ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
யத்து கைஶ்சிது³ச்யதே — வித்³யாஸஹிதம் கர்ம நிரபி⁴ஸந்தி⁴விஷத³த்⁴யாதி³வத் கார்யாந்தரமாரப⁴த இதி — தந்ந, அநாரப்⁴யத்வாந்மோக்ஷஸ்ய ; ப³ந்த⁴நநாஶ ஏவ ஹி மோக்ஷ:, ந கார்யபூ⁴த: ; ப³ந்த⁴நம் ச அவித்³யேத்யவோசாம ; அவித்³யாயாஶ்ச ந கர்மணா நாஶ உபபத்³யதே, த்³ருஷ்டவிஷயத்வாச்ச கர்மஸாமர்த்²யஸ்ய ; உத்பத்த்யாப்திவிகாரஸம்ஸ்காரா ஹி கர்மஸாமர்த்²யஸ்ய விஷயா: ; உத்பாத³யிதும் ப்ராபயிதும் விகர்தும் ஸம்ஸ்கர்தும் ச ஸாமர்த்²யம் கர்மண:, ந அதோ வ்யதிரிக்தவிஷயோ(அ)ஸ்தி கர்மஸாமர்த்²யஸ்ய, லோகே அப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ; ந ச மோக்ஷ ஏஷாம் பதா³ர்தா²நாமந்யதம: ; அவித்³யாமாத்ரவ்யவஹித இத்யவோசாம । பா³ட⁴ம் ; ப⁴வது கேவலஸ்யைவ கர்மண ஏவம் ஸ்வபா⁴வதா ; வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய து நிரபி⁴ஸந்தே⁴: ப⁴வதி அந்யதா² ஸ்வபா⁴வ: ; த்³ருஷ்டம் ஹி அந்யஶக்தித்வேந நிர்ஜ்ஞாதாநாமபி பதா³ர்தா²நாம் விஷத³த்⁴யாதீ³நாம் வித்³யாமந்த்ரஶர்கராதி³ஸம்யுக்தாநாம் அந்யவிஷயே ஸாமர்த்²யம் ; ததா² கர்மணோ(அ)ப்யஸ்த்விதி சேத் — ந । ப்ரமாணாபா⁴வாத் । தத்ர ஹி கர்மண உக்தவிஷயவ்யதிரேகேண விஷயாந்தரே ஸாமர்த்²யாஸ்தித்வே ப்ரமாணம் ந ப்ரத்யக்ஷம் நாநுமாநம் நோபமாநம் நார்தா²பத்தி: ந ஶப்³தோ³(அ)ஸ்தி । நநு ப²லாந்தராபா⁴வே சோத³நாந்யதா²நுபபத்தி: ப்ரமாணமிதி ; ந ஹி நித்யாநாம் கர்மணாம் விஶ்வஜிந்ந்யாயேந ப²லம் கல்ப்யதே ; நாபி ஶ்ருதம் ப²லமஸ்தி ; சோத்³யந்தே ச தாநி ; பாரிஶேஷ்யாத் மோக்ஷ: தேஷாம் ப²லமிதி க³ம்யதே ; அந்யதா² ஹி புருஷா ந ப்ரவர்தேரந் । நநு விஶ்வஜிந்ந்யாய ஏவ ஆயாத:, மோக்ஷஸ்ய ப²லஸ்ய கல்பிதத்வாத் — மோக்ஷே வா அந்யஸ்மிந்வா ப²லே அகல்பிதே புருஷா ந ப்ரவர்தேரந்நிதி மோக்ஷ: ப²லம் கல்ப்யதே ஶ்ருதார்தா²பத்த்யா, யதா² விஶ்வஜிதி ; நநு ஏவம் ஸதி கத²முச்யதே, விஶ்வஜிந்ந்யாயோ ந ப⁴வதீதி ; ப²லம் ச கல்ப்யதே விஶ்வஜிந்ந்யாயஶ்ச ந ப⁴வதீதி விப்ரதிஷித்³த⁴மபி⁴தீ⁴யதே । மோக்ஷ: ப²லமேவ ந ப⁴வதீதி சேத் , ந, ப்ரதிஜ்ஞாஹாநாத் ; கர்ம கார்யாந்தரம் விஷத³த்⁴யாதி³வத் ஆரப⁴த இதி