ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಪಂಚಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯತ್ಕಿಂಚಾವಿಜ್ಞಾತಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ತದ್ರೂಪಂ ಪ್ರಾಣೋ ಹ್ಯವಿಜ್ಞಾತಃ ಪ್ರಾಣ ಏನಂ ತದ್ಭೂತ್ವಾವತಿ ॥ ೧೦ ॥
ತಥಾ ಯತ್ಕಿಂಚ ಅವಿಜ್ಞಾತಂ ವಿಜ್ಞಾನಾಗೋಚರಂ ನ ಚ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನಮ್ , ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ತದ್ರೂಪಮ್ ; ಪ್ರಾಣೋ ಹ್ಯವಿಜ್ಞಾತಃ ಅವಿಜ್ಞಾತರೂಪಃ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರಾಣಃ — ಅನಿರುಕ್ತಶ್ರುತೇಃ । ವಿಜ್ಞಾತವಿಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯಾವಿಜ್ಞಾತಭೇದೇನ ವಾಙ್ಮನಃಪ್ರಾಣವಿಭಾಗೇ ಸ್ಥಿತೇ ತ್ರಯೋ ಲೋಕಾ ಇತ್ಯಾದಯೋ ವಾಚನಿಕಾ ಏವ । ಸರ್ವತ್ರ ವಿಜ್ಞಾತಾದಿರೂಪದರ್ಶನಾದ್ವಚನಾದೇವ ನಿಯಮಃ ಸ್ಮರ್ತವ್ಯಃ । ಪ್ರಾಣ ಏನಂ ತದ್ಭೂತ್ವಾವತಿ — ಅವಿಜ್ಞಾತರೂಪೇಣೈವಾಸ್ಯ ಪ್ರಾಣೋಽನ್ನಂ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಶಿಷ್ಯಪುತ್ರಾದಿಭಿಃ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನಾವಿಜ್ಞಾತೋಪಕಾರಾ ಅಪ್ಯಾಚಾರ್ಯಪಿತ್ರಾದಯೋ ದೃಶ್ಯಂತೇ ; ತಥಾ ಮನಃಪ್ರಾಣಯೋರಪಿ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನಾವಿಜ್ಞಾತಯೋರನ್ನತ್ವೋಪಪತ್ತಿಃ ॥

ಅನಿರುಕ್ತಶ್ರುತೇರವಿಜ್ಞಾತರೂಪೋ ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಣಸ್ತಸ್ಮಾದವಿಜ್ಞಾತಂ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ರೂಪಮಿತಿ ಯೋಜನಾ । ವಿಜ್ಞಾತಾದಿರೂಪಾತಿರೇಕೇಣ ಲೋಕವೇದಾದ್ಯಭಾವಾದ್ವಿಜ್ಞಾತಾದಿರೂಪಾಭಿಧಾನೇನೈವ ವಾಗಾದೀನಾಂ ಲೋಕಾದ್ಯಾತ್ಮತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಕಿಮರ್ಥಂ ತ್ರಯೋ ಲೋಕಾ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಥೈವ ಧ್ಯಾನಾರ್ಥಮಿತ್ಯಾಹ —

ವಿಜ್ಞಾತೇತಿ ।

ಭೂರಾದಿಷ್ವೇಕೈಕತ್ರ ವಿಜ್ಞಾತಾದಿದೃಷ್ಟೇರ್ವಾಗಾದೇಶ್ಚ ವ್ಯವಸ್ಥಿತತ್ವಾತ್ಕುತೋ ವಿಜ್ಞಾತಾದೇರ್ವಾಗಾದ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಂ ನಿಯಂತುಂ ಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸರ್ವತ್ರೇತಿ ।

ಪ್ರಾಣವಿಭೂತಿವಿದಃ ಸಂಪತಿ ಫಲಂ ಕಥಯತಿ —

ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ।

ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಞಾತಸ್ಯೈವ ಭೋಜ್ಯತ್ವೋಪಲಂಭಾದವಿಜ್ಞಾತಾದಿರೂಪೇಣ ಪ್ರಾಣಾದೇರ್ನ ಭೋಜ್ಯತ್ವೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಶಿಷ್ಯೇತಿ ।

ಶಿಷ್ಯೈರವಿವೇಕಿಭಿಃ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನೋಪಕಾರಾ ಅಪಿ ಗುರವಸ್ತೇಷಾಂ ಭೋಜ್ಯತಾಮಪದ್ಯಾಮಾನಾ ದೃಶ್ಯಂತೇ ಪುತ್ರಾದಿಭಿಶ್ಚಾತಿಬಾಲೈರವಿಜ್ಞಾತೋಪಕಾರಾಃ ಪಿತ್ರಾದಯಸ್ತೇಷಾಂ ಭೋಜ್ಯತ್ವಮಾಪದ್ಯಂತೇ ತಥಾ ಪ್ರಕೃತೇಽಪಿ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೦॥