ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ ஹோவாச ந வா அரே பத்யு: காமாய பதி: ப்ரியோ ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய பதி: ப்ரியோ ப⁴வதி । ந வா அரே ஜாயாயை காமாய ஜாயா ப்ரியா ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய ஜாயா ப்ரியா ப⁴வதி । ந வா அரே புத்ராணாம் காமாய புத்ரா: ப்ரியா ப⁴வந்த்யாத்மநஸ்து காமாய புத்ரா: ப்ரியா ப⁴வந்தி । ந வா அரே வித்தஸ்ய காமாய வித்தம் ப்ரியம் ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய வித்தம் ப்ரியம் ப⁴வதி । ந வா அரே ப்³ரஹ்மண: காமாய ப்³ரஹ்ம ப்ரியம் ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய ப்³ரஹ்ம ப்ரியம் ப⁴வதி । ந வா அரே க்ஷத்ரஸ்ய காமாய க்ஷத்ரம் ப்ரியம் ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய க்ஷத்ரம் ப்ரியம் ப⁴வதி । ந வா அரே லோகாநாம் காமாய லோகா: ப்ரியா ப⁴வந்த்யாத்மநஸ்து காமாய லோகா: ப்ரியா ப⁴வந்தி । ந வா அரே தே³வாநாம் காமாய தே³வா: ப்ரியா ப⁴வந்த்யாத்மநஸ்து காமாய தே³வா: ப்ரியா ப⁴வந்தி । ந வா அரே பூ⁴தாநாம் காமாய பூ⁴தாநி ப்ரியாணி ப⁴வந்த்யாத்மநஸ்து காமாய பூ⁴தாநி ப்ரியாணி ப⁴வந்தி । ந வா அரே ஸர்வஸ்ய காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வதி । ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்யோ மைத்ரேய்யாத்மநோ வா அரே த³ர்ஶநேந ஶ்ரவணேந மத்யா விஜ்ஞாநேநேத³ம் ஸர்வம் விதி³தம் ॥ 5 ॥
ஸ ஹோவாச — அம்ருதத்வஸாத⁴நம் வைராக்³யமுபதி³தி³க்ஷு: ஜாயாபதிபுத்ராதி³ப்⁴யோ விராக³முத்பாத³யதி தத்ஸந்ந்யாஸாய । ந வை — வை - ஶப்³த³: ப்ரஸித்³த⁴ஸ்மரணார்த²: ; ப்ரஸித்³த⁴மேவ ஏதத் லோகே ; பத்யு: ப⁴ர்து: காமாய ப்ரயோஜநாய ஜாயாயா: பதி: ப்ரியோ ந ப⁴வதி, கிம் தர்ஹி ஆத்மநஸ்து காமாய ப்ரயோஜநாயைவ பா⁴ர்யாயா: பதி: ப்ரியோ ப⁴வதி । ததா² ந வா அரே ஜாயாயா இத்யாதி³ ஸமாநமந்யத் , ந வா அரே புத்ராணாம் , ந வா அரே வித்தஸ்ய, ந வா அரே ப்³ரஹ்மண:, ந வா அரே க்ஷத்ரஸ்ய, ந வா அரே லோகாநாம் , ந வா அரே தே³வாநாம் , ந வா அரே பூ⁴தாநாம் , ந வா அரே ஸர்வஸ்ய । பூர்வம் பூர்வம் யதா²ஸந்நே ப்ரீதிஸாத⁴நே வசநம் , தத்ர தத்ர இஷ்டதரத்வாத்³வைராக்³யஸ்ய ; ஸர்வக்³ரஹணம் உக்தாநுக்தார்த²ம் । தஸ்மாத் லோகப்ரஸித்³த⁴மேதத் — ஆத்மைவ ப்ரிய:, நாந்யத் । ‘ததே³தத்ப்ரேய: புத்ராத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 8) இத்யுபந்யஸ்தம் , தஸ்யைதத் வ்ருத்திஸ்தா²நீயம் ப்ரபஞ்சிதம் । தஸ்மாத் ஆத்மப்ரீதிஸாத⁴நத்வாத் கௌ³ணீ அந்யத்ர ப்ரீதி:, ஆத்மந்யேவ முக்²யா । தஸ்மாத் ஆத்மா வை அரே த்³ரஷ்டவ்ய: த³ர்ஶநார்ஹ:, த³ர்ஶநவிஷயமாபாத³யிதவ்ய: ; ஶ்ரோதவ்ய: பூர்வம் ஆசார்யத ஆக³மதஶ்ச ; பஶ்சாந்மந்தவ்ய: தர்கத: ; ததோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய: நிஶ்சயேந த்⁴யாதவ்ய: ; ஏவம் ஹ்யஸௌ த்³ருஷ்டோ ப⁴வதி ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநஸாத⁴நைர்நிர்வர்திதை: ; யதா³ ஏகத்வமேதாந்யுபக³தாநி, ததா³ ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ப்³ரஹ்மைகத்வவிஷயம் ப்ரஸீத³தி, ந அந்யதா² ஶ்ரவணமாத்ரேண । யத் ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³ கர்மநிமித்தம் வர்ணாஶ்ரமாதி³லக்ஷணம் ஆத்மந்யவித்³யாத்⁴யாரோபிதப்ரத்யயவிஷயம் க்ரியாகாரகப²லாத்மகம் அவித்³யாப்ரத்யயவிஷயம் — ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பப்ரத்யய:, தது³பமர்த³நார்த²மாஹ — ஆத்மநி க²லு அரே மைத்ரேயி த்³ருஷ்டே ஶ்ருதே மதே விஜ்ஞாதே இத³ம் ஸர்வம் விதி³தம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி ॥