ஹி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ; ஸ சேந்மோக்ஷ: கர்மண: கார்யம் ப²லமேவ ந ப⁴வதி, ஸா ப்ரதிஜ்ஞா ஹீயேத । கர்மகார்யத்வே ச மோக்ஷஸ்ய ஸ்வர்கா³தி³ப²லேப்⁴யோ விஶேஷோ வக்தவ்ய: । அத² கர்மகார்யம் ந ப⁴வதி, நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லம் மோக்ஷ இத்யஸ்யா வசநவ்யக்தே: கோ(அ)ர்த² இதி வக்தவ்யம் । ந ச கார்யப²லஶப்³த³பே⁴த³மாத்ரேண விஶேஷ: ஶக்ய: கல்பயிதும் । அப²லம் ச மோக்ஷ:, நித்யைஶ்ச கர்மபி⁴: க்ரியதே — நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லம் ந, கார்யம் — இதி ச ஏஷோ(அ)ர்த²: விப்ரதிஷித்³தோ⁴(அ)பி⁴தீ⁴யதே — யதா² அக்³நி: ஶீத இதி । ஜ்ஞாநவதி³தி சேத் — யதா² ஜ்ஞாநஸ்ய கார்யம் மோக்ஷ: ஜ்ஞாநேநாக்ரியமாணோ(அ)ப்யுச்யதே, தத்³வத் கர்மகார்யத்வமிதி சேத் — ந, அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாத் ஜ்ஞாநஸ்ய ; அஜ்ஞாநவ்யவதா⁴நநிவர்தகத்வாத் ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷோ ஜ்ஞாநகார்யமித்யுபசர்யதே । ந து கர்மணா நிவர்தயிதவ்யமஜ்ஞாநம் ; ந ச அஜ்ஞாநவ்யதிரேகேண மோக்ஷஸ்ய வ்யவதா⁴நாந்தரம் கல்பயிதும் ஶக்யம் — நித்யத்வாந்மோக்ஷஸ்ய ஸாத⁴கஸ்வரூபாவ்யதிரேகாச்ச — யத்கர்மணா நிவர்த்யேத । அஜ்ஞாநமேவ நிவர்தயதீதி சேத் , ந, விலக்ஷணத்வாத் — அநபி⁴வ்யக்தி: அஜ்ஞாநம் அபி⁴வ்யக்திலக்ஷணேந ஜ்ஞாநேந விருத்⁴யதே ; கர்ம து நாஜ்ஞாநேந விருத்⁴யதே ; தேந ஜ்ஞாநவிலக்ஷணம் கர்ம । யதி³ ஜ்ஞாநாபா⁴வ:, யதி³ ஸம்ஶயஜ்ஞாநம் , யதி³ விபரீதஜ்ஞாநம் வா உச்யதே அஜ்ஞாநமிதி, ஸர்வம் ஹி தத் ஜ்ஞாநேநைவ நிவர்த்யதே ; ந து கர்மணா அந்யதமேநாபி விரோதா⁴பா⁴வாத் । அத² அத்³ருஷ்டம் கர்மணாம் அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம் கல்ப்யமிதி சேத் , ந, ஜ்ஞாநேந அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ க³ம்யமாநாயாம் அத்³ருஷ்டநிவ்ருத்திகல்பநாநுபபத்தே: ; யதா² அவகா⁴தேந வ்ரீஹீணாம் துஷநிவ்ருத்தௌ க³ம்யமாநாயாம் அக்³நிஹோத்ராதி³நித்யகர்மகார்யா அத்³ருஷ்டா ந கல்ப்யதே துஷநிவ்ருத்தி:, தத்³வத் அஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரபி நித்யகர்மகார்யா