ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ ஹோவாசாஜாதஶத்ருர்யத்ரைஷ ஏதத்ஸுப்தோ(அ)பூ⁴த்³ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய: புருஷ: க்வைஷ ததா³பூ⁴த்குத ஏததா³கா³தி³தி தது³ ஹ ந மேநே கா³ர்க்³ய: ॥ 16 ॥
ஸ ஏவம் அஜாதஶத்ரு: வ்யதிரிக்தாத்மாஸ்தித்வம் ப்ரதிபாத்³ய கா³ர்க்³யமுவாச — யத்ர யஸ்மிந்காலே ஏஷ: விஜ்ஞாநமய: புருஷ: ஏதத் ஸ்வபநம் ஸுப்த: அபூ⁴த் ப்ராக் பாணிபேஷப்ரதிபோ³தா⁴த் ; விஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாயதே(அ)நேநேத்யந்த:கரணம் பு³த்³தி⁴: உச்யதே, தந்மய: தத்ப்ராய: விஜ்ஞாநமய: ; கிம் புநஸ்தத்ப்ராயத்வம் ? தஸ்மிந்நுபலப்⁴யத்வம் , தேந சோபலப்⁴யத்வம் , உபலப்³த்⁴ருத்வம் ச ; கத²ம் புநர்மயடோ(அ)நேகார்த²த்வே ப்ராயார்த²தைவ அவக³ம்யதே ? ‘ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாநமயோ மநோமய:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) இத்யேவமாதௌ³ ப்ராயார்த² ஏவ ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் பரவிஜ்ஞாநவிகாரத்வஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ‘ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய:’ இதி ச ப்ரஸித்³த⁴வத³நுவாதா³த் அவயவோபமார்த²யோஶ்ச அத்ராஸம்ப⁴வாத் பாரிஶேஷ்யாத் ப்ராயார்த²தைவ ; தஸ்மாத் ஸங்கல்பவிகல்பாத்³யாத்மகமந்த:கரணம் தந்மய இத்யேதத் ; புருஷ:, புரி ஶயநாத் । க்வைஷ ததா³ அபூ⁴தி³தி ப்ரஶ்ந: ஸ்வபா⁴வவிஜிஜ்ஞாபயிஷயா — ப்ராக் ப்ரதிபோ³தா⁴த் க்ரியாகாரகப²லவிபரீதஸ்வபா⁴வ ஆத்மேதி கார்யாபா⁴வேந தி³த³ர்ஶயிஷிதம் ; ந ஹி ப்ராக்ப்ரதிபோ³தா⁴த்கர்மாதி³கார்யம் ஸுகா²தி³ கிஞ்சந க்³ருஹ்யதே ; தஸ்மாத் அகர்மப்ரயுக்தத்வாத் ததா²ஸ்வாபா⁴வ்யமேவ ஆத்மநோ(அ)வக³ம்யதே — யஸ்மிந்ஸ்வாபா⁴வ்யே(அ)பூ⁴த் , யதஶ்ச ஸ்வாபா⁴வ்யாத்ப்ரச்யுத: ஸம்ஸாரீ ஸ்வபா⁴வவிலக்ஷண இதி — ஏதத்³விவக்ஷயா ப்ருச்ச²தி கா³ர்க்³யம் ப்ரதிபா⁴நரஹிதம் பு³த்³தி⁴வ்யுத்பாத³நாய । க்வைஷ ததா³பூ⁴த் , குத ஏததா³கா³த் — இத்யேதது³ப⁴யம் கா³ர்க்³யேணைவ ப்ரஷ்டவ்யமாஸீத் ; ததா²பி கா³ர்க்³யேண ந ப்ருஷ்டமிதி நோதா³ஸ்தே(அ)ஜாதஶத்ரு: ; போ³த⁴யிதவ்ய ஏவேதி ப்ரவர்ததே, ஜ்ஞாபயிஷ்யாம்யேவேதி ப்ரதிஜ்ஞாதத்வாத் । ஏவமஸௌ வ்யுத்பாத்³யமாநோ(அ)பி கா³ர்க்³ய: — யத்ரைஷ ஆத்மாபூ⁴த் ப்ராக்ப்ரதிபோ³தா⁴த் , யதஶ்சைததா³க³மநமாகா³த் — தது³ப⁴யம் ந வ்யுத்பேதே³ வக்தும் வா ப்ரஷ்டும் வா — கா³ர்க்³யோ ஹ ந மேநே ந ஜ்ஞாதவாந் ॥

வ்ருத்தமநூத்³யாந்தரக்³ரந்த²மவதார்ய வ்யாசஷ்டே —

ஸ ஏவமித்யாதி³நா ।

ஏதத்ஸ்வபநம் யதா² ப⁴வதி ததே²தி யாவத் ।

யத்ரேத்யுக்தம் காலம் விஶிநஷ்டி —

ப்ராகி³தி ।

ததா³ க்வாபூ⁴தி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

விஜ்ஞாநமய இத்யத்ர விஜ்ஞாநம் பரம் ப்³ரஹ்ம தத்³விகாரோ ஜீவஸ்தேந விகாரார்தே² மயடி³தி கேசித்தந்நிராகரோதி —

