ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ದ್ವಿತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಪ್ರಥಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸ ಯಥೋರ್ಣನಾಭಿಸ್ತಂತುನೋಚ್ಚರೇದ್ಯಥಾಗ್ನೇಃ ಕ್ಷುದ್ರಾ ವಿಸ್ಫುಲಿಂಗಾ ವ್ಯುಚ್ಚರಂತ್ಯೇವಮೇವಾಸ್ಮಾದಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವೇ ಪ್ರಾಣಾಃ ಸರ್ವೇ ಲೋಕಾಃ ಸರ್ವೇ ದೇವಾಃ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ವ್ಯುಚ್ಚರಂತಿ ತಸ್ಯೋಪನಿಷತ್ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರಾಣಾ ವೈ ಸತ್ಯಂ ತೇಷಾಮೇಷ ಸತ್ಯಮ್ ॥ ೨೦ ॥
ತತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ — ಸ ಯಥಾ ಲೋಕೇ ಊರ್ಣನಾಭಿಃ ಲೂತಾಕೀಟ ಏಕ ಏವ ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ಸನ್ ಸ್ವಾತ್ಮಾಪ್ರವಿಭಕ್ತೇನ ತಂತುನಾ ಉಚ್ಚರೇತ್ ಉದ್ಗಚ್ಛೇತ್ ; ನ ಚಾಸ್ತಿ ತಸ್ಯೋದ್ಗಮನೇ ಸ್ವತೋಽತಿರಿಕ್ತಂ ಕಾರಕಾಂತರಮ್ — ಯಥಾ ಚ ಏಕರೂಪಾದೇಕಸ್ಮಾದಗ್ನೇಃ ಕ್ಷುದ್ರಾ ಅಲ್ಪಾಃ ವಿಸ್ಫುಲಿಂಗಾಃ ತ್ರುಟಯಃ ಅಗ್ನ್ಯವಯವಾಃ ವ್ಯುಚ್ಚರಂತಿ ವಿವಿಧಂ ನಾನಾ ವಾ ಉಚ್ಚರಂತಿ — ಯಥಾ ಇಮೌ ದೃಷ್ಟಾಂತೌ ಕಾರಕಭೇದಾಭಾವೇಽಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಃ, ಪ್ರಾಕ್ಪ್ರವೃತ್ತೇಶ್ಚ ಸ್ವಭಾವತ ಏಕತ್ವಮ್ — ಏವಮೇವ ಅಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮನೋ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಕ್ಪ್ರತಿಬೋಧಾತ್ ಯತ್ಸ್ವರೂಪಂ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ, ಸರ್ವೇ ಪ್ರಾಣಾ ವಾಗಾದಯಃ, ಸರ್ವೇ ಲೋಕಾ ಭೂರಾದಯಃ ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಫಲಾನಿ, ಸರ್ವೇ ದೇವಾಃ ಪ್ರಾಣಲೋಕಾಧಿಷ್ಠಾತಾರಃ ಅಗ್ನ್ಯಾದಯಃ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಸ್ತಂಬಪರ್ಯಂತಾನಿ ಪ್ರಾಣಿಜಾತಾನಿ, ಸರ್ವ ಏವ ಆತ್ಮಾನ ಇತ್ಯಸ್ಮಿನ್ಪಾಠೇ ಉಪಾಧಿಸಂಪರ್ಕಜನಿತಪ್ರಬುಧ್ಯಮಾನವಿಶೇಷಾತ್ಮಾನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ವ್ಯುಚ್ಚರಂತಿ । ಯಸ್ಮಾದಾತ್ಮನಃ ಸ್ಥಾವರಜಂಗಮಂ ಜಗದಿದಮ್ ಅಗ್ನಿವಿಸ್ಫುಲಿಂಗವತ್ ವ್ಯುಚ್ಚರತ್ಯನಿಶಮ್ , ಯಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಚ ಪ್ರಲೀಯತೇ ಜಲಬುದ್ಬುದವತ್ , ಯದಾತ್ಮಕಂ ಚ ವರ್ತತೇ ಸ್ಥಿತಿಕಾಲೇ, ತಸ್ಯ ಅಸ್ಯ ಆತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ, ಉಪನಿಷತ್ — ಉಪ ಸಮೀಪಂ ನಿಗಮಯತೀತಿ ಅಭಿಧಾಯಕಃ ಶಬ್ದ ಉಪನಿಷದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದೇತಚ್ಛಬ್ದಗತೋ ವಿಶೇಷೋಽವಸೀಯತೇ ಉಪನಿಗಮಯಿತೃತ್ವಂ ನಾಮ ; ಕಾಸಾವುಪನಿಷದಿತ್ಯಾಹ — ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಮಿತಿ ; ಸಾ ಹಿ ಸರ್ವತ್ರ ಚೋಪನಿಷತ್ ಅಲೌಕಿಕಾರ್ಥತ್ವಾದ್ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯಾರ್ಥೇತಿ ತದರ್ಥಮಾಚಷ್ಟೇ — ಪ್ರಾಣಾ ವೈ ಸತ್ಯಂ ತೇಷಾಮೇಷ ಸತ್ಯಮಿತಿ । ಏತಸ್ಯೈವ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾಯ ಉತ್ತರಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ ॥

ಸ್ವಾತ್ಮಾಪ್ರವಿಭಕ್ತೇನೇತ್ಯುಕ್ತಮನ್ವಯಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ಸ್ಫೋರಯತಿ —

ನ ಚೇತಿ ।

ಅಸಹಾಯಸ್ಯ ಕಾರಣತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮುಕ್ತ್ವಾ ಕೂಟಸ್ಥಸ್ಯ ತದ್ಭಾವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —

ಯಥಾಚೇತಿ ।

ಮಾಧ್ಯಂದಿನಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಹ —

ಸರ್ವ ಏತ ಇತಿ ।

ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದ್ಯವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನನು ಪ್ರತ್ಯಗ್ಭೂತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಾಚಕೇಷು ಶಬ್ದಾಂತರೇಷ್ವಪಿ ಸತ್ಸು ಕಿಮಿತ್ಯೇತಚ್ಛಬ್ದವಿಷಯಮಾದರಣಂ ಕ್ರಿಯತ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।

ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾಕ್ಯಾರ್ಥೋಽಪಿ ಕಥಂ ನಿಶ್ಚೀಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಏತಸ್ಯೇತಿ ।