ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ದ್ವಿತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸ ಯಥಾ ದುಂದುಭೇರ್ಹನ್ಯಮಾನಸ್ಯ ನ ಬಾಹ್ಯಾಞ್ಶಬ್ದಾಞ್ಶಕ್ನುಯಾದ್ಗ್ರಹಣಾಯ ದುಂದುಭೇಸ್ತು ಗ್ರಹಣೇನ ದುಂದುಭ್ಯಾಘಾತಸ್ಯ ವಾ ಶಬ್ದೋ ಗೃಹೀತಃ ॥ ೭ ॥
ಕಥಂ ಪುನಃ ಇದಾನೀಮ್ ಇದಂ ಸರ್ವಮಾತ್ಮೈವೇತಿ ಗ್ರಹೀತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ? ಚಿನ್ಮಾತ್ರಾನುಗಮಾತ್ಸರ್ವತ್ರ ಚಿತ್ಸ್ವರೂಪತೈವೇತಿ ಗಮ್ಯತೇ ; ತತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತ ಉಚ್ಯತೇ — ಯತ್ಸ್ವರೂಪವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಗ್ರಹಣಂ ಯಸ್ಯ, ತಸ್ಯ ತದಾತ್ಮತ್ವಮೇವ ಲೋಕೇ ದೃಷ್ಟಮ್ ; ಸ ಯಥಾ — ಸ ಇತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ ; ಲೋಕೇ ಯಥಾ ದುಂದುಭೇಃ ಭೇರ್ಯಾದೇಃ, ಹನ್ಯಮಾನಸ್ಯ ತಾಡ್ಯಮಾನಸ್ಯ ದಂಡಾದಿನಾ, ನ, ಬಾಹ್ಯಾನ್ ಶಬ್ದಾನ್ ಬಹಿರ್ಭೂತಾನ್ ಶಬ್ದವಿಶೇಷಾನ್ ದುಂದುಭಿಶಬ್ದಸಾಮಾನ್ಯಾನ್ನಿಷ್ಕೃಷ್ಟಾನ್ ದುಂದುಭಿಶಬ್ದವಿಶೇಷಾನ್ , ನ ಶಕ್ನುಯಾತ್ ಗ್ರಹಣಾಯ ಗ್ರಹೀತುಮ್ ; ದುಂದುಭೇಸ್ತು ಗ್ರಹಣೇನ, ದುಂದುಭಿಶಬ್ದಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷತ್ವೇನ, ದುಂದುಭಿಶಬ್ದಾ ಏತೇ ಇತಿ, ಶಬ್ದವಿಶೇಷಾ ಗೃಹೀತಾ ಭವಂತಿ, ದುಂದುಭಿಶಬ್ದಸಾಮಾನ್ಯವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಭಾವಾತ್ ತೇಷಾಮ್ ; ದುಂದುಭ್ಯಾಘಾತಸ್ಯ ವಾ, ದುಂದುಭೇರಾಹನನಮ್ ಆಘಾತಃ — ದುಂದುಭ್ಯಾಘಾತವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಶಬ್ದಸಾಮಾನ್ಯಸ್ಯ ಗ್ರಹಣೇನ ತದ್ಗತಾ ವಿಶೇಷಾ ಗೃಹೀತಾ ಭವಂತಿ, ನ ತು ತ ಏವ ನಿರ್ಭಿದ್ಯ ಗ್ರಹೀತುಂ ಶಕ್ಯಂತೇ, ವಿಶೇಷರೂಪೇಣಾಭಾವಾತ್ ತೇಷಾಮ್ — ತಥಾ ಪ್ರಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಸ್ವಪ್ನಜಾಗರಿತಯೋಃ ನ ಕಶ್ಚಿದ್ವಸ್ತುವಿಶೇಷೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಅಭಾವೋ ಯುಕ್ತಸ್ತೇಷಾಮ್ ॥

ಸ್ಥಿತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಂ ಸರ್ವಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಮಾತ್ರತ್ವಂ ಜ್ಞಾತುಮಶಕ್ಯಂ ಜ್ಞಾಪಕಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —

ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।

ಘಟಃ ಸ್ಫುರತೀತ್ಯಾದಿಪ್ರತ್ಯಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —

ಚಿನ್ಮಾತ್ರೇತಿ ।

ಸ ಯಥಾ ದುಂದುಭೇರಿತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ಸರ್ವತ್ರ ಚಿದತಿರೇಕೇಣಾಸತ್ತ್ವಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —

ಯತ್ಸ್ವರೂಪೇತಿ ।

ದುಂದುಭಿದೃಷ್ಟಾಂತಮಾದಾಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಸ ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಶಬ್ದವಿಶೇಷಾನೇವ ವಿಶದಯತಿ —

ದುಂದುಭೀತಿ ।

ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ದುಂದುಭಿಶಬ್ದವಿಶೇಷಾಣಾಂ ಗ್ರಹಣಂ ತದಾಹ —

ದುಂದುಭೇಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ದುಂದುಭಿಶಬ್ದಸಾಮಾನ್ಯಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ದುಂದುಭ್ಯಾಘಾತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ದುಂದುಭ್ಯಾಘಾತಸ್ಯೇತಿ ।

ವಾಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —

ತದ್ಗತಾ ವಿಶೇಷಾ ಇತಿ ।

ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —

ನ ತ್ವತಿ ।

ವಿವಕ್ಷಿತಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಚಷ್ಟೇ —

ತಥೇತಿ ।

ತತ್ರೈವ ವಸ್ತುವಿಶೇಷಗ್ರಹಣಸಂಭಾವನಾಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಸ್ವಪ್ನಜಾಗರಿತಯೋರಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ॥೭॥