బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమోఽధ్యాయఃపఞ్చమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
అద్భ్యశ్చైనం చన్ద్రమసశ్చ దైవః ప్రాణ ఆవిశతి స వై దైవః ప్రాణో యః సఞ్చరంశ్చాసఞ్చరంశ్చ న వ్యథతేఽథో న రిష్యతి స ఎవంవిత్సర్వేషాం భూతానామాత్మా భవతి యథైషా దేవతైవం స యథైతాం దేవతాం సర్వాణి భూతాన్యవన్త్యైవం హైవంవిదం సర్వాణి భూతాన్యవన్తి । యదు కిఞ్చేమాః ప్రజాః శోచన్త్యమైవాసాం తద్భవతి పుణ్యమేవాముం గచ్ఛతి న హ వై దేవాన్పాపం గచ్ఛతి ॥ ౨౦ ॥
తథా అద్భ్యశ్చైనం చన్ద్రమసశ్చ దైవః ప్రాణ ఆవిశతి । స వై దైవః ప్రాణః కింలక్షణ ఇత్యుచ్యతే — యః సఞ్చరన్ ప్రాణిభేదేషు అసఞ్చరన్ సమష్టివ్యష్టిరూపేణ — అథవా సఞ్చరన్ జఙ్గమేషు అసఞ్చరన్స్థావరేషు — న వ్యథతే న దుఃఖనిమిత్తేన భయేన యుజ్యతే ; అథో అపి న రిష్యతి న వినశ్యతి న హింసామాపద్యతే । సః — యో యథోక్తమేవం వేత్తి త్ర్యన్నాత్మదర్శనం సః — సర్వేషాం భూతానామాత్మా భవతి, సర్వేషాం భూతానాం ప్రాణో భవతి, సర్వేషాం భూతానాం మనో భవతి, సర్వేషాం భూతానాం వాగ్భవతి — ఇత్యేవం సర్వభూతాత్మతయా సర్వజ్ఞో భవతీత్యర్థః — సర్వకృచ్చ । యథైషా పూర్వసిద్ధా హిరణ్యగర్భదేవతా ఎవమేవ నాస్య సర్వజ్ఞత్వే సర్వకృత్త్వే వా క్వచిత్ప్రతిఘాతః ; స ఇతి దార్ష్టాన్తికనిర్దేశః । కిఞ్చ యథైతాం హిరణ్యగర్భదేవతామ్ ఇజ్యాదిభిః సర్వాణి భూతాన్యవన్తి పాలయన్తి పూజయన్తి, ఎవం హ ఎవంవిదం సర్వాణి భూతాన్యవన్తి — ఇజ్యాదిలక్షణాం పూజాం సతతం ప్రయుఞ్జత ఇత్యర్థః ॥

మనస్యుక్తం న్యాయం ప్రాణేఽతిదిశతి —

తథేతి ।

తమేవ దైవం ప్రాణం ప్రశ్నపూర్వకం ప్రకటయతి —

స వా ఇతి ।

స ఎవంవిదిత్యాది వ్యాచష్టే —

స య ఇతి ।

విదిరత్ర లాభార్థః ।

న కేవలం యథోక్తమేవ విద్యాఫలం కిన్తు ఫలాన్తరమప్యస్తీత్యాహ —

కిఞ్చేతి ।