ತದ್ಯಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ವಿಸ್ತರೇಣೋಕ್ತ್ವಾ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಪರಿಸಮಾಪ್ತೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಾ ಚೇತ್ಕಿಮುತ್ತರಗ್ರಂಥೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಇಯಮಿತಿ ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಪ್ರಕರಣಸ್ಥಾಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಂ ಪರಾಮೃಶತಿ —
ಆನೀತೇದಂ ವೈ ತನ್ಮಧ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇತದೃಷಿರಿತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ತದ್ವಾಂ ನರೇತ್ಯಾದಿರೇಕೋ ಮಂತ್ರಃ । ಆಥರ್ವಣಾಯೇತ್ಯಾದಿಪರಃ ।
ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭ್ಯಾಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣರೀತ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತತ್ವೇ ಕಿಂ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಂ ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಯಾ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಕೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಅಪಿಶಬ್ದಃ ಸ್ತಾವಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಂಭಾವನಾರ್ಥಃ । ಮಂತ್ರದ್ವಯಸಮುಚ್ಚಯಾರ್ಥಶ್ಚಶಬ್ದಃ ।
ಏವಂ ಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ಸ್ತುತಿಪ್ರಕಾರಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯೇಂದ್ರತಿ ।
ತಸ್ಯಾ ದುಷ್ಪ್ರಾಪ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಮಹಾಂತಮಾಯಾಸಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಕೃತಾರ್ಥೇನಾಪೀಂದ್ರಿಯೇಣ ರಕ್ಷಿತತ್ವೇ ವಿದ್ಯಾಯಾ ದೌರ್ಲಭ್ಯೇ ಚ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ವಿದ್ಯಾ ಸ್ತೂಯತೇ ಕಿಂತು ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣಾಪೀತ್ಯಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಕಾರಾಂತರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಕೇವಲಯೇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷಯೇತಿ । ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಕರ್ಮಪ್ರಕರಣೇ ಪ್ರಾಪ್ತಾಽಪಿ ಪ್ರಕರಣಾಂತರೇ ಕಥ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಣೇತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಪುಮರ್ಥೋಪಾಯಂ ಕರ್ಮ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ವಿದ್ಯಾಯಾಮೇವಾಽಽದರೇ ತದಧಿಕತಾ ಸಮಧಿಗತೇತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಕರಾಂತರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಅನಾತ್ಮರತಿಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾಽಽತ್ಮನ್ಯೇವ ರತಿಹೇತುತ್ವಾನ್ಮಹತೀಯಂ ವಿದ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಧಾಂತರೇಣ ತಸ್ಯಾಃ ಸ್ತುತಿಮಾಹ —
ಅಪಿ ಚೈವಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಭಾರ್ಯಾಯೈ ಪ್ರೀತ್ಯರ್ಥಮೇವೋಕ್ತೇತಿ ಗಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಿಯಮಿತಿ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾಃ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ತಾಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯದಿತಿ ।
ದಧ್ಯಙ್ಙಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ನಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಪ್ರಕರಣಸ್ಥಾಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಮನುಕೀರ್ತಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆಭ್ಯಾಮಶ್ವಿಭ್ಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕೇನ ಕಾರಣೇನೋವಾಚೇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ತದೇನಯೋರಿತಿ ।
ಏನಯೋರಶ್ವಿನೋಸ್ತನ್ಮಧು ಪ್ರೀತ್ಯಾಸ್ಪದಮಾಸೀತ್ತದ್ವಶಾತ್ತಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಾರ್ಥಿತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ತದುವಾಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದಶ್ವಿಭ್ಯಾಂ ಮಧು ಪ್ರಾರ್ಥಿತಂ ತದೇತೇನ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಪ್ರಯಚ್ಛನ್ನೇವೈನಯೋರಶ್ವಿನೋರಾಚಾರ್ಯತ್ವೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ ಸಮೀಪಗಮನಂ ಕೃತವಾನಿತ್ಯಾಹ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಆಚಾರ್ಯತ್ವಾನಂತರಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ವಚನಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸ ಹೋವಾಚೇತಿ ।
