ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:பஞ்சமம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
இத³ம் வை தந்மது⁴ த³த்⁴யங்ஙாத²ர்வணோ(அ)ஶ்விப்⁴யாமுவாச । ததே³தத்³ருஷி: பஶ்யந்நவோசத் । தத்³வாம் நரா ஸநயே த³ம்ஸ உக்³ரமாவிஷ்க்ருணோமி தந்யதுர்ந வ்ருஷ்டிம் । த³த்⁴யங் ஹ யந்மத்⁴வாத²ர்வணோ வாமஶ்வஸ்ய ஶீர்ஷ்ணா ப்ர யதீ³முவாசேதி ॥ 16 ॥
தத்ர இயம் ஸ்துத்யர்தா² ஆக்²யாயிகேத்யவோசாம ; கா புந: ஸா ஆக்²யாயிகேதி உச்யதே — இத³மித்யநந்தரநிர்தி³ஷ்டம் வ்யபதி³ஶதி, பு³த்³தௌ⁴ ஸந்நிஹிதத்வாத் ; வை - ஶப்³த³: ஸ்மரணார்த²: ; ததி³த்யாக்²யாயிகாநிர்வ்ருத்தம் ப்ரகரணாந்தராபி⁴ஹிதம் பரோக்ஷம் வை - ஶப்³தே³ந ஸ்மாரயந் இஹ வ்யபதி³ஶதி ; யத் ப்ரவர்க்³யப்ரகரணே ஸூசிதம் , ந ஆவிஷ்க்ருதம் மது⁴, ததி³த³ம் மது⁴ இஹ அநந்தரம் நிர்தி³ஷ்டம் — ‘இயம் ப்ருதி²வீ’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 11) இத்யாதி³நா ; கத²ம் தத்ர ப்ரகரணாந்தரே ஸூசிதம் — ‘த³த்⁴யங் ஹ வா ஆப்⁴யாமாத²ர்வணோ மது⁴ நாம ப்³ராஹ்மணமுவாச ; ததே³நயோ: ப்ரியம் தா⁴ம ததே³வைநயோரேதேநோபக³ச்ச²தி ; ஸ ஹோவாசேந்த்³ரேண வா உக்தோ(அ)ஸ்ம்யேதச்சேத³ந்யஸ்மா அநுப்³ரூயாஸ்தத ஏவ தே ஶிரஶ்சி²ந்த்³யாமிதி ; தஸ்மாத்³வை பி³பே⁴மி யத்³வை மே ஸ ஶிரோ ந ச்சி²ந்த்³யாத்தத்³வாமுபநேஷ்ய இதி ; தௌ ஹோசதுராவாம் த்வா தஸ்மாத்த்ராஸ்யாவஹே இதி ; கத²ம் மா த்ராஸ்யேதே² இதி ; யதா³ நாவுபநேஷ்யஸே ; அத² தே ஶிரஶ்சி²த்த்வாந்யத்ராஹ்ருத்யோபநிதா⁴ஸ்யாவ: ; அதா²ஶ்வஸ்ய ஶிர ஆஹ்ருத்ய தத்தே ப்ரதிதா⁴ஸ்யாவ: ; தேந நாவநுவக்ஷ்யஸி ; ஸ யதா³ நாவநுவக்ஷ்யஸி ; அத² தே ததி³ந்த்³ர: ஶிரஶ்சே²த்ஸ்யதி ; அத² தே ஸ்வம் ஶிர ஆஹ்ருத்ய தத்தே ப்ரதிதா⁴ஸ்யாவ இதி ; ததே²தி தௌ ஹோபநிந்யே ; தௌ யதோ³பநிந்யே ; அதா²ஸ்ய ஶிரஶ்சி²த்த்வா அந்யத்ரோபநித³த⁴து: ; அதா²ஶ்வஸ்ய ஶிர ஆஹ்ருத்ய தத்³தா⁴ஸ்ய ப்ரதித³த⁴து: ; தேந ஹாப்⁴யாமநூவாச ; ஸ யதா³ப்⁴யாமநூவாச அதா²ஸ்ய ததி³ந்த்³ர: ஶிரஶ்சிச்சே²த³ ; அதா²ஸ்ய ஸ்வம் ஶிர ஆஹ்ருத்ய தத்³தா⁴ஸ்ய ப்ரதித³த⁴துரிதி । யாவத்து ப்ரவர்க்³யகர்மாங்க³பூ⁴தம் மது⁴, தாவதே³வ தத்ராபி⁴ஹிதம் ; ந து கக்ஷ்யமாத்மஜ்ஞாநாக்²யம் ; தத்ர யா ஆக்²யாயிகா அபி⁴ஹிதா, ஸேஹ ஸ்துத்யர்தா² ப்ரத³ர்ஶ்யதே ; இத³ம் வை தந்மது⁴ த³த்⁴யங்ஙாத²ர்வண: அநேந ப்ரபஞ்சேந அஶ்விப்⁴யாமுவாச । ததே³தத்³ருஷி: — ததே³தத்கர்ம, ருஷி: மந்த்ர:, பஶ்யந் உபலப⁴மாந:, அவோசத் உக்தவாந் ; கத²ம் ? தத் த³ம்ஸ இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴:, த³ம்ஸ இதி கர்மணோ நாமதே⁴யம் ; தச்ச த³ம்ஸ: கிம்விஶிஷ்டம் ? உக்³ரம் க்ரூரம் , வாம் யுவயோ:, ஹே நரா நராகாராவஶ்விநௌ ; தச்ச கர்ம கிம் நிமித்தம் ? ஸநயே லாபா⁴ய ; லாப⁴லுப்³தோ⁴ ஹி லோகே(அ)பி க்ரூரம் கர்ம ஆசரதி, ததை²வ ஏதாவுபலப்⁴யேதே யதா² லோகே ; தத் ஆவி: ப்ரகாஶம் க்ருணோமி கரோமி, யத் ரஹஸி ப⁴வத்³ப்⁴யாம் க்ருதம் ; கிமிவேத்யுச்யதே — தந்யது: பர்ஜந்ய:, ந இவ ; நகாரஸ்து உபரிஷ்டாது³பசார உபமார்தீ²யோ வேதே³, ந ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²: — யதா² ‘அஶ்வம் ந’ (ரு. ஸம். 1 । 6 । 24 । 1) அஶ்வமிவேதி யத்³வத் ; தந்யதுரிவ வ்ருஷ்டிம் யதா² பர்ஜந்யோ வ்ருஷ்டிம் ப்ரகாஶயதி ஸ்தநயித்ந்வாதி³ஶப்³தை³:, தத்³வத் அஹம் யுவயோ: க்ரூரம் கர்ம ஆவிஷ்க்ருணோமீதி ஸம்ப³ந்த⁴: । நநு அஶ்விநோ: ஸ்துத்யர்தௌ² கத²மிமௌ மந்த்ரௌ ஸ்யாதாம் ? நிந்தா³வசநௌ ஹீமௌ — நைஷ தோ³ஷ: ; ஸ்துதிரேவைஷா, ந நிந்தா³வசநௌ ; யஸ்மாத் ஈத்³ருஶமப்யதிக்ரூரம் கர்ம குர்வதோர்யுவயோ: ந லோம ச மீயத இதி — ந சாந்யத்கிஞ்சித்³தீ⁴யத ஏவேதி — ஸ்துதாவேதௌ ப⁴வத: ; நிந்தா³ம் ப்ரஶம்ஸாம் ஹி லௌகிகா: ஸ்மரந்தி ; ததா² ப்ரஶம்ஸாரூபா ச நிந்தா³ லோகே ப்ரஸித்³தா⁴ । த³த்⁴யங்நாம ஆத²ர்வண: ; ஹேத்யநர்த²கோ நிபாத: ; யந்மது⁴ கக்ஷ்யம் ஆத்மஜ்ஞாநலக்ஷணம் ஆத²ர்வண: வாம் யுவாப்⁴யாம் அஶ்வஸ்ய ஶீர்ஷ்ணா ஶிரஸா, ப்ர யத் ஈம் உவாச — யத்ப்ரோவாச மது⁴ ; ஈமித்யநர்த²கோ நிபாத: ॥

