ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஆத்மேத்யேவோபாஸீத ; ததே³வ ஏதஸ்மிந் ஸர்வஸ்மிந் பத³நீயம் ஆத்மதத்த்வம் , யஸ்மாத் ப்ரேய: புத்ராதே³: — இத்யுபந்யஸ்தஸ்ய வாக்யஸ்ய வ்யாக்²யாநவிஷயே ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜநே அபி⁴ஹிதே — ‘ததா³த்மாநமேவாவேத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி ; ஏவம் ப்ரத்யகா³த்மா ப்³ரஹ்மவித்³யாயா விஷய இத்யேதத் உபந்யஸ்தம் । அவித்³யாயாஶ்ச விஷய: — ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இத்யாரப்⁴ய சாதுர்வர்ண்யப்ரவிபா⁴கா³தி³நிமித்தபாங்க்தகர்மஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷண: பீ³ஜாங்குரவத் வ்யாக்ருதாவ்யாக்ருதஸ்வபா⁴வ: நாமரூபகர்மாத்மக: ஸம்ஸார: ‘த்ரயம் வா இத³ம் நாம ரூபம் கர்ம’ (ப்³ரு. உ. 1 । 6 । 1) இத்யுபஸம்ஹ்ருத: ஶாஸ்த்ரீய உத்கர்ஷலக்ஷணோ ப்³ரஹ்மலோகாந்த: அதோ⁴பா⁴வஶ்ச ஸ்தா²வராந்தோ(அ)ஶாஸ்த்ரீய:, பூர்வமேவ ப்ரத³ர்ஶித: — ‘த்³வயா ஹ’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 1) இத்யாதி³நா । ஏதஸ்மாத³வித்³யாவிஷயாத்³விரக்தஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மவிஷயப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் அதி⁴கார: கத²ம் நாம ஸ்யாதி³தி — த்ருதீயே(அ)த்⁴யாயே உபஸம்ஹ்ருத: ஸமஸ்தோ(அ)வித்³யாவிஷய: । சதுர்தே² து ப்³ரஹ்மவித்³யாவிஷயம் ப்ரத்யகா³த்மாநம் ‘ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 1) இதி ‘ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞபயிஷ்யாமி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 1) இதி ச ப்ரஸ்துத்ய, தத் ப்³ரஹ்ம ஏகம் அத்³வயம் ஸர்வவிஶேஷஶூந்யம் க்ரியாகாரகப²லஸ்வபா⁴வஸத்யஶப்³த³வாச்யாஶேஷபூ⁴தத⁴ர்மப்ரதிஷேத⁴த்³வாரேண ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி ஜ்ஞாபிதம் । அஸ்யா ப்³ரஹ்மவித்³யாயா அங்க³த்வேந ஸந்ந்யாஸோ விதி⁴த்ஸித:, ஜாயாபுத்ரவித்தாதி³லக்ஷணம் பாங்க்தம் கர்ம அவித்³யாவிஷயம் யஸ்மாத் ந ஆத்மப்ராப்திஸாத⁴நம் ; அந்யஸாத⁴நம் ஹி அந்யஸ்மை ப²லஸாத⁴நாய ப்ரயுஜ்யமாநம் ப்ரதிகூலம் ப⁴வதி ; ந ஹி பு³பு⁴க்ஷாபிபாஸாநிவ்ருத்த்யர்த²ம் தா⁴வநம் க³மநம் வா ஸாத⁴நம் ; மநுஷ்யலோகபித்ருலோகதே³வலோகஸாத⁴நத்வேந ஹி புத்ராதி³ஸாத⁴நாநி ஶ்ருதாநி, ந ஆத்மப்ராப்திஸாத⁴நத்வேந, விஶேஷிதத்வாச்ச ; ந ச ப்³ரஹ்மவிதோ³ விஹிதாநி, காம்யத்வஶ்ரவணாத் — ‘ஏதாவாந்வை காம:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இதி, ப்³ரஹ்மவித³ஶ்ச ஆப்தகாமத்வாத் ஆப்தகாமஸ்ய காமாநுபபத்தே:, ‘யேஷாம் நோ(அ)யமாத்மாயம் லோக:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இதி