ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ யதோ²ர்ணநாபி⁴ஸ்தந்துநோச்சரேத்³யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்த்யேவமேவாஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா: ஸர்வே லோகா: ஸர்வே தே³வா: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி வ்யுச்சரந்தி தஸ்யோபநிஷத்ஸத்யஸ்ய ஸத்யமிதி ப்ராணா வை ஸத்யம் தேஷாமேஷ ஸத்யம் ॥ 20 ॥
ந தாவத் அஸம்ஸாரீ பர: — பாணிபேஷணப்ரதிபோ³தி⁴தாத் ஶப்³தா³தி³பு⁴ஜ: அவஸ்தா²ந்தரவிஶிஷ்டாத் உத்பத்திஶ்ருதே: ; ந ப்ரஶாஸிதா அஶநாயாதி³வர்ஜித: பரோ வித்³யதே ; கஸ்மாத் ? யஸ்மாத் ‘ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞபயிஷ்யாமி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 15) இதி ப்ரதிஜ்ஞாய, ஸுப்தம் புருஷம் பாணிபேஷ போ³த⁴யித்வா, தம் ஶப்³தா³தி³போ⁴க்த்ருத்வவிஶிஷ்டம் த³ர்ஶயித்வா, தஸ்யைவ ஸ்வப்நத்³வாரேண ஸுஷுப்த்யாக்²யமவஸ்தா²ந்தரமுந்நீய, தஸ்மாதே³வ ஆத்மந: ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²விஶிஷ்டாத் அக்³நிவிஸ்பு²லிங்கோ³ர்ணநாபி⁴த்³ருஷ்டாந்தாப்⁴யாம் உத்பத்திம் த³ர்ஶயதி ஶ்ருதி: — ‘ஏவமேவாஸ்மாத்’ இத்யாதி³நா ; ந சாந்யோ ஜக³து³த்பத்திகாரணமந்தராலே ஶ்ருதோ(அ)ஸ்தி ; விஜ்ஞாநமயஸ்யைவ ஹி ப்ரகரணம் । ஸமாநப்ரகரணே ச ஶ்ருத்யந்தரே கௌஷீதகிநாம் ஆதி³த்யாதி³புருஷாந்ப்ரஸ்துத்ய ‘ஸ ஹோவாச யோ வை பா³லாக ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா யஸ்ய சைதத்கர்ம ஸ வை வேதி³தவ்ய:’ (கௌ. உ. 4 । 19) இதி ப்ரபு³த்³த⁴ஸ்யைவ விஜ்ஞாநமயஸ்ய வேதி³தவ்யதாம் த³ர்ஶயதி, நார்தா²ந்தரஸ்ய । ததா² ச ‘ஆத்மநஸ்து காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இத்யுக்த்வா, ய ஏவ ஆத்மா ப்ரிய: ப்ரஸித்³த⁴: தஸ்யைவ த்³ரஷ்டவ்யஶ்ரோதவ்யமந்தவ்யநிதி³த்⁴யாஸிதவ்யதாம் த³ர்ஶயதி । ததா² ச வித்³யோபந்யாஸகாலே ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) ‘ததே³தத்ப்ரேய: புத்ராத்ப்ரேயோ வித்தாத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 8) ‘ததா³த்மாநமேவாவேத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி - ’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இத்யேவமாதி³வாக்யாநாமாநுலோம்யம் ஸ்யாத் பராபா⁴வே । வக்ஷ்யதி ச — ‘ஆத்மாநம் சேத்³விஜாநீயாத³யமஸ்மீதி பூருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 12) இதி । ஸர்வவேதா³ந்தேஷு ச ப்ரத்யகா³த்மவேத்³யதைவ ப்ரத³ர்ஶ்யதே — அஹமிதி, ந ப³ஹிர்வேத்³யதா ஶப்³தா³தி³வத் ப்ரத³ர்ஶ்யதே அஸௌ ப்³ரஹ்மேதி । ததா² கௌஷீதகிநாமேவ ‘ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத்’ (கௌ. உ. 3 । 8) இத்யாதி³நா வாகா³தி³கரணைர்வ்யாவ்ருத்தஸ்ய கர்துரேவ வேதி³தவ்யதாம் த³ர்ஶயதி । அவஸ்தா²ந்தரவிஶிஷ்டோ(அ)ஸம்ஸாரீதி சேத் — அதா²பி ஸ்யாத் , யோ ஜாக³ரிதே ஶப்³தா³தி³பு⁴க் விஜ்ஞாநமய:, ஸ ஏவ ஸுஷுப்தாக்²யமவஸ்தா²ந்தரம் க³த: அஸம்ஸாரீ பர: ப்ரஶாஸிதா அந்ய: ஸ்யாதி³தி சேத் — ந, அத்³ருஷ்டத்வாத் । ந ஹ்யேவம்த⁴ர்மக: பதா³ர்தோ² த்³ருஷ்ட: அந்யத்ர வைநாஶிகஸித்³தா⁴ந்தாத் । ந ஹி லோகே கௌ³: திஷ்ட²ந் க³ச்ச²ந்வா கௌ³ர்ப⁴வதி, ஶயாநஸ்து அஶ்வாதி³ஜாத்யந்தரமிதி । ந்யாயாச்ச — யத்³த⁴ர்மகோ ய: பதா³ர்த²: ப்ரமாணேநாவக³தோ ப⁴வதி, ஸ தே³ஶகாலாவஸ்தா²ந்தரேஷ்வபி தத்³த⁴ர்மக ஏவ ப⁴வதி ; ஸ சேத் தத்³த⁴ர்மகத்வம் வ்யபி⁴சரதி, ஸர்வ: ப்ரமாணவ்யவஹாரோ லுப்யேத । ததா² ச ந்யாயவித³: ஸாங்க்²யமீமாம்ஸகாத³ய அஸம்ஸாரிண அபா⁴வம் யுக்திஶதை: ப்ரதிபாத³யந்தி । ஸம்ஸாரிணோ(அ)பி ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திலயக்ரியாகர்த்ருத்வவிஜ்ஞாநஸ்யாபா⁴வாத் அயுக்தமிதி சேத் — யத் மஹதா ப்ரபஞ்சேந ஸ்தா²பிதம் ப⁴வதா, ஶப்³தா³தி³பு⁴க் ஸம்ஸார்யேவ அவஸ்தா²ந்தரவிஶிஷ்டோ ஜக³த இஹ கர்தேதி — தத³ஸத் ; யதோ ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திலயக்ரியாகர்த்ருத்வவிஜ்ஞாநஶக்திஸாத⁴நாபா⁴வ: ஸர்வலோகப்ரத்யக்ஷ: ஸம்ஸாரிண: ; ஸ கத²ம் அஸ்மதா³தி³: ஸம்ஸாரீ மநஸாபி சிந்தயிதுமஶக்யம் ப்ருதி²வ்யாதி³விந்யாஸவிஶிஷ்டம் ஜக³த் நிர்மிநுயாத் அதோ(அ)யுக்தமிதி சேத் — ந, ஶாஸ்த்ராத் ; ஶாஸ்த்ரம் ஸம்ஸாரிண: ‘ஏவமேவாஸ்மாதா³த்மந:’ இதி ஜக³து³த்பத்த்யாதி³ த³ர்ஶயதி ; தஸ்மாத் ஸர்வம் ஶ்ரத்³தே⁴யமிதி ஸ்யாத³யம் ஏக: பக்ஷ: ॥