தத்³யதே²த்யாதி³வாக்யார்த²ம் விஸ்தரேணோக்த்வா வ்ருத்தம் கீர்தயதி —

பரிஸமாப்தேதி ।

ப்³ரஹ்மவித்³யா பரிஸமாப்தா சேத்கிமுத்தரக்³ரந்தே²நேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஏதஸ்யா இதி ।

இயமிதி ப்ரவர்க்³யப்ரகரணஸ்தா²மாக்²யாயிகாம் பராம்ருஶதி —

ஆநீதேத³ம் வை தந்மத்⁴வித்யாதி³நா ப்³ராஹ்மணேநேதி ஶேஷ: ।

ததே³தத்³ருஷிரித்யாதே³ஸ்தாத்பர்யமாஹ —

தஸ்யா இதி ।

தத்³வாம் நரேத்யாதி³ரேகோ மந்த்ர: । ஆத²ர்வணாயேத்யாதி³பர: ।

மந்த்ரப்³ராஹ்மணாப்⁴யாம் வக்ஷ்யமாணரீத்யா ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: ஸ்துதத்வே கிம் ஸித்⁴யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஏவம் ஹீதி ।

தஸ்யா முக்திஸாத⁴நத்வம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பு²டயதி —

யதே²தி ।

கேந ப்ரகாரேண ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: ஸ்துதத்வம் ததா³ஹ —

அபி சேதி ।

அபிஶப்³த³: ஸ்தாவகப்³ராஹ்மணஸம்பா⁴வநார்த²: । மந்த்ரத்³வயஸமுச்சயார்த²ஶ்சஶப்³த³: ।

ஏவம் ஶப்³த³ஸூசிதம் ஸ்துதிப்ரகாரமேவ ப்ரகடயதி —

யேந்த்³ரதி ।

தஸ்யா து³ஷ்ப்ராப்யத்வே ஹேதுமாஹ —

யஸ்மாதி³தி ।

மஹாந்தமாயாஸம் ஸ்பு²டயதி —

ப்³ராஹ்மணஸ்யேதி ।

க்ருதார்தே²நாபீந்த்³ரியேண ரக்ஷிதத்வே வித்³யாயா தௌ³ர்லப்⁴யே ச ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ந கேவலமுக்தேந ப்ரகாரேண வித்³யா ஸ்தூயதே கிந்து ப்ரகாராந்தரேணாபீத்யாஹ —

அபி சேதி ।

ததே³வ ப்ரகாராந்தரம் ப்ரகடயதி —

ஸர்வேதி ।

கேவலயேத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் கர்மநிரபேக்ஷயேதி । தத்ர ஹேதுமாஹ —

யஸ்மாதி³தி ।

கிமிதி கர்மப்ரகரணே ப்ராப்தா(அ)பி ப்ரகரணாந்தரே கத்²யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

கர்மணேதி ।

ப்ரஸித்³த⁴ம் புமர்தோ²பாயம் கர்ம த்யக்த்வா வித்³யாயாமேவா(அ)(அ)த³ரே தத³தி⁴கதா ஸமதி⁴க³தேதி ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ரகராந்தரேண ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: ஸ்துதிம் த³ர்ஶயதி —

அபி சேதி ।

அநாத்மரதிம் த்யக்த்வா(அ)(அ)த்மந்யேவ ரதிஹேதுத்வாந்மஹதீயம் வித்³யேத்யர்த²: ।

விதா⁴ந்தரேண தஸ்யா: ஸ்துதிமாஹ —

அபி சைவமிதி ।

கத²ம் ப்³ரஹ்மவித்³யா பா⁴ர்யாயை ப்ரீத்யர்த²மேவோக்தேதி க³ம்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ப்ரியமிதி ।