அத்³ருஷ்டா ந கல்ப்யதே । ஜ்ஞாநேந விருத்³த⁴த்வம் ச அஸக்ருத் கர்மணாமவோசாம । யத் அவிருத்³த⁴ம் ஜ்ஞாநம் கர்மபி⁴:, தத் தே³வலோகப்ராப்திநிமித்தமித்யுக்தம் — ‘வித்³யயா தே³வலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) இதி ஶ்ருதே: । கிஞ்சாந்யத் கல்ப்யே ச ப²லே நித்யாநாம் கர்மணாம் ஶ்ருதாநாம் , யத் கர்மபி⁴ர்விருத்⁴யதே — த்³ரவ்யகு³ணகர்மணாம் கார்யமேவ ந ப⁴வதி — கிம் தத் கல்ப்யதாம் , யஸ்மிந் கர்மண: ஸாமர்த்²யமேவ ந த்³ருஷ்டம் ? கிம் வா யஸ்மிந் த்³ருஷ்டம் ஸாமர்த்²யம் , யச்ச கர்மணாம் ப²லமவிருத்³த⁴ம் , தத்கல்ப்யதாமிதி । புருஷப்ரவ்ருத்திஜநநாய அவஶ்யம் சேத் கர்மப²லம் கல்பயிதவ்யம் — கர்மாவிருத்³த⁴விஷய ஏவ ஶ்ருதார்தா²பத்தே: க்ஷீணத்வாத் நித்யோ மோக்ஷ: ப²லம் கல்பயிதும் ந ஶக்ய:, தத்³வ்யவதா⁴நாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திர்வா, அவிருத்³த⁴த்வாத் த்³ருஷ்டஸாமர்த்²யவிஷயத்வாச்சேதி பாரிஶேஷ்யந்யாயாத் மோக்ஷ ஏவ கல்பயிதவ்ய இதி சேத் — ஸர்வேஷாம் ஹி கர்மணாம் ஸர்வம் ப²லம் ; ந ச அந்யத் இதரகர்மப²லவ்யதிரேகேண ப²லம் கல்பநாயோக்³யமஸ்தி ; பரிஶிஷ்டஶ்ச மோக்ஷ: ; ஸ ச இஷ்ட: வேத³விதா³ம் ப²லம் ; தஸ்மாத் ஸ ஏவ கல்பயிதவ்ய: இதி சேத் — ந, கர்மப²லவ்யக்தீநாம் ஆநந்த்யாத் பாரிஶேஷ்யந்யாயாநுபபத்தே: ; ந ஹி புருஷேச்சா²விஷயாணாம் கர்மப²லாநாம் ஏதாவத்த்வம் நாம கேநசித் அஸர்வஜ்ஞேநாவத்⁴ருதம் , தத்ஸாத⁴நாநாம் வா, புருஷேச்சா²நாம் வா அநியததே³ஶகாலநிமித்தத்வாத் புருஷேச்சா²விஷயஸாத⁴நாநாம் ச புருஷேஷ்டப²லப்ரயுக்தத்வாத் ; ப்ரதிப்ராணி ச இச்சா²வைசித்ர்யாத் ப²லாநாம் தத்ஸாத⁴நாநாம் ச ஆநந்த்யஸித்³தி⁴: ; ததா³நந்த்யாச்ச அஶக்யம் ஏதாவத்த்வம் புருஷைர்ஜ்ஞாதும் ; அஜ்ஞாதே ச ஸாத⁴நப²லைதாவத்த்வே கத²ம் மோக்ஷஸ்ய பரிஶேஷஸித்³தி⁴ரிதி । கர்மப²லஜாதிபாரிஶேஷ்யமிதி சேத் — ஸத்யபி இச்சா²விஷயாணாம் தத்ஸாத⁴நாநாம் ச ஆநந்த்யே, கர்மப²லஜாதித்வம் நாம ஸர்வேஷாம் துல்யம் ; மோக்ஷஸ்து அகர்மப²லத்வாத் பரிஶிஷ்ட: ஸ்யாத் ; தஸ்மாத் பரிஶேஷாத் ஸ ஏவ யுக்த: கல்பயிதுமிதி சேத் — ந ; தஸ்யாபி நித்யகர்மப²லத்வாப்⁴யுபக³மே கர்மப²லஸமாநஜாதீயத்வோபபத்தே: பரிஶேஷாநுபபத்தி: । தஸ்மாத் அந்யதா²ப்யுபபத்தே: க்ஷீணா ஶ்ருதார்தா²பத்தி: ; உத்பத்த்யாப்திவிகாரஸம்ஸ்காராணாமந்யதமமபி நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லமுபபத்³யத இதி க்ஷீணா ஶ்ருதார்தா²பத்தி: சதுர்ணாமந்யதம ஏவ மோக்ஷ இதி சேத் — ந தாவத் உத்பாத்³ய:, நித்யத்வாத் ; அத ஏவ அவிகார்ய: ; அஸம்ஸ்கார்யஶ்ச அத ஏவ — அஸாத⁴நத்³ரவ்யாத்மகத்வாச்ச — ஸாத⁴நாத்மகம் ஹி த்³ரவ்யம் ஸம்ஸ்க்ரியதே, யதா² பாத்ராஜ்யாதி³ ப்ரோக்ஷணாதி³நா ; ந ச ஸம்ஸ்க்ரியமாண:, ஸம்ஸ்காரநிர்வர்த்யோ வா — யூபாதி³வத் ; பாரிஶேஷ்யாத் ஆப்ய: ஸ்யாத் ; ந ஆப்யோ(அ)பி, ஆத்மஸ்வபா⁴வத்வாத் ஏகத்வாச்ச । இதரை: கர்மபி⁴ர்வைலக்ஷண்யாத் நித்யாநாம் கர்மணாம் , தத்ப²லேநாபி விலக்ஷணேந ப⁴விதவ்யமிதி சேத் , ந — கர்மத்வஸாலக்ஷண்யாத் ஸலக்ஷணம் கஸ்மாத் ப²லம் ந ப⁴வதி இதரகர்மப²லை: ? நிமித்தவைலக்ஷண்யாதி³தி சேத் , ந, க்ஷாமவத்யாதி³பி⁴: ஸமாநத்வாத் ; யதா² ஹி — க்³ருஹதா³ஹாதௌ³ நிமித்தே க்ஷாமவத்யாதீ³ஷ்டி:, யதா² — ‘பி⁴ந்நே ஜுஹோதி, ஸ்கந்நே ஜுஹோதி’ இதி — ஏவமாதௌ³ நைமித்திகேஷு கர்மஸு ந மோக்ஷ: ப²லம் கல்ப்யதே — தைஶ்சாவிஶேஷாந்நைமித்திகத்வேந, ஜீவநாதி³நிமித்தே ச ஶ்ரவணாத் , ததா² நித்யாநாமபி ந மோக்ஷ: ப²லம் । ஆலோகஸ்ய ஸர்வேஷாம் ரூபத³ர்ஶநஸாத⁴நத்வே, உலூகாத³ய: ஆலோகேந ரூபம் ந பஶ்யந்தீதி உலூகாதி³சக்ஷுஷோ வைலக்ஷண்யாதி³தரலோகசக்ஷுர்பி⁴:, ந ரஸாதி³விஷயத்வம் பரிகல்ப்யதே, ரஸாதி³விஷயே ஸாமர்த்²யஸ்யாத்³ருஷ்டத்வாத் । ஸுதூ³ரமபி க³த்வா யத்³விஷயம் த்³ருஷ்டம் ஸாமர்த்²யம் தத்ரைவ கஶ்சித்³விஶேஷ: கல்பயிதவ்ய: । யத்புநருக்தம் , வித்³யாமந்த்ரஶர்கராதி³ஸம்யுக்தவிஷத³த்⁴யாதி³வத் நித்யாநி கார்யாந்தரமாரப⁴ந்த இதி — ஆரப்⁴யதாம் விஶிஷ்டம் கார்யம் , தத் இஷ்டத்வாத³விரோத⁴: ; நிரபி⁴ஸந்தே⁴: கர்மணோ வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய விஶிஷ்டகார்யாந்தராரம்பே⁴ ந கஶ்சித்³விரோத⁴:, தே³வயாஜ்யாத்மயாஜிநோ: ஆத்மயாஜிநோ விஶேஷஶ்ரவணாத் — ‘தே³வயாஜிந: ஶ்ரேயாநாத்மயாஜீ’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 2 । 6 । 13) இத்யாதௌ³ ‘யதே³வ வித்³யயா கரோதி’ (சா². உ. 1 । 