ಏತಚ್ಛಬ್ದೋ ಮಧ್ವನುಭವವಿಷಯಃ । ಯದ್ಯರ್ಥೋ ಯಚ್ಛಬ್ದಃ । ತಚ್ಛಬ್ದಸ್ತರ್ಹೀತ್ಯರ್ಥಃ । ವಾಂ ಯುವಾಮುಪನೇಷ್ಯೇ ಶಿಷ್ಯತ್ವೇನ ಸ್ವೀಕರಿಷ್ಯಾಮೀತಿ ಯಾವತ್ । ತೌ ದೇವಭಿಷಜಾವಶ್ವಿನೌ ಶಿರಶ್ಛೇದನಿಮಿತ್ತಂ ಮರಣಂ ಪಂಚಮ್ಯರ್ಥಃ । ನಾವಾವಾಮುಪನೇಷ್ಯೇ ಶಿಷ್ಯತ್ವೇನ ಸ್ವೀಕರಿಷ್ಯಸಿ ಯದೇತಿ ಯಾವತ್ । ಅಥಶಬ್ದಸ್ತದೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯಾನುಜ್ಞಾನಂತರ್ಯಮಥೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಮಧುಪ್ರವಚನಾಂತರ್ಯಂ ತೃತೀಯಸ್ಯಾಥಶಬ್ದಸ್ಯಾರ್ಥಃ । ಯದಶ್ವಸ್ಯ ಶಿರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ನಿಬದ್ಧಂ ತಸ್ಯ ಚ್ಛೇದನಾನಂತರ್ಯಂ ಚತುರ್ಥಸ್ಯಾಥಶಬ್ದಸ್ಯಾರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಸಮಸ್ತಮಪಿ ಮಧು ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಪ್ರಕರಣೇ ಪ್ರದರ್ಶಿತಮೇವೇತಿ ಕೃತಮನೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಾವತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಪ್ರಕರಣೇ ಸ್ಥಿತಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಕಿಮರ್ಥಮತ್ರಾಽಽನೀತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥೇಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕೇತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭಾಗವ್ಯಾಖ್ಯಾಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಇದಮಿತಿ ।
ತದ್ವಾಮಿತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಕಥಂ ಲಾಭಾಯಾಪಿ ಕ್ರೂರಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಮತ ಆಹ —
ಲಾಭೇತಿ ।
ನನು ಪ್ರತಿಷೇಧೇ ಮುಖ್ಯೋ ನಕಾರಃ ಕಥಮಿವಾರ್ಥೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಕಾರಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ವೇದೇ ಪದಾದುಪರಿಷ್ಟಾದ್ಯೋ ನಕಾರಃ ಶ್ರುತಃ ಸ ಖಲೂಪಚಾರಃ ಸನ್ನುಪಮಾರ್ಥೋಽಪಿ ಸಂಭವತಿ ನ ನಿಷೇಧಾರ್ಥ ಏವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೋದಾಹರಣಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
“ಅಶ್ವಂ ನ ಗೂಢಮಶ್ವಿನೇ”ತ್ಯತ್ರ ನಕಾರೋ ಯಥೋಪಮಾರ್ಥೀಯಸ್ತಥಾ ಪ್ರಕೃತೇಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಅಶ್ವಮಿವೇತಿ ।
ಯದ್ವದಿತಿ ।
ಉಪಮಾರ್ಥೀಯೇ ನಕಾರೇ ಸತಿ ವಾಕ್ಯಸ್ವರೂಪಮನೂದ್ಯ ತದರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ತನ್ಯತುರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತಿದ್ವಾರಾ ತದ್ವಂತಾವಶ್ವಿನಾವತ್ರ ನ ಸ್ತೂಯತೇ ಕಿಂತು ಕ್ರೂರಕರ್ಮಕಾರಿತ್ವೇನ ನಿಂದ್ಯೇತೇ ತದಾ ಚಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯರ್ಥೇತ್ಯಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈಷ ಇತಿ ।
ಲೋಮಮಾತ್ರಮಪಿ ನ ಮೀಯತ ಇತಿ ಯಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಮಾದ್ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯಾ ತದ್ವತೋಃ ಸ್ತುತಿರೇವಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಕ್ರೂರಕರ್ಮಕಾರಿಣೋರಶ್ವಿನೋರ್ನ ದೃಷ್ಟಹಾನಿಸ್ತಥಾಽಪ್ಯದೃಷ್ಟಹಾನಿಃ ಸ್ಯಾದೇವೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕೈಮುತಿಕನ್ಯಾಯೇನಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ನಿಂದಾಯಾಂ ದೃಶ್ಯಮಾನಾಯಾಂ ಸ್ತುತಿರಿಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಿಂದಾಮಿತಿ ।
ನ ಹಿ ನಿಂದಾ ನಿಂದ್ಯಂ ನಿಂದಿತುಮಪಿ ತು ವಿಧೇಯಂ ಸ್ತೋತುಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥಾ ನಿಂದಾ ನ ನಿಂದ್ಯಂ ನಿಂದಿತುಮೇವ ತಥಾ ಸ್ತುತಿರಪಿ ಸ್ತುತ್ಯಂ ಸ್ತೋತುಮೇವ ನ ಭವತಿ ಕಿಂತು ನಿಂದಿತುಮಪಿ । ತಥಾ ಚ ನಾನಯೋರ್ವ್ಯವಸ್ಥಿತತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತದ್ವಾಮಿತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಸ್ಯ ಪೂರ್ವಾರ್ಧಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾಃ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವವಿರೋಧಂ ಚೋದ್ಧೃತ್ಯೋತ್ತರಾರ್ಧಂ ವ್ಯಚಷ್ಟೇ —
ದಧ್ಯಙ್ನಾಮೇತಿ ।
ಯತ್ಕಕ್ಷ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಾಖ್ಯಂ ಮಧು ತದಾಥರ್ವಣೋ ಯುವಾಭ್ಯಾಮಶ್ವಸ್ಯ ಶಿರಸಾ ಪ್ರೋವಾಚ । ಯಚ್ಚಾಸೌ ಮಧು ಯುವಾಭ್ಯಾಮುಕ್ತವಾಂಸ್ತದಹಮಾವಿಷ್ಕೃಣೋಮೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ॥೧೬॥