ச ஶ்ருதே: । கேசித்து ப்³ரஹ்மவிதோ³(அ)ப்யேஷணாஸம்ப³ந்த⁴ம் வர்ணயந்தி ; தைர்ப்³ருஹதா³ரண்யகம் ந ஶ்ருதம் ; புத்ராத்³யேஷணாநாமவித்³வத்³விஷயத்வம் , வித்³யாவிஷயே ச — ‘யேஷாம் நோ(அ)யமாத்மாயம் லோக:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யத: ‘கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாம:’ இதி — ஏஷ விபா⁴க³: தைர்ந ஶ்ருத: ஶ்ருத்யா க்ருத: ; ஸர்வக்ரியாகாரகப²லோபமர்த³ஸ்வரூபாயாம் ச வித்³யாயாம் ஸத்யாம் , ஸஹ கார்யேண அவித்³யாயா அநுபபத்திலக்ஷணஶ்ச விரோத⁴: தைர்ந விஜ்ஞாத: ; வ்யாஸவாக்யம் ச தைர்ந ஶ்ருதம் । கர்மவித்³யாஸ்வரூபயோ: வித்³யாவித்³யாத்மகயோ: ப்ரதிகூலவர்தநம் விரோத⁴: । ‘யதி³த³ம் வேத³வசநம் குரு கர்ம த்யஜேதி ச । காம் க³திம் வித்³யயா யாந்தி காம் ச க³ச்ச²ந்தி கர்மணா’ (மோ. த⁴. 241 । 1 । 2) ॥ ஏதத்³வை ஶ்ரோதுமிச்சா²மி தத்³ப⁴வாந்ப்ரப்³ரவீது மே । ஏதாவந்யோந்யவைருப்யே வர்தேதே ப்ரதிகூலத:’ இத்யேவம் ப்ருஷ்டஸ்ய ப்ரதிவசநேந — ‘கர்மணா ப³த்⁴யதே ஜந்துர்வித்³யயா ச விமுச்யதே । தஸ்மாத்கர்ம ந குர்வந்தி யதய: பாரத³ர்ஶிந:’ (மோ. த⁴. 241 । 7) இத்யேவமாதி³ — விரோத⁴: ப்ரத³ர்ஶித: । தஸ்மாத் ந ஸாத⁴நாந்தரஸஹிதா ப்³ரஹ்மவித்³யா புருஷார்த²ஸாத⁴நம் , ஸர்வவிரோதா⁴த் , ஸாத⁴நநிரபேக்ஷைவ புருஷார்த²ஸாத⁴நம் — இதி பாரிவ்ராஜ்யம் ஸர்வஸாத⁴நஸந்ந்யாஸலக்ஷணம் அங்க³த்வேந விதி⁴த்ஸ்யதே ; ஏதாவதே³வாம்ருதத்வஸாத⁴நமித்யவதா⁴ரணாத் , ஷஷ்ட²ஸமாப்தௌ, லிங்கா³ச்ச — கர்மீ ஸந்யாஜ்ஞவல்க்ய: ப்ரவவ்ராஜேதி । மைத்ரேய்யை ச கர்மஸாத⁴நரஹிதாயை ஸாத⁴நத்வேநாம்ருதத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யோபதே³ஶாத் , வித்தநிந்தா³வசநாச்ச ; யதி³ ஹி அம்ருதத்வஸாத⁴நம் கர்ம ஸ்யாத் , வித்தஸாத்⁴யம் பாங்க்தம் கர்மேதி — தந்நிந்தா³வசநமநிஷ்டம் ஸ்யாத் ; யதி³ து பரிதித்யாஜயிஷிதம் கர்ம, ததோ யுக்தா தத்ஸாத⁴நநிந்தா³ । கர்மாதி⁴காரநிமித்தவர்ணாஶ்ரமாதி³ப்ரத்யயோபமர்தா³ச்ச — ‘ப்³ரஹ்ம தம் பராதா³த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) ‘க்ஷத்ரம் தம் பராதா³த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) இத்யாதே³: ; ந ஹி ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராத்³யாத்மப்ரத்யயோபமர்தே³, ப்³ராஹ்மணேநேத³ம் கர்தவ்யம் க்ஷத்ரியேணேத³ம் கர்தவ்யமிதி விஷயாபா⁴வாத் ஆத்மாநம் லப⁴தே விதி⁴: ; யஸ்யைவ புருஷஸ்ய உபமர்தி³த: ப்ரத்யய: ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராத்³யாத்மவிஷய:, தஸ்ய தத்ப்ரத்யயஸந்ந்யாஸாத் தத்கார்யாணாம் கர்மணாம் கர்மஸாத⁴நாநாம் ச அர்த²ப்ராப்தஶ்ச ஸந்ந்யாஸ: । தஸ்மாத் ஆத்மஜ்ஞாநாங்க³த்வேந ஸந்ந்யாஸவிதி⁴த்ஸயைவ ஆக்²யாயிகேயமாரப்⁴யதே ॥

ஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴தி⁴த்ஸயா வ்ருத்தம் கீர்தயதி —

ஆத்மேத்யேவேதி ।

கிமித்யாத்மதத்த்வமேவ ஜ்ஞாதவ்யம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ததே³வேதி ।

இத்த²ம் ஸூத்ரிதஸ்ய வித்³யாவிஷயஸ்ய வாக்யஸ்ய வ்யாக்²யாநமேவ விஷயஸ்தத்ர வித்³யா ஸாத⁴நம் ஸாத்⁴யா முக்திரிதி ஸம்ப³ந்தோ⁴ முக்திஶ்ச ப²லமித்யேதே ததா³த்மாநமித்யாதி³நா த³ர்ஶிதே இத்யாஹ —

இத்யுபந்யஸ்தஸ்யேதி ।

வித்³யாவிஷயமுக்தம் நிக³மயதி —

ஏவமிதி ।

உக்தமர்தா²ந்தரம் ஸ்மாரயதி —

அவித்³யாயாஶ்சேதி ।

அந்யோ(அ)ஸாவித்யாத்³யாரப்⁴யாவித்³யாயா விஷயஶ்ச ஸம்ஸார உபஸம்ஹ்ருதஸ்த்ரயமித்யாதி³நேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ஸம்ஸாரமேவ விஶிநஷ்டி —

சாதுர்வர்ண்யேதி ।

சாதுர்வர்ண்யம் சாதுராஶ்ரம்யமிதி ப்ரவிபா⁴கா³தி³நிமித்தம் யஸ்ய பாங்க்தஸ்ய கர்மணஸ்தஸ்ய ஸாத்⁴யஸாத⁴நமித்யேவமாத்மக இதி யாவத் ।

தஸ்யாநாதி³த்வம் த³ர்ஶயதி —

பீ³ஜாங்குரவதி³தி ।

தமேவ த்ரிதா⁴ ஸம்க்ஷிபதி —

நாமேதி ।

ஸ சோத்கர்ஷாபகர்ஷாப்⁴யாம் த்³விதா⁴ பி⁴த்³யதே தத்ரா(அ)(அ)த்³யமுதா³ஹரதி —

ஶாஸ்த்ரீய இதி ।

உத்க்ருஷ்டோ ஹி ஸம்ஸாரஸ்த்ர்யந்நாத்மபா⁴வ: ஶாஸ்த்ரீயஜ்ஞாநகர்மலப்⁴ய இத்யர்த²: ।

த்³விதீயம் கத²யதி —

அதோ⁴பா⁴வஶ்சேதி ।

நிக்ருஷ்ட: ஸம்ஸார: ஸ்வாபா⁴விகஜ்ஞாநகர்மஸாத்⁴ய இத்யர்த²: ।

கிமித்யவித்³யாவிஷயோ வ்யாக்²யாதோ ந ஹி ஸ புருஷஸ்யோபயுஜ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஏதஸ்மாதி³தி ।

ப்ரத்யகா³த்மைவ விஷயஸ்தஸ்மிந்யா ப்³ரஹ்மேதி வித்³யா தஸ்யாமிதி யாவத் ।

தார்தீயமநூத்³ய சாதுர்தி²கமர்த²ம் கத²யதி —

சதுர்தே² த்விதி ।

ஏவம் வ்ருத்தமநூத்³யோத்தரப்³ராஹ்மணதாத்பர்யமாஹ —

அஸ்யா இதி ।

கிமிதி ஸம்ந்யாஸோ விதி⁴த்ஸ்யதே கர்மணைவ வித்³யாலாபா⁴தி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஜாயேதி ।

அவித்³யாயா விஷய ஏவ விஷயோ யஸ்யேதி விக்³ரஹ: । தஸ்மாத்ஸம்ந்யாஸோ விதி⁴த்ஸித இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।

நநு ப்ரக்ருதம் கர்மாவித்³யாவிஷயமபி கிமித்யாத்மஜ்ஞாநம் தாத³ர்த்²யேநாநுஷ்டீ²யமாநம் நோபநயதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