1 । 10) இத்யாதௌ³ ச । யஸ்து பரமாத்மத³ர்ஶநவிஷயே மநுநோக்த: ஆத்மயாஜிஶப்³த³: ‘ஸம்பஶ்யந்நாத்மயாஜீ’ (மநு. 12 । 91) இத்யத்ர — ஸமம் பஶ்யந் ஆத்மயாஜீ ப⁴வதீத்யர்த²: । அத²வா பூ⁴தபூர்வக³த்யா — ஆத்மயாஜீ ஆத்மஸம்ஸ்காரார்த²ம் நித்யாநி கர்மாணி கரோதி — ‘இத³ம் மே(அ)நேநாங்க³ம் ஸம்ஸ்க்ரியதே’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 2 । 6 । 13) இதி ஶ்ருதே: ; ததா² ‘கா³ர்பை⁴ர்ஹோமை:’ (மநு. 2 । 27) இத்யாதி³ப்ரகரணே கார்யகரணஸம்ஸ்காரார்த²த்வம் நித்யாநாம் கர்மணாம் த³ர்ஶயதி ; ஸம்ஸ்க்ருதஶ்ச ய ஆத்மயாஜீ தை: கர்மபி⁴: ஸமம் த்³ரஷ்டும் ஸமர்தோ² ப⁴வதி, தஸ்ய இஹ ஜந்மாந்தரே வா ஸமம் ஆத்மத³ர்ஶநமுத்பத்³யதே ; ஸமம் பஶ்யந் ஸ்வாராஜ்யமதி⁴க³ச்ச²தீத்யேஷோ(அ)ர்த²: ; ஆத்மயாஜிஶப்³த³ஸ்து பூ⁴தபூர்வக³த்யா ப்ரயுஜ்யதே ஜ்ஞாநயுக்தாநாம் நித்யாநாம் கர்மணாம் ஜ்ஞாநோத்பத்திஸாத⁴நத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । கிஞ்சாந்யத் — ‘ப்³ரஹ்மாவிஶ்வஸ்ருஜோ த⁴ர்மோ மஹாநவ்யக்தமேவ ச । உத்தமாம் ஸாத்த்விகீமேதாம் க³திமாஹுர்மநீஷிண:’ (மநு. 12 । 50) இதி ச தே³வஸார்ஷ்டிவ்யதிரேகேண பூ⁴தாப்யயம் த³ர்ஶயதி — ‘பூ⁴தாந்யப்யேதி பஞ்ச வை’ (மநு. 12 । 90) ‘பூ⁴தாந்யத்யேதி’ இதி பாட²ம் யே குர்வந்தி, தேஷாம் வேத³விஷயே பரிச்சி²ந்நபு³த்³தி⁴த்வாத³தோ³ஷ: ; ந ச அர்த²வாத³த்வம் — அத்⁴யாயஸ்ய ப்³ரஹ்மாந்தகர்மவிபாகார்த²ஸ்ய தத்³வ்யதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநார்த²ஸ்ய ச கர்மகாண்டோ³பநிஷத்³ப்⁴யாம் துல்யார்த²த்வத³ர்ஶநாத் , விஹிதாகரணப்ரதிஷித்³த⁴கர்மணாம் ச ஸ்தா²வரஶ்வஸூகராதி³ப²லத³ர்ஶநாத் , வாந்தாஶ்யாதி³ப்ரேதத³ர்ஶநாச்ச । ந ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவிஹிதப்ரதிஷித்³த⁴வ்யதிரேகேண விஹிதாநி வா ப்ரதிஷித்³தா⁴நி வா கர்மாணி கேநசித³வக³ந்தும் ஶக்யந்தே, யேஷாம் அகரணாத³நுஷ்டா²நாச்ச ப்ரேதஶ்வஸூகரஸ்தா²வராதீ³நி கர்மப²லாநி ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாப்⁴யாமுபலப்⁴யந்தே ; ந ச ஏஷாம் கர்மப²லத்வம் கேநசித³ப்⁴யுபக³ம்யதே । தஸ்மாத் விஹிதாகரணப்ரதிஷித்³த⁴ஸேவாநாம் யதா² ஏதே கர்மவிபாகா: ப்ரேததிர்யக்ஸ்தா²வராத³ய:, ததா² உத்க்ருஷ்டேஷ்வபி ப்³ரஹ்மாந்தேஷு கர்மவிபாகத்வம் வேதி³தவ்யம் ; தஸ்மாத் ‘ஸ ஆத்மநோ வபாமுத³கி²த³த்’ (தை. ஸம். 