బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
తృతీయోఽధ్యాయఃద్వితీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
యాజ్ఞవల్క్యేతి హోవాచ యత్రాస్య పురుషస్య మృతస్యాగ్నిం వాగప్యేతి వాతం ప్రాణశ్చక్షురాదిత్యం మనశ్చన్ద్రం దిశః శ్రోత్రం పృథివీం శరీరమాకాశమాత్మౌషధీర్లోమాని వనస్పతీన్కేశా అప్సు లోహితం చ రేతశ్చ నిధీయతే క్వాయం తదా పురుషో భవతీత్యాహర సోమ్య హస్తమార్తభాగావామేవైతస్య వేదిష్యావో న నావేతత్సజన ఇతి । తౌ హోత్క్రమ్య మన్త్రయాఞ్చక్రాతే తౌ హ యదూచతుః కర్మ హైవ తదూచతురథ యత్ప్రశశంసతుః కర్మ హైవ తత్ప్రశశంసతుః పుణ్యో వై పుణ్యేన కర్మణా భవతి పాపః పాపేనేతి తతో హ జారత్కారవ ఆర్తభాగ ఉపరరామ ॥ ౧౩ ॥
అత్ర కేచిద్వర్ణయన్తి — గ్రహాతిగ్రహస్య సప్రయోజకస్య వినాశేఽపి కిల న ముచ్యతే ; నామావశిష్టః అవిద్యయా ఊషరస్థానీయయా స్వాత్మప్రభవయా పరమాత్మనః పరిచ్ఛిన్నః భోజ్యాచ్చ జగతో వ్యావృత్తః ఉచ్ఛిన్నకామకర్మా అన్తరాలే వ్యవతిష్ఠతే ; తస్య పరమాత్మైకత్వదర్శనేన ద్వైతదర్శనమపనేతవ్యమితి — అతః పరం పరమాత్మదర్శనమారబ్ధవ్యమ్ — ఇతి ; ఎవమ్ అపవర్గాఖ్యామన్తరాలావస్థాం పరికల్ప్య ఉత్తరగ్రన్థసమ్బన్ధం కుర్వన్తి ॥

కిమేనమిత్యాదివాక్యస్య స్వవ్యాఖ్యాముక్త్వా యత్రేత్యాదేస్తాత్పర్యం చోక్తమ్ । ఇదానీం భర్తృప్రపఞ్చప్రస్థానముత్థాపయతి —

అత్రేతి ।

కిమేనమిత్యాదావితి యావత్ ।

సముచ్చయానుష్ఠానాద్దేహయోః సప్రయోజకయోర్నాశేఽపి పుంసో ముక్తిర్న చేత్తర్హి తస్య బద్ధత్వాయోగాత్కామసౌ దశామవలమ్బతామిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

నామావశిష్ట ఇతి ।

క్షితేరూషరవదవస్థితాత్మావిద్యయా పరస్మాత్పరిచ్ఛిన్నశ్చేదాత్మా తర్హి బన్ధపక్షస్యైవ స్యాన్నతు భోజ్యాజ్జగతో వ్యావృత్తిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

ఉచ్ఛిన్నేతి ।

సర్వస్య కర్మాదిఫలస్య సూత్రాత్మనః సముచ్చయాసాదితస్య భోగాదప్రాప్తార్థాభావాత్కామాసిద్ధ్యా కర్మాభావాత్ప్రయోజకరాశేరుచ్ఛిత్తిరిత్యర్థః ।

కిమేనమిత్యాదావన్తరాలావస్థస్య విద్యాధికారిణో నిర్ధారణాత్తదపేక్షితవిద్యాశేషత్వేనోషస్తప్రశ్నాదేరారమ్భం సంభావయతి —

తస్యేతి ।

ఇతిశబ్దో వర్ణయన్తీత్యనేన సంబధ్యతే ।

తర్హి యత్రోషస్తప్రశ్నాదౌ బ్రహ్మవిద్యోచ్యతే తస్యైవాఽఽరమ్భో యుక్తో యత్రాస్యేత్యాదిస్తు వృథేత్యాశఙ్క్య ఫలవద్విద్యాప్రాప్తిశేషత్వేన నివర్త్యమృత్యుప్రయోజకనిర్ధారణార్థో యత్రేత్యాదిరిత్యభిప్రేత్యాఽఽహ —

ఎవమితి ।