ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ ஹோவாசாஜாதஶத்ருர்யத்ரைஷ ஏதத்ஸுப்தோ(அ)பூ⁴த்³ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய: புருஷஸ்ததே³ஷாம் ப்ராணாநாம் விஜ்ஞாநேந விஜ்ஞாநமாதா³ய ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்சே²தே தாநி யதா³ க்³ருஹ்ணாத்யத² ஹைதத்புருஷ: ஸ்வபிதி நாம தத்³க்³ருஹீத ஏவ ப்ராணோ ப⁴வதி க்³ருஹீதா வாக்³க்³ருஹீதம் சக்ஷுர்க்³ருஹீதம் ஶ்ரோத்ரம் க்³ருஹீதம் மந: ॥ 17 ॥
ஸ ஹோவாச அஜாதஶத்ரு: விவக்ஷிதார்த²ஸமர்பணாய । யத்ரைஷ ஏதத்ஸுப்தோ(அ)பூ⁴த்³ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய: புருஷ: — க்வைஷ ததா³பூ⁴த்குத ஏததா³கா³தி³தி யத³ப்ருச்சா²ம, தத் ஶ்ருணு உச்யமாநம் — யத்ரைஷ ஏதத்ஸுப்தோ(அ)பூ⁴த் , தத் ததா³ தஸ்மிந்காலே ஏஷாம் வாகா³தீ³நாம் ப்ராணாநாம் , விஜ்ஞாநேந அந்த:கரணக³தாபி⁴வ்யக்திவிஶேஷவிஜ்ஞாநேந உபாதி⁴ஸ்வபா⁴வஜநிதேந, ஆதா³ய விஜ்ஞாநம் வாகா³தீ³நாம் ஸ்வஸ்வவிஷயக³தஸாமர்த்²யம் க்³ருஹீத்வா, ய ஏஷ: அந்த: மத்⁴யே ஹ்ருத³யே ஹ்ருத³யஸ்ய ஆகாஶ: — ய ஆகாஶஶப்³தே³ந பர ஏவ ஸ்வ ஆத்மோச்யதே — தஸ்மிந் ஸ்வே ஆத்மந்யாகாஶே ஶேதே ஸ்வாபா⁴விகே(அ)ஸாம்ஸாரிகே ; ந கேவல ஆகாஶ ஏவ, ஶ்ருத்யந்தரஸாமர்த்²யாத் — ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி ; லிங்கோ³பாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴க்ருதம் விஶேஷாத்மஸ்வரூபமுத்ஸ்ருஜ்ய அவிஶேஷே ஸ்வாபா⁴விகே ஆத்மந்யேவ கேவலே வர்தத இத்யபி⁴ப்ராய: । யதா³ ஶரீரேந்த்³ரியாத்⁴யக்ஷதாமுத்ஸ்ருஜதி ததா³ அஸௌ ஸ்வாத்மநி வர்தத இதி கத²மவக³ம்யதே ? நாமப்ரஸித்³த்⁴யா ; காஸௌ நாமப்ரஸித்³தி⁴ரித்யாஹ — தாநி வாகா³தே³ர்விஜ்ஞாநாநி யதா³ யஸ்மிந்காலே க்³ருஹ்ணாதி ஆத³த்தே, அத² ததா³ ஹ ஏதத்புருஷ: ஸ்வபிதிநாம ஏதந்நாம அஸ்ய புருஷஸ்ய ததா³ ப்ரஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி ; கௌ³ணமேவாஸ்ய நாம ப⁴வதி ; ஸ்வமேவ ஆத்மாநம் அபீதி அபிக³ச்ச²தீதி ஸ்வபிதீத்யுச்யதே । ஸத்யம் ஸ்வபிதீதிநாமப்ரஸித்³த்⁴யா ஆத்மந: ஸம்ஸாரத⁴ர்மவிலக்ஷணம் ரூபமவக³ம்யதே, ந த்வத்ர யுக்திரஸ்தீத்யாஶங்க்யாஹ — தத் தத்ர ஸ்வாபகாலே க்³ருஹீத ஏவ ப்ராணோ ப⁴வதி ; ப்ராண இதி க்⁴ராணேந்த்³ரியம் , வாகா³தி³ப்ரகரணாத் ; வாகா³தி³ஸம்ப³ந்தே⁴ ஹி ஸதி தது³பாதி⁴த்வாத³ஸ்ய ஸம்ஸாரத⁴ர்மித்வம் லக்ஷ்யதே ; வாகா³த³யஶ்ச உபஸம்ஹ்ருதா ஏவ ததா³ தேந ; கத²ம் ? க்³ருஹீதா வாக் , க்³ருஹீதம் சக்ஷு:, க்³ருஹீதம் ஶ்ரோத்ரம் , க்³ருஹீதம் மந: ; தஸ்மாத் உபஸம்ஹ்ருதேஷு வாகா³தி³ஷு க்ரியாகாரகப²லாத்மதாபா⁴வாத் ஸ்வாத்மஸ்த² ஏவ ஆத்மா ப⁴வதீத்யவக³ம்யதே ॥

