ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ யதோ²ர்ணநாபி⁴ஸ்தந்துநோச்சரேத்³யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்த்யேவமேவாஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா: ஸர்வே லோகா: ஸர்வே தே³வா: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி வ்யுச்சரந்தி தஸ்யோபநிஷத்ஸத்யஸ்ய ஸத்யமிதி ப்ராணா வை ஸத்யம் தேஷாமேஷ ஸத்யம் ॥ 20 ॥
‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்’ (மு. உ. 1 । 1 । 9), (மு. உ. 2 । 2 । 7) ‘யோ(அ)ஶநாயாபிபாஸே அத்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) ‘அஸங்கோ³ ந ஹி ஸஜ்ஜதே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) ‘ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 9) ‘ய: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு திஷ்ட²ந் — அந்தர்யாம்யம்ருத:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 15) ‘ஸ யஸ்தாந்புருஷாந்நிருஹ்யாத்யக்ராமத்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) ‘ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) ‘ஸர்வஸ்ய வஶீ ஸர்வஸ்யேஶாந:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யு:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1), (சா². உ. 8 । 7 । 3) ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) ‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத்’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 1) ‘ந லிப்யதே லோகது³:கே²ந பா³ஹ்ய:’ (க. உ. 2 । 2 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதிஶதேப்⁴ய: — ஸ்ம்ருதேஶ்ச ‘அஹம் ஸர்வஸ்ய ப்ரப⁴வோ மத்த: ஸர்வம் ப்ரவர்ததே’ (ப⁴. கீ³. 10 । 8) இதி — பரோ(அ)ஸ்தி அஸம்ஸாரீ ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயேப்⁴யஶ்ச ; ஸ ச காரணம் ஜக³த: । நநு ‘ஏவமேவாஸ்மாதா³த்மந:’ இதி ஸம்ஸாரிண ஏவோத்பத்திம் த³ர்ஶயதீத்யுக்தம் — ந, ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இதி பரஸ்ய ப்ரக்ருதத்வாத் , ‘அஸ்மாதா³த்மந:’ இதி யுக்த: பரஸ்யைவ பராமர்ஶ: । ‘க்வைஷ ததா³பூ⁴த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 16) இத்யஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநத்வேந ஆகாஶஶப்³த³வாச்ய: பர ஆத்மா உக்த: ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்சே²தே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 16) இதி ; ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) ‘அஹரஹர்க³ச்ச²ந்த்ய ஏதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ந விந்த³ந்தி’ (சா². உ. 8 । 3 । 2) ‘ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்த:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) ‘பர ஆத்மநி ஸம்ப்ரதிஷ்ட²தே’ (ப்ர. உ. 4 । 7) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய ஆகாஶஶப்³த³: பரஆத்மேதி நிஶ்சீயதே ; ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’ (சா². உ. 8 । 1 । 1) இதி ப்ரஸ்துத்ய தஸ்மிந்நேவ ஆத்மஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்ச ; ப்ரக்ருத ஏவ பர ஆத்மா । தஸ்மாத் யுக்தம் ‘ஏவமேவாஸ்மாதா³த்மந:’ இதி பரமாத்மந ஏவ ஸ்ருஷ்டிரிதி ; ஸம்ஸாரிண: ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாரஜ்ஞாநஸாமர்த்²யாபா⁴வம் ச அவோசாம । அத்ர ச ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) ‘ஆத்மாநமேவாவேத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி - ’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி ப்³ரஹ்மவித்³யா ப்ரஸ்துதா ; ப்³ரஹ்மவிஷயம் ச ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநமிதி ; ‘ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 2 । 1) இதி ‘ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞபயிஷ்யாமி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 15) இதி ப்ராரப்³த⁴ம் । தத்ர இதா³நீம் அஸம்ஸாரி ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் அஶநாயாத்³யதீதம் நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வம் ; தத்³விபரீதஶ்ச ஸம்ஸாரீ ; தஸ்மாத் அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ந க்³ருஹ்ணீயாத் ; பரம் ஹி தே³வமீஶாநம் நிக்ருஷ்ட: ஸம்ஸார்யாத்மத்வேந ஸ்மரந் கத²ம் ந தோ³ஷபா⁴க்ஸ்யாத் ; தஸ்மாத் ந அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி யுக்தம் । தஸ்மாத்புஷ்போத³காஞ்ஜலிஸ்துதிநமஸ்காரப³ல்யுபஹாரஸ்வாத்⁴யாயத்⁴யாநயோகா³தி³பி⁴: ஆரிராத⁴யிஷேத ; ஆராத⁴நேந விதி³த்வா ஸர்வேஶித்ரு ப்³ரஹ்ம ப⁴வதி ; ந புநரஸம்ஸாரி ப்³ரஹ்ம ஸம்ஸார்யாத்மத்வேந சிந்தயேத் — அக்³நிமிவ ஶீதத்வேந ஆகாஶமிவ மூர்திமத்த்வேந । ப்³ரஹ்மாத்மத்வப்ரதிபாத³கமபி ஶாஸ்த்ரம் அர்த²வாதோ³ ப⁴விஷ்யதி । ஸர்வதர்கஶாஸ்த்ரலோகந்யாயைஶ்ச ஏவமவிரோத⁴: ஸ்யாத் ॥

