తిరిత్యేవమ్పరతయా వ్యాఖ్యాతం సంప్రతి తత్ర భర్తృప్రపఞ్చవ్యాఖ్యాముత్థాపయతి —

స్వాత్మేతి ।

ఆత్మలోకోపాసకస్య కర్మాభావే కథం తదక్షయవాచోయుక్తిరిత్యాశఙ్క్య కర్మాభావస్యాసిద్ధిమభిసన్ధాయ కర్మసాధ్యం లోకం వ్యాకృతావ్యాకృతరూపేణ భినత్తి —

లోకశబ్దార్థఞ్చేతి ।

ఔత్ప్రేక్షికీ కల్పనా న తు శ్రౌతీతి వక్తుం కిలేత్యుక్తమ్ । తత్రాఽఽద్యం లోకశబ్దార్థమనూద్య తదుపాసకస్య దోషమాహ —

ఎక ఇతి ।

పరిచ్ఛిన్నః కర్మాత్మా తత్సాధ్యో వ్యాకృతావస్థో లోకస్తస్మిన్నహఙ్గ్రహోపాసకస్యేతి యావత్ । కిలశబ్దస్తు పూర్వవత్ ।

ద్వితీయం లోకశబ్దార్థమనూద్య తదుపాసకస్య లాభం దర్శయతి —

తమేవేతి ।

యథా కుణ్డలాదేరన్తర్బహిరన్వేషణే సువర్ణాతిరిక్తరూపానుపలమ్భాత్తద్రూపేణాస్య నిత్యత్వం తథా కర్మసాధ్యం హిరణ్యమర్గాదిలోకం కార్యత్వాదవ్యాకృతం కారణమేవేత్యఙ్గీకృత్య యస్తస్మిన్నహమ్బుద్ధ్యోపాస్యే తస్యాపరిచ్ఛిన్నకర్మసాధ్యలోకాత్మోపాసకత్వాద్బ్రహ్మవిత్త్వం కర్మిత్వం చ ఘటతే తస్య ఖల్వాత్మైవ కర్మ తేన తస్య తన్న క్షీయతే । యః పునరద్వైతావస్థాముపాస్తే తస్యాఽఽత్మైవ కర్మ భవతీతి హి భర్తృప్రపఞ్చైరుక్తమిత్యర్థః ।

ఆత్మానమిత్యాదిసముచ్చయపరమితి ప్రాప్తం పక్షం ప్రత్యాహ —

భవతీతి ।

శ్రౌతత్వాభావే హేతుమాహ —

స్వలోకేతి ।

స్వం లోకమదృష్ట్వేత్యత్ర స్వలోకశబ్దేన పరస్య ప్రకృతస్యాఽత్మానమేవేత్యత్ర ప్రకృతహానాప్రకృతప్రక్రియాపరిహారార్థముక్తత్వాన్నాత్ర లోకద్వైవిద్యకల్పనా యుక్తేత్యర్థః ।

లోకశబ్దేనాత్ర పరమాత్మపరిగ్రహే హేత్వన్తరమాహ —

స్వం లోకమితీతి ।

యథా లోకస్య స్వశబ్దార్థో విశేషణం తథాఽఽత్మానమిత్యత్ర స్వశబ్దపర్యాయాత్మశబ్దార్థస్తస్య విశేషణం దృశ్యతే న చ కర్మఫలస్య ముక్త్యమాత్మత్వమతో లోకశబ్దోఽత్ర పరమాత్మైవేత్యర్థః ।

ప్రకరణాద్విశేషణాచ్చ సిద్ధమర్థం దర్శయతి —

తత్రేతి ।

పరస్యైవ లోకశబ్దార్థత్వే హేత్వన్తరమాహ —

పరేణేతి ।

ఉక్తమేవ ప్రపఞ్చయతి —

పుత్రేతి ।

అథ పరేషు వాక్యేషు పరమాత్మా లోకశబ్దార్థః ప్రకృతే తు కర్మఫలమితి వ్యవస్థేతి చేన్నైవమేకవాక్యత్వసంభవే తద్భేదస్యాన్యాయ్యత్వాదిత్యాహ —

తైరితి ।

ఎకవాక్యత్వసంభావనామేవ దర్శయతి —

ఇహాపీతి ।

యథోత్తరత్రాఽఽత్మాదిశబ్దేన లోకో విశేషిస్తథాఽఽత్మానమిత్యత్రాప్యాత్మశబ్దేన విశేష్యతే । పూర్వవాక్యే చ స్వం లోకమదృష్ట్వేతి స్వశబ్దేనాఽఽత్మవాచినా తస్య విశేషణం దృశ్యతే । తథా చ పూర్వాపరాలోచనాయామేకవాక్యత్వసిద్ధిరిత్యర్థః ।

ప్రకరణేన తస్య లోకశబ్దార్థత్వమయుక్తం లిఙ్గవిరోధాదితి చోదయతి —

అస్మాదితి ।

తదేవ వివృణోతి —

ఇహేత్యాదినా ।