బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ద్వితీయోఽధ్యాయఃచతుర్థం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
తత్ర ‘ఇదం సర్వం యదయమాత్మా’ (బృ. ఉ. ౨ । ౪ । ౬) ఇతి ప్రతిజ్ఞాతమ్ ; తత్ర హేతురభిహితః — ఆత్మసామాన్యత్వమ్ , ఆత్మజత్వమ్ , ఆత్మప్రలయత్వం చ ; తస్మాత్ ఉత్పత్తిస్థితిప్రలయకాలేషు ప్రజ్ఞానవ్యతిరేకేణాభావాత్ ‘ప్రజ్ఞానం బ్రహ్మ’ ‘ఆత్మైవేదం సర్వమ్’ ఇతి ప్రతిజ్ఞాతం యత్ , తత్ తర్కతః సాధితమ్ । స్వాభావికోఽయం ప్రలయ ఇతి పౌరాణికా వదన్తి । యస్తు బుద్ధిపూర్వకః ప్రలయః బ్రహ్మవిదాం బ్రహ్మవిద్యానిమిత్తః, అయమ్ ఆత్యన్తిక ఇత్యాచక్షతే — అవిద్యానిరోధద్వారేణ యో భవతి ; తదర్థోఽయం విశేషారమ్భః —

స యథా సైన్ధవఖిల్య ఇత్యాదేః సంబన్ధం వక్తుం వృత్తం కీర్తయతి —

తత్రేత్యాదినా ।

పూర్వః సన్దర్భస్తత్రేత్యుచ్యతే ।

ప్రతిజ్ఞాతేఽర్థే పూర్వోక్తం హేతుమనూద్య సాధ్యసిద్ధిం ఫలం దర్శయతి —

తస్మాదితి ।

ఉక్తహేతోర్యథోక్తం బ్రహ్మైవ సర్వమిదం జగదితి యత్ప్రతిజ్ఞాతమిదం సర్వం యదయమాత్మేతి తత్పూర్వోక్తదృష్టాన్తప్రబన్ధరూపతర్కవశాత్సాధితమితి యోజనా ।

ఉత్తరవాక్యస్య విషయపరిశేషార్థముక్తప్రలయే పౌరాణికసమ్మతిమాహ —

స్వాభావిక ఇతి ।

కార్యాణాం ప్రకృతావాశ్రితత్వం స్వాభావికత్వమ్ ।

ప్రలయాన్తరేఽపి తేషాం సమ్మతిం సంగిరతే —

యస్త్వితి ।

ద్వితీయప్రలయమధికృత్యానన్తరగ్రన్థమవతారయతి —

అవిద్యేతి ।

తత్రేత్యాత్యన్తికప్రలయోక్తిః ।