விஜ்ஞாநமிதி ।

அந்த:கரணப்ராயத்வமாத்மநோ ந ப்ரகல்ப்யதே தஸ்யாஸம்க³ஸ்ய தேநாஸம்ப³ந்தா⁴தி³த்யாக்ஷிபதி —

கிம் புநரிதி ।

அஸம்க³ஸ்யாப்யாவித்³யம் பு³த்³த்⁴யாதி³ஸம்ப³ந்த⁴முபேத்ய பரிஹரதி —

தஸ்மிந்நிதி ।

தத்ஸாக்ஷித்வாச்ச தத்ப்ராயத்வமித்யாஹ —

உபலப்³த்⁴ருத்வம் சேதி ।

நியாமகாபா⁴வம் ஶங்கித்வா பரிஹரதி —

கத²மித்யாதி³நா ।

ஏகஸ்மிந்நேவ வாக்யே ப்ருதி²வீமய இத்யாதௌ³ ப்ராயார்த²த்வோபலம்பா⁴த்³விஜ்ஞாநமய இத்யத்ராபி தத³ர்த²த்வமேவ மயடோ நிஶ்சிதமித்யுக்தமிதா³நீம் ஜீவஸ்ய பரமாத்மரூபவிஜ்ஞாநவிகாரத்வஸ்ய ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோரப்ரஸித்³த⁴த்வாச்ச ப்ராயார்த²த்வமேவேத்யாஹ —

பரேதி ।

அப்ரஸித்³த⁴மபி விஜ்ஞாநவிகாரத்வம் ஶ்ருதிவஶாதி³ஷ்யதாமித்யாங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ய ஏஷ இதி ।

ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய இத்யத்ர விஜ்ஞாநமயஸ்யைஷ இதி ப்ரஸித்³த⁴வத³நுவாதா³த³ப்ரஸித்³த⁴விஜ்ஞாநவிகாரத்வம் ஸர்வநாமஶ்ருதிவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

ஜீவோ ப்³ரஹ்மாவயவஸ்தத்ஸத்³ருஶோ வா தத³ர்தோ² மயடி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அவயவேதி ।

ப்³ரஹ்மணோ நிரவயவத்வஶ்ருதேஸ்தஸ்யைவ ஜீவரூபேண ப்ரவேஶஶ்ரவணாச்ச ப்ரக்ருதே வாக்யே மயடோ(அ)வயவாத்³யர்தா²யோகா³ந்நிர்விஷயத்வாஸம்ப⁴வாச்ச பாரிஶேஷ்யாத்பூர்வோக்தா ப்ராயார்த²தைவ தஸ்ய ப்ரத்யேதவ்யேத்யர்த²: ।

விஜ்ஞாநமயபதா³ர்த²முபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

யத்ரேத்யாதி³ வ்யாக்²யாய வாக்யஶேஷமவதார்ய தாத்பர்யமாஹ —

க்வைஷ இதி ।

ஸ்வரூபஜ்ஞாபநார்த²ம் ப்ரஶ்நப்ரவ்ருத்திரித்யேதத்ப்ரகடயதி —

ப்ராகி³தி ।

கார்யாபா⁴வேநேத்யுக்தம் வ்யநக்தி —

ந ஹீதி ।

தஸ்மாதி³த்யஸ்யார்த²மாஹ —

அகர்மப்ரயுக்தத்வாதி³தி ।

கிம் ததா²ஸ்வாபா⁴வ்யமிதி ததா³ஹ —

யஸ்மிந்நிதி ।

த்³விதீயப்ரஶ்நார்த²ம் ஸம்க்ஷிபதி —

யதஶ்சேதி ।

உக்தே(அ)ர்தே² ப்ரஶ்நத்³வயமுத்தா²பயதி —

ஏததி³தி ।

ததா²ஸ்வாபா⁴வ்யமேவேதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஏததி³த்யதி⁴கரணமபாதா³நம் ச க்³ருஹ்யதே ।

கிமிதி தம் ப்ரத்யுப⁴யம் ப்ருச்ச்²யதே ஸ்வகீயாம் ப்ரதிஜ்ஞாம் நிர்வோடு⁴மித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ —

பு³த்³தீ⁴தி ।

நநு ஶிஷ்யத்வாத்³கா³ர்க்³யேணைவ ப்ரஷ்டவ்யம் ஸ சேத³ஜ்ஞத்வாந்ந ப்ருச்ச²தி தர்ஹி ராஜ்ஞஸ்தஸ்மிந்நௌதா³ஸீந்யமேவ யுக்தம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

இத்யேதது³ப⁴யமிதி ।

தது³ ஹேத்யாதி³ வ்யாகரோதி —

ஏவமிதி ।

ஏததா³க³மநம் யதா² ப⁴வதி ததே²தி யாவத் । தத்ர க்ரியாபத³யோர்யதா²க்ரமம் வக்தும் ப்ரஷ்டும் வேத்யாப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்த⁴: ॥16॥