அந்யேதி ।

ததே³வ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி —

ந ஹீதி ।

பாங்க்தஸ்ய கர்மணோ(அ)ந்யஸாத⁴நத்வமேவ கத²மதி⁴க³தமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

மநுஷ்யேதி ।

ஸோ(அ)யம் மநுஷ்யலோக: புத்ரேணைவ ஜய்ய: கர்மணா பித்ருலோகோ வித்³யயா தே³வலோக இதி விஶேஷிதத்வம் । ஶ்ருதத்வமேவ விஶேஷிதத்வோக்தித்³வாரா ஸ்பு²டீக்ருதமிதி சகாரேண த்³யோத்யதே ।

நநு ப்³ரஹ்மவித்³யா ஸ்வப²லே விஹிதம் கர்மாபேக்ஷதே ஶ்ரௌதஸாத⁴நத்வாத்³த³ர்ஶாதி³வத்ததா² ச ஸமுச்சயாந்ந கர்மஸம்ந்யாஸஸித்³தி⁴ரத ஆஹ —

ந சேதி ।

கர்மணாம் காம்யத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மவித³ஸ்தாநி கிம் ந ஸ்யுரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ப்³ரஹ்மவித³ஶ்சேதி ।

இதஶ்ச தஸ்ய புத்ராதி³ஸாத⁴நாநுபபத்திரித்யாஹ —

யேஷாமிதி ।

ஸமுச்சயபக்ஷமநுபா⁴ஷ்ய ஶ்ருதிவிரோதே⁴ந தூ³ஷயதி —

கேசித்த்விதி ।

ஶ்ருதிவிரோத⁴மேவ ஸ்போ²ரயதி —

புத்ராதீ³தி ।

அவித்³வத்³விஷயத்வம் ஶ்ருதம் தத்ப்ரகாரேண தேஷாமுபதே³ஶாதி³தி ஶேஷ: । கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாம இத்யத ஆரப்⁴ய யேஷாம் நோ(அ)யமாத்மா(அ)யம் லோக இதி ச வித்³யாவிஷயே ஶ்ருதிரிதி யோஜநா । ஏஷ விபா⁴க³: ஶ்ருத்யா க்ருதஸ்தை: ஸமுச்சயவாதி³பி⁴ர்ந ஶ்ருத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ந கேவலம் ஶ்ருதிவிரோதா⁴தே³வ ஸமுச்சயாஸித்³தி⁴: கிந்து யுக்திவிரோதா⁴ச்சேத்யாஹ —

ஸர்வேதி ।

த்³விதீயஶ்சகாரோ(அ)வதா⁴ரணார்தோ² நஞா ஸம்ப³த்⁴யதே ।

ஸ்ம்ருதிவிரோதா⁴ச்ச ஸமுச்சயாஸித்³தி⁴ரித்யாஹ —

வ்யாஸேதி ।

தத்ர ப்ரத²மம் பூர்வோக்தம் யுக்திவிரோத⁴ம் ஸ்பு²டயதி —

கர்மேதி ।

ப்ரதிகூலவர்தநம் நிவர்த்யநிவர்தகபா⁴வ: ।

ஸம்ப்ரதி ஸ்ம்ருதிவிரோத⁴ம் ஸ்போ²ரயதி —

யதி³த³மிதி ।

ப்ரஸித்³த⁴ம் வேத³வசநம் குரு கர்மேத்யஜ்ஞம் ப்ரதி யதி³த³முபலப்⁴யதே விவேகிநம் ப்ரதி ச த்யஜேதி தத்ர காம் க³திமித்யாதி³: ஶிஷ்யஸ்ய வ்யாஸம் ப்ரதி ப்ரஶ்நஸ்தஸ்ய பீ³ஜமாஹ —

ஏதாவிதி ।

வித்³யாகர்மாக்²யாவுபாயௌ பரஸ்பரவிருத்³த⁴த்வே வர்தேதே ஸாபி⁴மாநத்வநிரபி⁴மாநத்வாதி³புரஸ்காரேண ப்ராதிகூல்யாத்ஸமுச்சயாநுபபத்தேர்யதோ²க்தஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ஸாவகாஶத்வமித்யர்த²: । இத்யேவம் ப்ருஷ்ட²ஸ்ய ப⁴க³வதோ வ்யாஸஸ்யேதி ஶேஷ: । விரோதோ⁴ ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சயஸ்யேதி வக்தவ்யம் ।