2 । 1 । 1 । 4) ‘ஸோ(அ)ரோதீ³த்’ (தை. ஸம். 1 । 5 । 1 । 1) இத்யாதி³வத் ந அபூ⁴தார்த²வாத³த்வம் । தத்ராபி அபூ⁴தார்த²வாத³த்வம் மா பூ⁴தி³தி சேத் — ப⁴வத்வேவம் ; ந ச ஏதாவதா அஸ்ய ந்யாயஸ்ய பா³தோ⁴ ப⁴வதி ; ந ச அஸ்மத்பக்ஷோ வா து³ஷ்யதி । ந ச ‘ப்³ரஹ்மா விஶ்வஸ்ருஜ:’ இத்யாதீ³நாம் காம்யகர்மப²லத்வம் ஶக்யம் வக்தும் , தேஷாம் தே³வஸார்ஷ்டிதாயா: ப²லஸ்யோக்தத்வாத் । தஸ்மாத் ஸாபி⁴ஸந்தீ⁴நாம் நித்யாநாம் கர்மணாம் ஸர்வமேதா⁴ஶ்வமேதா⁴தீ³நாம் ச ப்³ரஹ்மத்வாதீ³நி ப²லாநி ; யேஷாம் புந: நித்யாநி நிரபி⁴ஸந்தீ⁴நி ஆத்மஸம்ஸ்காரார்தா²நி, தேஷாம் ஜ்ஞாநோத்பத்த்யர்தா²நி தாநி, ‘ப்³ராஹ்மீயம் க்ரியதே தநு:’ (மநு. 2 । 28) இதி ஸ்மரணாத் ; தேஷாம் ஆராது³பகாரத்வாத் மோக்ஷஸாத⁴நாந்யபி கர்மாணி ப⁴வந்தீதி ந விருத்⁴யதே ; யதா² சாயமர்த²:, ஷஷ்டே² ஜநகாக்²யாயிகாஸமாப்தௌ வக்ஷ்யாம: । யத்து விஷத³த்⁴யாதி³வதி³த்யுக்தம் , தத்ர ப்ரத்யக்ஷாநுமாநவிஷயத்வாத³விரோத⁴: ; யஸ்து அத்யந்தஶப்³த³க³ம்யோ(அ)ர்த²:, தத்ர வாக்யஸ்யாபா⁴வே தத³ர்த²ப்ரதிபாத³கஸ்ய ந ஶக்யம் கல்பயிதும் விஷத³த்⁴யாதி³ஸாத⁴ர்ம்யம் । ந ச ப்ரமாணாந்தரவிருத்³தா⁴ர்த²விஷயே ஶ்ருதே: ப்ராமாண்யம் கல்ப்யதே, யதா² — ஶீதோ(அ)க்³நி: க்லேத³யதீதி ; ஶ்ருதே து தாத³ர்த்²யே வாக்யஸ்ய, ப்ரமாணாந்தரஸ்ய ஆபா⁴ஸத்வம் — யதா² ‘க²த்³யோதோ(அ)க்³நி:’ இதி ‘தலமலிநமந்தரிக்ஷம்’ இதி பா³லாநாம் யத்ப்ரத்யக்ஷமபி, தத்³விஷயப்ரமாணாந்தரஸ்ய யதா²ர்த²த்வே நிஶ்சிதே, நிஶ்சிதார்த²மபி பா³லப்ரத்யக்ஷம் ஆபா⁴ஸீ ப⁴வதி ; தஸ்மாத் வேத³ப்ராமாண்யஸ்யாவ்யபி⁴சாராத் தாத³ர்த்²யே ஸதி வாக்யஸ்ய ததா²த்வம் ஸ்யாத் , ந து புருஷமதிகௌஶலம் ; ந ஹி புருஷமதிகௌஶலாத் ஸவிதா ரூபம் ந ப்ரகாஶயதி ; ததா² வேத³வாக்யாந்யபி ந அந்யார்தா²நி ப⁴வந்தி । தஸ்மாத் ந மோக்ஷார்தா²நி கர்மாணீதி ஸித்³த⁴ம் । அத: கர்மப²லாநாம் ஸம்ஸாரத்வப்ரத³ர்ஶநாயைவ ப்³ராஹ்மணமாரப்⁴யதே ॥