ஆக்²யாயிகாயா: ஸ்துத்யர்த²த்வம் ப்ரதிபாத்³ய வ்ருத்தமநூத்³யா(அ)(அ)காங்க்ஷாபூர்வகம் தாமவதார்ய வ்யாகரோதி —

தத்ரேத்யாதி³நா ।

ப்³ரஹ்மவித்³யா ஸப்தம்யர்த²: ।

பதா³ர்த²முக்த்வா வாக்யார்த²மாஹ —

யதி³தி ।

த³த்⁴யங்ஙித்யாதி³ வ்யாகுர்வந்நாகாங்க்ஷாபூர்வகம் ப்ரவர்க்³யப்ரகரணஸ்தா²மாக்²யாயிகாமநுகீர்தயதி —

கத²மித்யாதி³நா ।

ஆப்⁴யாமஶ்விப்⁴யாமிதி யாவத் ।

கேந காரணேநோவாசேத்யபேக்ஷாயாமாஹ —

ததே³நயோரிதி ।

ஏநயோரஶ்விநோஸ்தந்மது⁴ ப்ரீத்யாஸ்பத³மாஸீத்தத்³வஶாத்தாப்⁴யாம் ப்ரார்தி²தோ ப்³ராஹ்மணஸ்தது³வாசேத்யர்த²: ।

யத³ஶ்விப்⁴யாம் மது⁴ ப்ரார்தி²தம் ததே³தேந வக்ஷ்யமாணேந ப்ரகாரேண ப்ரயச்ச²ந்நேவைநயோரஶ்விநோராசார்யத்வேந ப்³ராஹ்மண: ஸமீபக³மநம் க்ருதவாநித்யாஹ —

ததே³வேதி ।

ஆசார்யத்வாநந்தரம் ப்³ராஹ்மணஸ்ய வசநம் த³ர்ஶயதி —

ஸ ஹோவாசேதி ।

ஏதச்ச²ப்³தோ³ மத்⁴வநுப⁴வவிஷய: । யத்³யர்தோ² யச்ச²ப்³த³: । தச்ச²ப்³த³ஸ்தர்ஹீத்யர்த²: । வாம் யுவாமுபநேஷ்யே ஶிஷ்யத்வேந ஸ்வீகரிஷ்யாமீதி யாவத் । தௌ தே³வபி⁴ஷஜாவஶ்விநௌ ஶிரஶ்சே²த³நிமித்தம் மரணம் பஞ்சம்யர்த²: । நாவாவாமுபநேஷ்யே ஶிஷ்யத்வேந ஸ்வீகரிஷ்யஸி யதே³தி யாவத் । அத²ஶப்³த³ஸ்ததே³த்யர்த²: । ப்³ராஹ்மணஸ்யாநுஜ்ஞாநந்தர்யமதே²த்யுக்தம் । மது⁴ப்ரவசநாந்தர்யம் த்ருதீயஸ்யாத²ஶப்³த³ஸ்யார்த²: । யத³ஶ்வஸ்ய ஶிரோ ப்³ராஹ்மணே நிப³த்³த⁴ம் தஸ்ய ச்சே²த³நாநந்தர்யம் சதுர்த²ஸ்யாத²ஶப்³த³ஸ்யார்த²: ।

தர்ஹி ஸமஸ்தமபி மது⁴ ப்ரவர்க்³யப்ரகரணே ப்ரத³ர்ஶிதமேவேதி க்ருதமநேந ப்³ராஹ்மணேநேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யாவத்த்விதி ।

ப்ரவர்க்³யப்ரகரணே ஸ்தி²தா(அ)(அ)க்²யாயிகா கிமர்த²மத்ரா(அ)(அ)நீதேத்யாஶங்க்ய தஸ்யா ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: ஸ்துத்யர்தே²யமாக்²யாயிகேத்யத்ரோக்தமுபஸம்ஹரதி —

