బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమోఽధ్యాయఃషష్ఠం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
త్రయం వా ఇదం నామ రూపం కర్మ తేషాం నామ్నాం వాగిత్యేతదేషాముక్థమతో హి సర్వాణి నామాన్యుత్తిష్ఠన్తి । ఎతదేషాం సామైతద్ధి సర్వైర్నామభిః సమమేతదేషాం బ్రహ్మైతద్ధి సర్వాణి నామాని బిభర్తి ॥ ౧ ॥
యదేతదవిద్యావిషయత్వేన ప్రస్తుతం సాధ్యసాధనలక్షణం వ్యాకృతం జగత్ ప్రాణాత్మప్రాప్త్యన్తోత్కర్షవదపి ఫలమ్ , యా చైతస్య వ్యాకరణాత్ప్రాగవస్థా అవ్యాకృతశబ్దవాచ్యా — వృక్షబీజవత్ సర్వమేతత్ త్రయమ్ ; కిం తత్త్రయమిత్యుచ్యతే — నామ రూపం కర్మ చేతి అనాత్మైవ — న ఆత్మా యత్సాక్షాదపరోక్షాద్బ్రహ్మ ; తస్మాదస్మాద్విరజ్యేతేత్యేవమర్థః త్రయం వా ఇత్యాద్యారమ్భః । న హ్యస్మాత్ అనాత్మనః అవ్యావృత్తచిత్తస్య ఆత్మానమేవ లోకమ్ అహం బ్రహ్మాస్మీత్యుపాసితుం బుద్ధిః ప్రవర్తతే, బాహ్యప్రత్యగాత్మప్రవృత్త్యోర్విరోధాత్ । తథా చ కాఠకే — ‘పరాఞ్చి ఖాని వ్యతృణత్స్వయమ్భూస్తస్మాత్పరాఙ్పశ్యతి నాన్తరాత్మన్ । కశ్చిద్ధీరః ప్రత్యగాత్మానమైక్షదావృత్తచక్షురమృతత్వమిచ్ఛన్’ (క . ౨ । ౧ । ౧) ఇత్యాది ॥

ప్రపఞ్చితస్యావిద్యాకార్యస్య సంక్షేపేణోపసంహారార్థం బ్రాహ్మణాన్తరమవతారయతి —

తదేతదితి ।

ఫలమపి జ్ఞానకర్మణోరుక్తవిశేషణవద్యదేతత్ప్రస్తుతమితి సంబన్ధః ।

అవ్యాకృతప్రక్రియాయాముక్తం స్మారయతి —

యా చేతి ।

వ్యాకృతావ్యాకృతస్య జగతః సంగృహీతం రూపమాహ —

సర్వమితి ।

వాఙ్మనఃప్రాణాఖ్యం త్రయమితి శఙ్కాం ప్రత్యాహ —

కిం తదిత్యాదినా ।

కిమర్థః పునరయముపసంహార ఇత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

అనాత్మైవేతి ।

ఆత్మశబ్దార్థమాహ —

యత్సాక్షాదితి ।

అనాత్మత్వేన జగతో హేయత్వం తచ్ఛబ్దేన పరామృశ్యతే ।

వైరాగ్యమపి కిమర్థమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

న హీతి ।

అవిరక్తోఽపి కుతూహలితయా తత్రాధికారీ స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

బాహ్యేతి ।

అనాత్మప్రవణమప్యాత్మానం ప్రత్యాయయిష్యత్యాత్మనః సర్వాత్మత్వాత్కుతో విరోధ ఇత్యాశఙ్క్యాహ —

తథేతి ।

కథం తర్హి ప్రత్యగాత్మధీస్తత్రాఽఽహ —

కశ్చిదితి ।