யத்த்விதி ; தந்நேதி ; ப³ந்த⁴நேதி ; ப³ந்த⁴நம் சேதி ; அவித்³யாயாஶ்சேதி ; த்³ருஷ்டவிஷயத்வச்சேதி ; உத்பத்தீதி ; உத்பாத³யிதுமிதி ; ந சேதி ; அவித்³யேதி ; பா³ட⁴மிதி ; ப⁴வத்விதி ; வித்³யாஸம்யுக்தஸ்யேதி ; த்³ருஷ்டம் ஹீதி ; ததே²தி ; நேத்யாதி³நா ; நந்விதி ; ந ஹீதி ; நாபீதி ; சோத்³யந்தே சேதி ; பாரிஶேஷ்யாதி³தி ; அந்யதே²தி ; நந்விதி ; மோக்ஷே வேதி ; நந்வேவமிதி ; ப²லம் சேதி ; மோக்ஷ இதி ; நேதி ; கர்மேத்யாதி³நா ; கர்மகார்யத்வே சேதி ; அதே²தி ; நித்யாநாமிதி ; ந சேதி ; அப²லம் சேதி ; நித்யாநாமிதி ; ஜ்ஞாநவதி³தி சேதி³தி ; யதே²தி ; நேதி ; அஜ்ஞாநேதி ; ந த்விதி ; நித்யத்வாதி³தி ; அஜ்ஞாநமேவேதி ; ந விலக்ஷணத்வாதி³தி ; அநபி⁴வ்யக்திரிதி ; யதீ³தி ; அதே²தி ; ந ஜ்ஞாநேநேதி ; யதே²த்யாதி³நா ; ஜ்ஞாநேநேதி ; யத³விருத்³த⁴மிதி ; கிஞ்சேதி ; கல்ப்யே சேதி ; த்³ரவ்யேதி ; யஸ்மிந்நிதி ; கிம்வேதி ; யச்சேதி ; புருஷேதி ; பாரிஶேஷ்யேதி ; ஸர்வேஷாமிதி ; ந சேதி ; பரிஶிஷ்டஶ்சேதி ; ஸ சேதி ; தஸ்மாதி³தி ; நேதி ; ந ஹீதி ; தத்ஸாத⁴நாநாமிதி ; அநியதேதி ; புருஷேதி ; ப்ரதிப்ராணி சேதி ; ததா³நந்த்யாச்சேதி ; அஜ்ஞாதே சேதி ; கர்மேதி ; ஸத்யபீதி ; மோக்ஷஸ்த்விதி ; தஸ்மாதி³தி ; நேத்யாதி³நா ; தஸ்மாதி³தி ; உத்பத்தீதி ; சதுர்ணாமிதி ; ந தாவதி³தி ; அஸாத⁴நேதி ; ஸாத⁴நாத்மகம் ஹீதி ; ந சேதி ; பாரிஶேஷ்யாதி³த்யாதி³நா ; இதரைரிதி ; ந கர்மத்வேதி ; நிமித்தேதி ; ந க்ஷாமவத்யாதி³பி⁴ரிதி ; யதா² ஹீதி ; தைஶ்சேதி ; ஜீவநாதீ³தி ; ததே²தி ; ஆலோகஸ்யேதி ; ரஸாதீ³தி ; ஸுதூ³ரமபீதி ; யத்புநரித்யாதி³நா ; நிரபி⁴ஸந்தே⁴ரிதி ; தே³வயாஜீதி ; யதே³வேதி ; யஸ்த்விதி ; அத² வேதி ; ஆத்மேதி ; இத³மிதி ; ததே²தி ; ஸம்ஸ்க்ருதஶ்சேதி ; தஸ்யேதி ; ஸமமிதி ; ஆத்மேதி ; ஜ்ஞாநயுக்தாநாமிதி ; கிஞ்சேதி ; ப்³ரஹ்மேதி ; தே³வஸார்ஷ்டீதி ; பூ⁴தாநீதி ; ந சேதி ; விஹிதேதி ; வாந்தேதி ; ந சேதி ; ந சைஷாமிதி ; தஸ்மாதி³தி ; தஸ்மாதி³தி ; தத்ராபீதி ; ப⁴வத்விதி ; ந சேதி ; ந சேதி ; ந சேதி ; தஸ்மாதி³தி ; ப்³ராஹ்மீதி ; தேஷாமிதி ; யதா² சேதி ; யத்த்விதி ; தத்ரேதி ; யஸ்த்விதி ; ந சேதி ; ஶ்ருதே த்விதி ; யதே²த்யாதி³நா ; தஸ்மாதி³த்யாதி³நா ; ந ஹீதி ; தஸ்மாதி³தி ; அத இதி ;

