ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
அதா²த்⁴யாத்மமித³மேவ மூர்தம் யத³ந்யத்ப்ராணாச்ச யஶ்சாயமந்தராத்மந்நாகாஶ ஏதந்மர்த்யமேதத்ஸ்தி²தமேதத்ஸத்தஸ்யைதஸ்ய மூர்தஸ்யைதஸ்ய மர்த்யஸ்யைதஸ்ய ஸ்தி²தஸ்யைதஸ்ய ஸத ஏஷ ரஸோ யச்சக்ஷு: ஸதோ ஹ்யேஷ ரஸ: ॥ 4 ॥
அதா²து⁴நா அத்⁴யாத்மம் மூர்தாமூர்தயோர்விபா⁴க³ உச்யதே । கிம் தத் மூர்தம் ? இத³மேவ ; கிஞ்சேத³ம் ? யத³ந்யத் ப்ராணாச்ச வாயோ:, யஶ்சாயம் அந்த: அப்⁴யந்தரே ஆத்மந் ஆத்மநி ஆகாஶ: க²ம் , ஶரீரஸ்த²ஶ்ச ய: ப்ராண: — ஏதத்³த்³வயம் வர்ஜயித்வா யத³ந்யத் ஶரீராரம்ப⁴கம் பூ⁴தத்ரயம் ; ஏதந்மர்த்யமித்யாதி³ ஸமாநமந்யத்பூர்வேண । ஏதஸ்ய ஸதோ ஹ்யேஷ ரஸ: — யச்சக்ஷுரிதி ; ஆத்⁴யாத்மிகஸ்ய ஶரீராரம்ப⁴கஸ்ய கார்யஸ்ய ஏஷ ரஸ: ஸார: ; தேந ஹி ஸாரேண ஸாரவதி³த³ம் ஶரீரம் ஸமஸ்தம் — யதா² அதி⁴தை³வதமாதி³த்யமண்ட³லேந ; ப்ராத²ம்யாச்ச — சக்ஷுஷீ ஏவ ப்ரத²மே ஸம்ப⁴வத: ஸம்ப⁴வத இதி, ‘தேஜோ ரஸோ நிரவர்ததாக்³நி:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 2 । 2) இதி லிங்கா³த் ; தைஜஸம் ஹி சக்ஷு: ; ஏதத்ஸாரம் ஆத்⁴யாத்மிகம் பூ⁴தத்ரயம் ; ஸதோ ஹ்யேஷ ரஸ இதி மூர்தத்வஸாரத்வே ஹேத்வர்த²: ॥

சக்ஷுஷோ ரஸத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாபூர்வகம் ப்ரகடயதி —

ஆத்⁴யாத்மிகஸ்யேத்யாதி³நா ।

சக்ஷுஷ: ஸாரத்வே ஶரீராவயவேஷு ப்ராத²ம்யம் ஹேத்வந்தரமாஹ —

ப்ராத²ம்யாச்சேதி ।

தத்ர ப்ரமாணமாஹ —

சக்ஷுஷீ ஏவேதி ।

ஸம்ப⁴வதோ ஜாயமாநஸ்ய ஜந்தோஶ்சக்ஷுஷீ ஏவ ப்ரத²மே ப்ரதா⁴நே ஸம்ப⁴வதோ ஜாயேதே । “ஶஶ்வத்³த⁴ வை ரேதஸ: ஸிக்தஸ்ய சக்ஷுஷீ ஏவ ப்ரத²மே ஸம்ப⁴வத” இதி ஹி ப்³ராஹ்மணமித்யர்த²: ।

சக்ஷுஷ: ஸாரத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

தேஜ இதி ।

ஶரீரமாத்ரஸ்யாவிஶேஷேண நிஷ்பாத³கம் தத்ர ஸர்வத்ர ஸந்நிஹிதமபி தேஜோ விஶேஷதஶ்சக்ஷுஷி ஸ்தி²தம் । “ஆதி³த்யஶ்சக்ஷுர்பூ⁴த்வா(அ)க்ஷிணீ ப்ராவிஶத்”(ஐ.உ.1-2-4) இதி ஶ்ருதே: । அதஸ்தேஜ:ஶப்³த³பர்யாயரஸஶப்³த³ஸ்ய சக்ஷுஷி ப்ரவ்ருத்திரவிருத்³தே⁴தி பா⁴வ: ।

இதஶ்ச தேஜ:ஶப்³த³பர்யாயோ ரஸஶப்³த³ஶ்சக்ஷுஷி ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ —

தைஜஸம் ஹீதி ।

ப்ரதிஜ்ஞார்த²முபஸம்ஹரதி —

ஏதத்ஸாரமிதி ।

ஹேதுமவதார்ய தஸ்யார்த²மாஹ —

ஸதோ ஹீதி ।

சக்ஷுஷோ மூர்தத்வாந்மூர்தபூ⁴தத்ரயகார்யத்வம் யுக்தம் ஸாத⁴ர்ம்யாத்³தே³ஹாவயவேஷு ப்ராதா⁴ந்யாச்ச தஸ்யா(அ)(அ)த்⁴யாத்மிகபூ⁴தத்ரயஸாரத்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ॥4॥