ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ದ್ವಿತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಬ್ರಹ್ಮ ತಂ ಪರಾದಾದ್ಯೋಽನ್ಯತ್ರಾತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮ ವೇದ ಕ್ಷತ್ತ್ರಂ ತಂ ಪರಾದಾದ್ಯೋಽನ್ಯತ್ರಾತ್ಮನಃ ಕ್ಷತ್ತ್ರಂ ವೇದ ಲೋಕಾಸ್ತಂ ಪರಾದುರ್ಯೋಽನ್ಯತ್ರಾತ್ಮನೋ ಲೋಕಾನ್ವೇದ ದೇವಾಸ್ತಂ ಪರಾದುರ್ಯೋಽನ್ಯತ್ರಾತ್ಮನೋ ದೇವಾನ್ವೇದ ಭೂತಾನಿ ತಂ ಪರಾದುರ್ಯೋಽನ್ಯತ್ರಾತ್ಮನೋ ಭೂತಾನಿ ವೇದ ಸರ್ವಂ ತಂ ಪರಾದಾದ್ಯೋಽನ್ಯತ್ರಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವಂ ವೇದೇದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇದಂ ಕ್ಷತ್ತ್ರಮಿಮೇ ಲೋಕಾ ಇಮೇ ದೇವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನೀದಂ ಸರ್ವಂ ಯದಯಮಾತ್ಮಾ ॥ ೬ ॥
ನನು ಕಥಮ್ ಅನ್ಯಸ್ಮಿನ್ವಿದಿತೇ ಅನ್ಯದ್ವಿದಿತಂ ಭವತಿ ? ನೈಷ ದೋಷಃ ; ನ ಹಿ ಆತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಅನ್ಯತ್ಕಿಂಚಿದಸ್ತಿ ; ಯದ್ಯಸ್ತಿ, ನ ತದ್ವಿದಿತಂ ಸ್ಯಾತ್ ; ನ ತ್ವನ್ಯದಸ್ತಿ ; ಆತ್ಮೈವ ತು ಸರ್ವಮ್ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಸರ್ವಮ್ ಆತ್ಮನಿ ವಿದಿತೇ ವಿದಿತಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಕಥಂ ಪುನರಾತ್ಮೈವ ಸರ್ವಮಿತ್ಯೇತತ್ ಶ್ರಾವಯತಿ — ಬ್ರಹ್ಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಃ ತಂ ಪುರುಷಂ ಪರಾದಾತ್ ಪರಾದಧ್ಯಾತ್ ಪರಾಕುರ್ಯಾತ್ ; ಕಮ್ ? ಯಃ ಅನ್ಯತ್ರಾತ್ಮನಃ ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪವ್ಯತಿರೇಕೇಣ — ಆತ್ಮೈವ ನ ಭವತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿರಿತಿ — ತಾಂ ಯೋ ವೇದ, ತಂ ಪರಾದಧ್ಯಾತ್ ಸಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಃ ಅನಾತ್ಮಸ್ವರೂಪೇಣ ಮಾಂ ಪಶ್ಯತೀತಿ ; ಪರಮಾತ್ಮಾ ಹಿ ಸರ್ವೇಷಾಮಾತ್ಮಾ । ತಥಾ ಕ್ಷತ್ರಂ ಕ್ಷತ್ರಿಯಜಾತಿಃ, ತಥಾ ಲೋಕಾಃ, ದೇವಾಃ, ಭೂತಾನಿ, ಸರ್ವಮ್ । ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ — ಯಾನ್ಯನುಕ್ರಾಂತಾನಿ ತಾನಿ ಸರ್ವಾಣಿ, ಆತ್ಮೈವ, ಯದಯಮಾತ್ಮಾ — ಯೋಽಯಮಾತ್ಮಾ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ ಶ್ರೋತವ್ಯ ಇತಿ ಪ್ರಕೃತಃ — ಯಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮನೋ ಜಾಯತೇ ಆತ್ಮನ್ಯೇವ ಲೀಯತ ಆತ್ಮಮಯಂ ಚ ಸ್ಥಿತಿಕಾಲೇ, ಆತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಗ್ರಹಣಾತ್ , ಆತ್ಮೈವ ಸರ್ವಮ್ ॥

ಆತ್ಮನಿ ವಿದಿತೇ ಸರ್ವಂ ವಿದಿತಮಿವ್ಯುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —

ನನ್ವಿತಿ ।

ದೃಷ್ಟಿವಿರೋಧಂ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —

ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮನಿ ಜ್ಞಾತೇ ಜ್ಞಾತಮೇವ ಸರ್ವಂ ತತೋಽರ್ಥಾಂತರಸ್ಯಾಭಾವಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —

ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮುದಾಹೃತ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಕಥಮಿತ್ಯದಿನಾ ।

ಪುರುಷಂ ವಿಶೇಷತೋ ಜ್ಞಾತುಂ ಪ್ರಶ್ನಮುಪನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರತೀಕಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —

ಕಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪರಾಕರಣೇ ಪುರುಷಸ್ಯಾಪರಾಧಿತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ಅನಾತ್ಮೇತಿ ।

ಪರಮಾತ್ಮಾತಿರೇಕೇಣ ದೃಶ್ಯಮಾನಾಮಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಂ ಸ್ವಸ್ವರೂಪೇಣ ಪಶ್ಯನ್ಕಥಮಪರಾಧೀ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ।

ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯಾನುವಾದಸ್ತಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಯಾನ್ಯನುಕ್ರಾಂತಾನೀತ್ಯಾದಿ ।

ಆತ್ಮೈವ ಸರ್ವಮಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ —

ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಸ್ಥಿತಿಕಾಲೇ ತಿಷ್ಠತಿ ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮೇವ ಸರ್ವಂ ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಗ್ರಹಣಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ॥೬॥