బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ద్వితీయోఽధ్యాయఃతృతీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
తస్య హైతస్య పురుషస్య రూపమ్ । యథా మాహారజనం వాసో యథా పాణ్డ్వావికం యథేన్ద్రగోపో యథాగ్న్యర్చిర్యథా పుణ్డరీకం యథా సకృద్విద్యుత్తం సకృద్విద్యుత్తేవ హ వా అస్య శ్రీర్భవతి య ఎవం వేదాథాత ఆదేశో నేతి నేతి న హ్యేతస్మాదితి నేత్యన్యత్పరమస్త్యథ నామధేయం సత్యస్య సత్యమితి ప్రాణా వై సత్యం తేషామేష సత్యమ్ ॥ ౬ ॥
నను కథమ్ ఆభ్యాం ‘నేతి నేతి’ (బృ. ఉ. ౨ । ౩ । ౬) ఇతి శబ్దాభ్యాం సత్యస్య సత్యం నిర్దిదిక్షితమితి, ఉచ్యతే — సర్వోపాధివిశేషాపోహేన । యస్మిన్న కశ్చిద్విశేషోఽస్తి — నామ వా రూపం వా కర్మ వా భేదో వా జాతిర్వా గుణో వా ; తద్ద్వారేణ హి శబ్దప్రవృత్తిర్భవతి ; న చైషాం కశ్చిద్విశేషో బ్రహ్మణ్యస్తి ; అతో న నిర్దేష్టుం శక్యతే — ఇదం తదితి — గౌరసౌ స్పన్దతే శుక్లో విషాణీతి యథా లోకే నిర్దిశ్యతే, తథా ; అధ్యారోపితనామరూపకర్మద్వారేణ బ్రహ్మ నిర్దిశ్యతే ‘విజ్ఞానమానన్దం బ్రహ్మ’ (బృ. ఉ. ౩ । ౯ । ౨౮) ‘విజ్ఞానఘన ఎవ బ్రహ్మాత్మా’ (బృ. ఉ. ౨ । ౪ । ౧౨) ఇత్యేవమాదిశబ్దైః । యదా పునః స్వరూపమేవ నిర్దిదిక్షితం భవతి నిరస్తసర్వోపాధివిశేషమ్ , తదా న శక్యతే కేనచిదపి ప్రకారేణ నిర్దేష్టుమ్ ; తదా అయమేవాభ్యుపాయః — యదుత ప్రాప్తనిర్దేశప్రతిషేధద్వారేణ ‘నేతి నేతి’ (బృ. ఉ. ౨ । ౩ । ౬) ఇతి నిర్దేశః ॥

యథోక్తాదేశస్యాభావపర్యవసాయిత్వం మన్వానః శఙ్కతే —

నన్వితి ।

నిరవధికనిషేధాసిద్ధేస్తదవధిత్వేన సత్యస్య సత్యం బ్రహ్మ నిర్దేష్టుమిష్టమితి పరిహరతి —

ఉచ్యత ఇతి ।

బ్రహ్మణో విధిముఖేన నిర్దేశే సంభావ్యమానే కిమితి నిషేధముఖేన తన్నిర్దిశ్యతే తత్రాఽఽహ —

యస్మిన్నితి ।

తద్విధిముఖేన నిర్దేష్టుమశక్యమితి శేషః ।

నామరూపాద్యభావేఽపి బ్రహ్మణి శబ్దప్రవృత్తిమాశఙ్క్యాఽఽహ —

తద్ద్వారేణేతి ।

జాత్యాదీనాన్యతమస్య బ్రహ్మణ్యపి సంభవత్తద్ద్వారా తత్ర శబ్దప్రవృత్తిః స్యాదితి చేన్నేత్యాహ —

న చేతి ।

ఉక్తమర్థం వైధర్మ్యదృష్టాన్తేన స్పష్టయతి —

గౌరితి ।

తథా జాత్యాద్యభావాన్న బ్రహ్మణి శబ్దప్రవృత్తిరితి శేషః ।

కథం తర్హి క్వచిద్విధిముఖేన బ్రహ్మోపదిశ్యతే తత్రాఽఽహ —

అధ్యారోపితేతి ।

విజ్ఞానానన్దాదివాక్యేషు శబలే గృహీతశక్తిభిః శబ్దైర్లక్ష్యతే బ్రహ్మేత్యర్థః ।

నను లక్షణాముపేక్ష్య సాక్షాదేవ బ్రహ్మ కిమితి న వివక్ష్యతే తత్రాఽఽహ —

యదా పునరితి ।

నిర్దేష్టుం లక్షణాముపేక్ష్య సాక్షాదేవ వక్తుమితి యావత్ । తత్ర శబ్దప్రవృత్తినిమిత్తానాం జాత్యాదీనామభావస్యోక్తత్వాదిత్యర్థః ।

విధిముఖేన నిర్దేశాసంభవే ఫలితమాహ —

తదేతి ।

ప్రాప్తో నిర్దేశో యస్య విశేషస్య తత్ప్రతిషేధముఖేనేతి యావత్ ।