அம்ருதத்வஸாத⁴நமாத்மஜ்ஞாநம் விவக்ஷிதம் சேதா³த்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய இத்யாதி³ வக்தவ்யம் கிமிதி ந வா அரே பத்யுரித்யாதி³வாக்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஜாயேதி ।

உவாச ஜாயாதீ³நாத்மார்த²த்வேந ப்ரியத்வமாத்மநஶ்சாநௌபாதி⁴கப்ரியத்வேந பரமாநந்த³த்வமிதி ஶேஷ: ப்ரதீகமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —

ந வா இதி ।

கிம் தந்நிபாதேந ஸ்மார்யதே ததா³ஹ —

ப்ரஸித்³த⁴மிதி ।

யதோ²க்தே க்ரமே நியாமகமாஹ —

பூர்வம் பூர்வமிதி ।

யத்³யதா³ஸந்நம் ப்ரீதிஸாத⁴நம் தத்தத³நதிக்ரம்ய தஸ்மிந்விஷயே பூர்வம் பூர்வம் வசநமிதி யோஜநா ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

தத்ரேதி ।

ந வா அரே ஸர்வஸ்யேத்யயுக்தம் பத்யாதீ³நாமுக்தத்வாத³ம்ஶேந புநருக்திப்ரஸம்கா³தி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸர்வக்³ரஹணமிதி ।

உக்தவத³நுக்தாநாமபி க்³ரஹணம் கர்தவ்யம் ந ச ஸர்வே விஶேஷதோ க்³ரஹீதும் ஶக்யந்தே தேந ஸாமாந்யார்த²ம் ஸர்வபத³மித்யர்த²: ।

ஸர்வபர்யாயேஷு ஸித்³த⁴மர்த²முபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

நநு த்ருதீயே ப்ரியத்வமாத்மந ஆக்²யாதம் ததே³வாத்ராபி கத்²யதே சேத்புநருக்தி: ஸ்யாத்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ததே³ததி³தி ।

அதோ²பந்யாஸவிவரணாப்⁴யாம் ப்ரீதிராத்மந்யேவேத்யயுக்தம் புத்ராதா³வபி தத்³த³ர்ஶநாத³த ஆஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஆத்மநோ நிரதிஶயப்ரீத்யாஸ்பத³த்வேந பரமாநந்த³த்வமபி⁴தா⁴யோத்தரவாக்யமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —

தஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

கத²ம் புநரித³ம் த³ர்ஶநமுத்பத்³யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஶ்ரோதவ்ய இதி ।

ஶ்ரவணாதீ³நாமந்யதமேநா(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநலாபா⁴த்கிமிதி ஸர்வேஷாமத்⁴யயநமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஏவம் ஹீதி ।

வித்⁴யநுஸாரித்வமேவம்ஶப்³தா³ர்த²: ।

ஶ்ருதத்வாவிஶேஷாத்³விகல்பஹேத்வபா⁴வாச்ச ஸர்வைரேவா(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநம் ஜாயதே சேத்தேஷாம் ஸமப்ரதா⁴நத்வமாக்³நேயாதி³வதா³பதேதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யதே³தி ।

ஶ்ரவணஸ்ய ப்ரமாணவிசாரத்வேந ப்ரதா⁴நத்வாத³ங்கி³த்வம் மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஸ்து தத்கார்யப்ரதிப³ந்த⁴ப்ரத்⁴வம்ஸித்வாத³ங்க³த்வமித்யங்கா³ங்கி³பா⁴வேந யதா³ ஶ்ரவணாதீ³ந்யஸக்ருத³நுஷ்டா²நேந ஸமுச்சிதாநி ததா³ ஸாமக்³ரீபௌஷ்கல்யாத்தத்த்வஜ்ஞாநம் ப²லஶிரஸ்கம் ஸித்⁴யதி । மநநாத்³யபா⁴வே ஶ்ரவணமாத்ரேண நைவ தது³த்பத்³யதே । மநநாதி³நா ப்ரதிப³ந்தா⁴ப்ரத்⁴வம்ஸே வாக்யஸ்ய ப²லவஜ்ஜ்ஞாநஜநகத்வாயோகா³தி³த்யர்த²: ।

பராமர்ஶவாக்யஸ்ய தாத்பர்யமாஹ —

யதே³த்யாதி³நா ।

கர்மநிமித்தம் ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³ ததே³வ வர்ணாஶ்ரமாவஸ்தா²தி³ரூபமாத்மந்யவித்³யயா(அ)த்⁴யாரோபிதஸ்ய ப்ரத்யயோ மித்²யாஜ்ஞாநம் தஸ்ய விஷயதயா ஸ்தி²தம் க்ரியாத்³யாத்மகம் தது³பமர்த³நார்த²மாஹேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

அவித்³யாத்⁴யாரோபிதப்ரத்யயவிஷயமித்யேததே³வ வ்யாகரோதி —

அவித்³யேதி ।

அவித்³யாஜநிதப்ரத்யயவிஷயத்வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

ரஜ்ஜ்வாமிதி ॥5॥