தத்ரேதி ।

ப்³ராஹ்மணபா⁴க³வ்யாக்²யாம் நிக³மயதி —

இத³மிதி ।

தத்³வாமித்யாதி³மந்த்ரமுத்தா²ப்ய வ்யாசஷ்டே —

ததே³ததி³தி ।

கத²ம் லாபா⁴யாபி க்ரூரகர்மாநுஷ்டா²நமத ஆஹ —

லாபே⁴தி ।

நநு ப்ரதிஷேதே⁴ முக்²யோ நகார: கத²மிவார்தே² வ்யாக்²யாயதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

நகாரஸ்த்விதி ।

வேதே³ பதா³து³பரிஷ்டாத்³யோ நகார: ஶ்ருத: ஸ க²லூபசார: ஸந்நுபமார்தோ²(அ)பி ஸம்ப⁴வதி ந நிஷேதா⁴ர்த² ஏவேத்யர்த²: ।

தத்ரோதா³ஹரணமாஹ —

யதே²தி ।

“அஶ்வம் ந கூ³ட⁴மஶ்விநே”த்யத்ர நகாரோ யதோ²பமார்தீ²யஸ்ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பீத்யர்த²: ।

ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி —

அஶ்வமிவேதி ।

யத்³வதி³தி ।

உபமார்தீ²யே நகாரே ஸதி வாக்யஸ்வரூபமநூத்³ய தத³ர்த²ம் கத²யதி —

தந்யதுரித்யாதி³நா ।

வித்³யாஸ்துதித்³வாரா தத்³வந்தாவஶ்விநாவத்ர ந ஸ்தூயதே கிந்து க்ரூரகர்மகாரித்வேந நிந்த்³யேதே ததா³ சா(அ)(அ)க்²யாயிகா வித்³யாஸ்துத்யர்தே²த்யயுக்தமிதி ஶங்கதே —

நந்விதி ।

ஆக்²யாயிகாயா வித்³யாஸ்துத்யர்த²த்வமவிருத்³த⁴மிதி பரிஹரதி —

நைஷ இதி ।

லோமமாத்ரமபி ந மீயத இதி யஸ்மாத்தஸ்மாத்³வித்³யாஸ்துத்யா தத்³வதோ: ஸ்துதிரேவாத்ர விவக்ஷிதமிதி யோஜநா ।

யத்³யபி க்ரூரகர்மகாரிணோரஶ்விநோர்ந த்³ருஷ்டஹாநிஸ்ததா²(அ)ப்யத்³ருஷ்டஹாநி: ஸ்யாதே³வேத்யாஶங்க்ய கைமுதிகந்யாயேநா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

கத²ம் புநர்நிந்தா³யாம் த்³ருஶ்யமாநாயாம் ஸ்துதிரிஷ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

நிந்தா³மிதி ।

ந ஹி நிந்தா³ நிந்த்³யம் நிந்தி³துமபி து விதே⁴யம் ஸ்தோதுமிதி ந்யாயாதி³த்யர்த²: ।

யதா² நிந்தா³ ந நிந்த்³யம் நிந்தி³துமேவ ததா² ஸ்துதிரபி ஸ்துத்யம் ஸ்தோதுமேவ ந ப⁴வதி கிந்து நிந்தி³துமபி । ததா² ச நாநயோர்வ்யவஸ்தி²தத்வமித்யாஹ —

ததே²தி ।

தத்³வாமித்யாதி³மந்த்ரஸ்ய பூர்வார்த⁴ம் வ்யாக்²யாயா(அ)(அ)க்²யாயிகாயா: ஸ்துத்யர்த²த்வவிரோத⁴ம் சோத்³த்⁴ருத்யோத்தரார்த⁴ம் வ்யசஷ்டே —

த³த்⁴யங்நாமேதி ।

யத்கக்ஷ்யம் ஜ்ஞாநாக்²யம் மது⁴ ததா³த²ர்வணோ யுவாப்⁴யாமஶ்வஸ்ய ஶிரஸா ப்ரோவாச । யச்சாஸௌ மது⁴ யுவாப்⁴யாமுக்தவாம்ஸ்தத³ஹமாவிஷ்க்ருணோமீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ॥16॥