கூடஸ்த²சிதே³கரஸோ(அ)யமாத்மா । தத்ர க்ரியாகாரகப²லவ்யவஹாரோ வஸ்துதோ நாஸ்தீதி விவக்ஷிதோ(அ)ர்த²ஸ்தஸ்ய ப்ரகடீகரணார்த²ம் ப்ரஸ்துதம் ப்ரஶ்நத்³வயமநுவத³தி —

யத்ரேதி ।

உபாதி⁴ரந்த:கரணம் தஸ்ய ஸ்வபா⁴வஸ்தது³பாதா³நமஜ்ஞாநம் தேந ஜநிதமந்த:கரணக³தமபி⁴வ்யக்தம் விஶேஷவிஜ்ஞாநம் சைதந்யாபா⁴ஸலக்ஷணம் தேந கரணேநேத்யர்த²: । வாகா³தீ³நாம் ஸ்வஸ்வவிஷயக³தம் ப்ரதிநியதம் ப்ரகாஶநஸாமர்த்²யம் விஜ்ஞாநமித்யர்த²: ।

ய ஏஷோ(அ)ந்தரிதி ப்ரதீகமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —

மத்⁴ய இதி ।

ஆகாஶஶப்³த³ஸ்ய பூ⁴தாகாஶவிஷயத்வமாஶங்க்யா(அ)(அ)காஶோ(அ)ர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாதி³தி ந்யாயேநா(அ)(அ)ஹ —

ஆகாஶஶப்³தே³நேதி ।

ஸத்³ரூபே ப்³ரஹ்மண்யேவ ஸுஷுப்தஸ்ய ஶயநம் பூ⁴தாகாஶே து ந ப⁴வதீத்யத்ர ச்சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதிஸம்மதிமாஹ —

ஶ்ருத்யந்தரேதி ।

கீத்³ருக³த்ர ஶயநம் விவஶக்ஷிதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

லிங்கே³தி ।

ஸ்வாபாதி⁴காரே ஸ்வாபா⁴விகத்வமவித்³யாமாத்ரஸம்மிஶ்ரிதத்வம் ‘ஸதி ஸம்பத்³ய ந விது³:’ இத்யாதி³ஶ்ருதேரிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

தாநி யதே³த்யாதி³வாக்யாகாங்க்ஷாபூர்வகமாத³த்தே —

யதே³த்யாதி³நா ।

விஜ்ஞாநாநி தத்ஸாத⁴நாநீத்யேதத் ।

புருஷ இதி ப்ரத²மா ஷஷ்ட்யர்தே²(அ)தோ வக்ஷ்யதி —

அஸ்ய புருஷஸ்யேதி ।

அஶ்வகர்ணாதி³நாம்நோ விஶேஷமாஹ —

கௌ³ணமேவேதி ।

கௌ³ணத்வம் வ்யுத்பாத³யதி —

ஸ்வமேவேதி ।

நாம்நோ(அ)ர்த²வ்யபி⁴சாரஸ்யாபி த்³ருஷ்டத்வாந்ந தத்³வஶாத்ஸ்வாபே ஸ்வரூபாவஸ்தா²நமிதி ஶங்காமநூத்³ய தத்³க்³ருஹீத ஏவேத்யாதி³ வாக்யமுத்தா²ப்ய வ்யாசஷ்டே —

ஸத்யமித்யாதி³நா ।

கா புநராத்மந: ஸ்வாபாவஸ்தா²யாமஸம்ஸாரித்வரூபே(அ)வஸ்தா²நமித்யத்ர யுக்திரிஹோக்தா ப⁴வதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

வாகா³தீ³தி ।

ததா³ ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யாம் தேநா(அ)(அ)த்மநா சைதந்யாபா⁴ஸேந ஹேதுநேத்யர்த²: ।

ஸ்வாபே கரணோபஸம்ஹாரம் விவ்ருணோதி —

கத²மித்யதி³நா ।

தது³பஸம்ஹாரப²லம் கத²யதி —

தஸ்மாதி³தி ॥17॥