బ్రాహ్మణార్థదార్ఢ్యార్థం మన్త్రమవతార్య వ్యాకరోతి —
అథేత్యాదినా ।
సూర్యోఽధిదైవముదయకాలే వాయోరుద్గచ్ఛతి । తత్ర చాపరసన్ధ్యాసమయేఽస్తం గచ్ఛతి । స ఎవ చాధ్యాత్మం ప్రబోధసమయే చక్షురాత్మనా ప్రాణాదుదేతి పురుషస్య స్వాపసమయే చ తస్మిన్నేవాస్తం గచ్ఛతీతి యతశ్చేత్యాదౌ విభాగః ।
శ్లోకస్యోత్తరార్ధం ప్రాణాదిత్యాదిబ్రాహ్మణవ్యవహితం శ్లోకే పూర్ణతాజ్ఞాపనార్థం ప్రథమం వ్యాచష్టే —
తం దేవా ఇతి ।
ధారణస్య ప్రకృతత్వాత్సామాన్యేన చ విశేషం లక్షయిత్వాఽఽహ —
ధృతవన్త ఇతి ।
స ఎవేతి ధర్మపరామర్శః । తత్రేతి సప్తమీ సంపూర్ణమన్త్రమధికరోతి । ఇమం మన్త్రమితి పూర్వార్ధోక్తిః ।
ఉత్తరార్ధస్య బ్రాహ్మణమాకాఙ్క్షాపూర్వకముత్థాప్య వ్యాచష్టే —
తమిత్యాదినా ।
తైరభగ్నం దేవైరభగ్నత్వేన మీమాంసితం తేఽనుగచ్ఛన్తీత్యర్థః ।
విశేషణస్యార్థవత్త్వం సాధయతి —
యత్త్వితి ।
ఉక్తం హేతుమగ్నిరహస్యమాశ్రిత్య విశదయతి —
అథేతి ।
యథాఽత్రేత్యుపమార్థోఽథశబ్దః । అనుగచ్ఛతి శామ్యతీత్యేతత్ । వాయుమను తదధీన ఎవ తస్మిన్కాల ఉద్వాత్యస్తమేతి । ఉదవాసీదస్తం గత ఇత్యర్థః । ఇతిశబ్దోఽగ్నిరహస్యవాక్యసమాప్త్యర్థః।
అధ్యాత్మం ప్రాణవ్రతమధిదైవఞ్చ వాయువ్రతమిత్యేకమేవ వ్రతం ధార్యమితి మన్త్రబ్రాహ్మణాభ్యాం ప్రతిపాద్య తస్మాదితి వ్యాచష్టే —
యస్మాదితి ।
న హి వాగాదయోఽగ్న్యాదయో వా పరిస్పన్దవిరహిణః స్థాతుమర్హన్తి తేన ప్రాణాదివ్రతం తైరనువర్త్యత ఎవేత్యర్థః ।
ఎకమేవేతి నియమే ప్రాణవ్యాపారస్యాభగ్నత్వం హేతుమాహ —
న హీతి ।
తదనుపరమే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
నను ప్రాణనాద్యభావే జీవనాసంభవాత్తస్యాఽఽర్థికత్వాత్తదనుష్ఠానమవిధేయమిత్యాశఙ్క్యైవకారలభ్యం నియమం దర్శయతి —
హిత్వేతి ।
నేదిత్యాదివాక్యస్యాక్షరార్థముక్త్వా తాత్పర్యార్థమాహ —
యద్యహమితి ।
ప్రాణవ్రతస్య సకృదనుష్ఠానమాశఙ్క్య సర్వేన్ద్రియవ్యాపారనివృత్తివరూపం సంన్యాసమామరణమనువర్తయేదిత్యాహ —
యదీతి ।
విపక్షే దోషమాహ —
యది హీతి ।
ప్రాణాదిపరిభవపరిహారార్థం నియమం నిగమయతి —
తస్మాదితి ।
విద్యాఫలం వక్తుం భూమికాఙ్కరోతి —
తేనేతి ।
వ్రతమేవ విశినష్టి —
ప్రాణేతి ।
ప్రతిపత్తిమేవ ప్రకటయతి —
సర్వభూతేష్వితి ।
సంప్రతి విద్యాఫలం కథయతి —
ఎవమితి ।
కథమేకస్మిన్నేవ విజ్ఞానే ఫలవికల్పః స్యాదిత్యాశఙ్క్య విజ్ఞానప్రకర్షాపేక్షం సాయుజ్యం తన్నికర్షాపేక్షం చ సాలోక్యమిత్యాహ —
విజ్ఞానేతి ॥౨౩॥