ధర్మస్య శాస్త్రైకగమ్యత్వేన పరోక్షత్వాదయమితి నిర్దేశానర్హత్వమాశఙ్క్యాఽఽహ —
అయమితీతి ।
యద్యపి ధర్మోఽప్రత్యక్షోఽయమితి నిర్దేశానర్హస్తథాఽపి పృథివ్యాదిధర్మకార్యస్య ప్రత్యక్షత్వాత్తేన కారణస్యాభేదమౌపచారికమాదాయ ప్రత్యక్షఘటాదివదయం ధర్మ ఇతి వ్యపదేశోపపత్తిరిత్యర్థః ।
కోఽసౌ ధర్మో యస్య ప్రత్యక్షత్వేన వ్యపదేశస్తత్రాఽఽహ —
ధర్మశ్చేతి ।
వ్యాఖ్యాతస్తచ్ఛ్రేయోరూపమత్యసృజత ధర్మమిత్యాదావితి శేషః ।
తర్హి తస్య ప్రత్యక్షత్వాన్న చోదనాలక్షణత్వమిత్యాశఙ్క్య గౌణత్వముఖ్యత్వాభ్యామవిరోధమభిప్రేత్యాఽఽహ —
శ్రుతీతి ।
తస్మిన్నేవ కార్యలిఙ్గకమనుమానం సూచయతి —
క్షత్త్రాదీనామితి ।
తత్రైవానుమానాన్తరం వివక్షిత్వోక్తమ్ —
జగత ఇతి ।
జగద్వైచిత్ర్యకారిత్వే హేతుమాహ —
పృథివ్యాదీనామితి ।
ధర్మస్య ప్రత్యక్షేణ వ్యపదేశే హేత్వన్తరమాహ —
ప్రాణిభిరితి ।
తేనానుష్ఠీయమానాచారేణ ప్రత్యక్షేణ ధర్మస్య లక్ష్యమాణత్వేనేతి యావత్ ।
నను తృతీయేఽధ్యాయే ‘యో వై స ధర్మః సత్యం వై తది’(బృ.ఉ.౧-౪-౧౪)తి సత్యధర్మయోరభేదవచనాత్తయోర్భేదేనాత్ర పర్యాయద్వయోపాదానమనుపపన్నమత ఆహ —
సత్యేతి ।
కథమేకత్వే సతి భేదేనోక్తిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
దృష్టేతి ।
అదృష్టేన రూపేణ కార్యారమ్భకత్వం ప్రకటయతి —
యస్త్వితి ।
సామాన్యాత్మనాఽఽరమ్భకత్వముదాహరతి —
సామాన్యరూపేణేతి ।
విశేషాత్మనా కార్యారమ్భకత్వం వ్యనక్తి —
విశేషేతి ।
ధర్మస్య ద్వౌ భేదావుక్తౌ తయోర్మధ్యే ప్రథమమధికృత్య యశ్చేత్యాది వాక్యమిత్యాహ —
తత్రేతి ।
ద్వితీయం విషయీకృత్య యశ్చాయమధ్యాత్మమిత్యాది ప్రవృత్తమిత్యాహ —
తథేతి ॥౧౧॥