ஸேஶ்வரவாத³முத்தா²பயதி —

ய: ஸர்வஜ்ஞ இத்யாதி³நா ।

தாந்ப்ருதி²வ்யாத்³யபி⁴மாநிந: புருஷாந்நிருஹ்யோத்பாத்³ய யோ(அ)திக்ராந்தவாந்ஸ ஏஷ ஸர்வவிஶேஷஶூந்ய இதி யாவத் । உதா³ஹ்ருதா: ஶ்ருதய: ஸ்ம்ருதயஶ்ச । ந்யாயஸ்து விசித்ரம் கார்யம் விஶிஷ்டஜ்ஞாநபூர்வகம் ப்ராஸாதா³தௌ³ ததோ²பலம்பா⁴தி³த்யாதி³: ।

ப்ரகரணமநுஸ்ருத்ய ஜீவஸ்ய ப்ராணாதி³காரணத்வமுக்தம் ஸ்மாரயதி —

நந்விதி ।

நேத³ம் ஜீவஸ்ய ப்ரகரணமிதி பரிஹரதி —

நேத்யாதி³நா ।

ப்ரதிவசநஸ்தா²காஶஶப்³த³ஸ்ய பரவிஷயத்வமஸித்³த⁴மித்யாங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

க்வைஷ இதி ।

இதஶ்சாகாஶஶப்³த³ஸ்ய பரமாத்மவிஷயதேத்யாஹ —

த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நிதி ।

ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மேத்யாத்மஶப்³த³ப்ரயோக³: ।

ப்ரதிவசநே பரஸ்யா(அ)(அ)காஶஶப்³த³வாச்யத்வே ப²லிதமாஹ —

ப்ரக்ருத ஏவேதி ।

தஸ்ய ப்ரக்ருதத்வே லப்³த⁴மர்த²மாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

இதஶ்ச பரஸ்மாதே³வ ப்ராணாதி³ஸ்ருஷ்டிரித்யாஹ —

ஸம்ஸாரிண இதி ।

யந்மஹதா ப்ரபஞ்சேநேத்யாதா³விதி ஶேஷ: ।

அஸ்தீஶ்வரோ ஜக³த்காரணம் ப்³ரஹ்ம ததே³வ ஜீவஸ்ய ஸ்வரூபம் தஸ்யேயமுபநிஷதி³தி ஸித்³தா⁴ந்தமாஶங்க்ய தூ³ஷயதி —

அத்ர சேதி ।

த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய: ஸப்தம்யர்த²: ।

கா புந: ஸா ப்³ரஹ்மவித்³யேதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ப்³ரஹ்மவிஷயஞ்சேதி ।

இதி ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஶேஷ: ।

சதுர்தே² ப்³ரஹ்மவித்³யா ப்ரஸ்துதேத்யாஹ —

ப்³ரஹ்மேதி ।

ஸத்யமஸ்தி ப்ரஸ்துதா ப்³ரஹ்மவித்³யா ஸா ஜீவவித்³யா(அ)பி ப⁴வதி ஜீவப்³ரஹ்மணோரபே⁴தா³தி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தத்ரேதி ।

ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் ப்ரஸ்துதாயாமிதி யாவத் । இதா³நீம் ந க்³ருஹ்ணீயாதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: । மிதோ² விருத்³த⁴த்வப்ரதீத்யவஸ்தா²யாமித்யேதத் । அந்யோந்யவிருத்³த⁴த்வம் தச்ச²ப்³தா³ர்த²: ।

விபக்ஷே தோ³ஷமாஹ —

பரமிதி ।

கத²ம் தர்ஹீஶ்வரே மதிம் குர்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஸ்வாமித்வேநேத்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஆதி³பத³ம் ப்ரத³க்ஷிணாதி³ஸம்க்³ரஹார்த²ம் ।

ஐகாத்ம்யஶாஸ்த்ராதா³த்மமதிரேவ ப்³ரஹ்மணி கர்தவ்யேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந புநரிதி ।

கா தர்ஹி ஶாஸ்த்ரக³திஸ்தா(அ)(அ)ஹ —

ப்³ரஹ்மேதி ।

முக்²யார்த²த்வஸம்ப⁴வே கிமித்யர்த²வாத³தேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸர்வேதி ।

ஸம்ஸாரித்வாஸம்ஸாரித்வாதி³நா மிதோ² விருத்³த⁴யோர்ஜீவேஶ்வரயோ: ஶீதோஷ்ணவதை³க்யாநுபபத்திர்ந்யாய: ।