ஸம்ஶயாதி³நா விசாரகார்யதாமவதார்ய பூர்வபக்ஷயதி —

ந தாவதி³தி ।

ஜக³த்கர்தா ஹீஶ்வரோ விவக்ஷ்யதே ப்ரக்ருதே ச ஸுஷுப்திவிஶிஷ்டாஜ்ஜீவாஜ்ஜக³ஜ்ஜந்மோச்யதே தஸ்மாதீ³ஶ்வரோ ஜீவாத³திரிக்தோ நாஸ்தீத்யர்த²: ।

ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி —

நேத்யாதி³நா ।

ப்ரக்ருதே(அ)பி ஜீவே ஜக³த்காரணத்வமீஶ்வரஸ்யைவாத்ர ஶ்ருதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

தத்ர ப்ரகரணவிரோத⁴ம் ஹேதுமாஹ —

விஜ்ஞாநேதி ।

ஶ்ருத்யந்தரவஶாத³பி ஜீவ ஏவாத்ர ஜக³த்கர்தேத்யாஹ —

ஸமாநப்ரகரணே சேதி ।

ஶ்ருத்யந்தரஸ்ய ச ஜீவவிஷயத்வம் ஜக³த்³வாசித்வாதி⁴கரணபூர்வபக்ஷந்யாயேந த்³ரஷ்டவ்யம் ।

வாக்யஶேஷவஶாத³பி ஜீவஸ்யைவ வேதி³தவ்யத்வம் வாக்யாந்வயாதி⁴கரணபூர்வபக்ஷந்யாயேந த³ர்ஶயதி —

ததா² சேதி ।

ஜீவாதிரிக்தஸ்ய பரஸ்ய வேதி³தவ்யஸ்யாபா⁴வே பூர்வோத்தரவாக்யாநாமாநுகூல்யம் ஹேத்வந்தரமாஹ —

ததா² சேத்யாதி³நா ।

இதஶ்ச ஜீவஸ்யைவ வேத்³யதேத்யாஹ —

ஸர்வேதி ।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ —

ததே²தி ।

ஸ வை வேதி³தவ்ய இத்யத்ர ந ஸ்பஷ்டம் ஜீவஸ்ய வேதி³தவ்யத்வமிஹ து ஸ்பஷ்டமிதி பே⁴த³: ।

ஸ்வாபாவஸ்தா²ஜ்ஜீவாஜ்ஜக³ஜ்ஜந்மஶ்ருதேஸ்தஸ்யைவ வேத்³யத்வத்³ருஷ்டேஶ்ச ஜக³த்³தே⁴துரீஶ்வரோ வேதா³ந்தவேத்³யோ நாஸ்தீத்யுக்தே ஸேஶ்வரவாதீ³ சோத³யதி —

அவஸ்தா²ந்தரேதி ।

சோத்³யமேவ விவ்ருணோதி —

அதா²பீதி ।

உக்தோபபத்திஸத்த்வே(அ)பீதி யாவத் ।

நாவஸ்தா²பே⁴தா³த்³வஸ்துபே⁴த³ஸ்ததா²(அ)நநுப⁴வாத³பராத்³தா⁴ந்தாச்சேதி பரிஹரதி —

நாத்³ருஷ்டத்வாதி³தி ।

அவஸ்தா²பே⁴தா³த்³வஸ்துபே⁴தா³பா⁴வம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி —

நஹீதி ।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ —

ந்யாயாச்சேதி ।

ஜாக³ராதி³விஶிஷ்டஸ்யைவ ஸ்வாபவைஶிஷ்ட்யாத்தஸ்ய ஸம்ஸாரித்வாந்நேஶ்வரோ(அ)ந்யோ(அ)ஸ்தீத்யுக்த்வா தத³பா⁴வே வாதி³ஸம்மதிமாஹ —

ததா² சேதி ।

ஆதி³ஶப்³தோ³ லோகாயதாதி³ஸமஸ்தநிரீஶ்வரவாதி³ஸம்க்³ரஹார்த²: —

யுக்திஶதைரிதி ।

தஸ்ய தே³ஹித்வே(அ)ஸ்மதா³தி³துல்யத்வாத்தத³பா⁴வே முக்தவஜ்ஜக³த்கர்த்ருத்வாயோகா³ஜ்ஜீவாநாமேவாத்³ருஷ்டத்³வரா தத்கர்த்ருத்வஸம்ப⁴வாத்தஸ்யாகிஞ்சித்கரத்வமித்யாதி³பி⁴ரித்யர்த²: ।

ஜீவோ ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³ஹேதுர்ந ப⁴வதி தத்ராஸமர்த²த்வாபாஷாணவத்தச்ச ஸம்ஸாரித்வாதி³தி ஶங்கதே —

ஸம்ஸாரிணோ(அ)பீதி ।

ஈஶ்வரஸ்யேவேத்யபேரர்த²: । அயுக்தம் ப்ராணாதி³கர்த்ருத்வமிதி ஶேஷ: ।

ஸம்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி —

யந்மஹதேத்யாதி³நா ।

காலாத்யயாபதே³ஶேந தூ³ஷயதி —

ந ஶாஸ்த்ராதி³தி ।

நிரீஶ்வரவாத³முபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।