ஸமுச்சயாநுபபத்திமுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

கத²ம் தர்ஹி ப்³ரஹ்மவித்³யா புருஷார்த²ஸாத⁴நமிதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸர்வவிரோதா⁴தி³தி ।

ஸர்வஸ்ய க்ரியாகாரகப²லபே⁴தா³த்மகஸ்ய த்³வைதேந்த்³ரஜாலஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யயா விரோதா⁴தி³தி யாவத் ।

ஏகாகிநீ ப்³ரஹ்மவித்³யா முக்திஹேதுரிதி ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ —

இதி பாரிவ்ராஜ்யமிதி ।

ந கேவலம் ஸம்ந்யாஸஸ்ய ஶ்ரவணாதி³பௌஷ்கல்யத்³ருஷ்டத்³வாரேண வித்³யாபரிபாராகாங்க³த்வம் ஶ்ருத்யாதி³வஶாத³வக³ம்யதே கிந்து லிங்கா³த³பீத்யாஹ —

ஏதாவதே³வேதி ।

தத்ரைவ லிங்கா³ந்தரமாஹ —

ஷஷ்ட²ஸமாப்தவிதி ।

ஏதச்சோப⁴யத: ஸம்ப³த்⁴யதே । யதி³ கர்மஸஹிதம் ஜ்ஞாநம் முக்திஹேதுஸ்ததா³ கிமிதி கர்மண: ஸதோ யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய பாரிவ்ராஜ்யமுச்யதே தஸ்மாத்தத்த்யாக³ஸ்தத³ங்க³த்வேந விதி⁴த்ஸத இத்யர்த²: ।

தத்ரைவ லிங்கா³ந்தரமாஹ —

மைத்ரேய்யை சேதி ।

ந ஹி மைத்ரேயீ ப⁴ர்தரி த்யக்தகர்மணி ஸ்வயம் கர்மாதி⁴கர்துமர்ஹதி பதித்³வாரமந்தரேண பா⁴ர்யாயாஸ்தத³நதி⁴காராத் । யதா² ச தஸ்யை கர்மஶூந்யாயை முக்தே: ஸாத⁴நத்வேந வித்³யோபதே³ஶாத்கர்மத்யாக³ஸ்தத³ங்க³த்வேந த்⁴வநித இத்யர்த²: ।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ —

வித்தேதி ।

கிமஹம் தேந குர்யாமிதி வித்தம் நிந்த்³யதே । அதஶ்ச தத்ஸாத்⁴யம் கர்ம ஜ்ஞாநஸஹாயத்வேந முக்தௌ நோபகரோதீத்யர்த²: ।

ததே³வ விவ்ருணோதி —

யதி³ ஹீதி ।

தந்நிந்தா³வசநமித்யத்ர தச்ச²ப்³தே³ந வித்தமுச்யதே ।

த்வத்பக்ஷே வா கத²ம் நிந்தா³வசநமிதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

யதி³ த்விதி ।

கிஞ்ச ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஹம் க்ஷத்ரியோ(அ)ஹமித்யாத்³யபி⁴மாநஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நநிமித்தஸ்ய நிந்த³யா ஸர்வமித³மாத்மைவேதி ப்ரத்யயே ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யத³ர்ஶநாத்³வித்³யாலிங்க³த்வேந ஸம்ந்யாஸோ விதி⁴த்ஸத இத்யாஹ —

கர்மாதி⁴காரேதி ।

நநு ஜாக்³ரதி விதௌ⁴ கர்மாநுஷ்டா²நமஶக்யமபஹாரயிதுமத ஆஹ —

ந ஹீதி ।

நநு வர்ணாஶ்ரமாபி⁴மாநவத: ஸம்ந்யாஸோ(அ)பீஷ்யதே ஸ கத²ம் தத³பா⁴வே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

யஸ்யைவேதி ।

அர்த²ப்ராப்தஶ்சேத்யவதா⁴ரணார்த²ஶ்சகார: । ப்ரயோஜகஜ்ஞாநவதோ வைத⁴ஸம்ந்யாஸாப்⁴யுபக³மாத³விரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।

ஆத்மஜ்ஞாநாங்க³த்வம் ஸம்ந்யாஸஸ்ய ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயஸித்³த⁴ம் சேத்கிமர்த²மியமாக்²யாயிகா ப்ரணீயதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

வித்⁴யபேக்ஷிதார்த²வாத³ஸித்³த்⁴யர்த²மாக்²யாயிகேதி பா⁴வ: ।