வித்³யாஸஹிதமபி கர்ம ஸம்ஸாரப²லம் வித்³யைவ மோக்ஷார்தே²திஸ்வபக்ஷஶுத்³த்⁴யர்த²ம் விசாரந்பூர்வபக்ஷயதி —

யத்த்விதி ।

யதா² கேவலம் விஷத³த்⁴யாதி³ மரணஜ்வராதி³கரமபி மந்த்ரஶர்கராதி³யுக்தம் ஜீவநபுஷ்ட்யாத்³யாரப⁴தே ததா² ஸ்வதோ ப³ந்த⁴ப²லமபி கர்ம ப²லாபி⁴லாஷமந்தரேணாநுஷ்டி²தம் வித்³யாஸமுச்சிதம் மோக்ஷாய க்ஷமமித்யர்த²: ।

முக்தே: ஸாத்⁴யத்வாங்கீ³காரே ஸமுச்சிதகர்மஸாத்⁴யத்வம் ஸ்யாந்ந து தஸ்யா: ஸாத்⁴யத்வம் தீ⁴மாத்ராயத்தத்வாதி³த்யுத்தரமாஹ —

தந்நேதி ।

ஹேதுமேவ ஸாத⁴யதி —

ப³ந்த⁴நேதி ।

கிம் தத்³ப³ந்த⁴நம் ததா³ஹ —

ப³ந்த⁴நம் சேதி ।

அவித்³யாநாஶோ(அ)பி கர்மாரப்⁴யோ ப⁴விஷ்யதீதி சேந்நேத்யாஹ —

அவித்³யாயாஶ்சேதி ।

மோக்ஷோ ந கர்மஸாத்⁴யோ(அ)வித்³யாஸ்தமயத்வாத்³ராஜ்ஜ்வவித்³யாஸ்தமயவதி³த்யர்த²: ।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ —

த்³ருஷ்டவிஷயத்வச்சேதி ।

ந கர்மஸாத்⁴யா முக்திரிதி ஶேஷ: ।

ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி —

உத்பத்தீதி ।

உக்தமேவ கர்மஸாமர்த்²யவிஷயமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸாத⁴யதி —

உத்பாத³யிதுமிதி ।

அபஸித்³த்⁴வத்வாதி³தி ச்சே²த³: ।

உத்பத்த்யாதீ³நாமந்யதமத்வாந்மோக்ஷஸ்யாபி கர்மஸாமர்த்²யவிஷயதா ஸ்யாதி³தி சேந்நேத்யாஹ —

ந சேதி ।

நித்யத்வாதா³த்மத்வாத்கூடஸ்த²த்வாந்நித்யஶுத்³த⁴த்வாந்நிர்கு³ணத்வாச்சேத்யர்த²: ।

ஆத்மபூ⁴தோ யதோ²க்தோ மோக்ஷஸ்தர்ஹி கிமிதி ஸர்வேஷாம் ந ப்ரத²த இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அவித்³யேதி ।

உக்தம் கர்மஸாமர்த்²யம் பூர்வவாத்³யங்கீ³கரோதி —

பா³ட⁴மிதி ।

அங்கீ³காரமேவ ஸ்போ²ரயதி —

ப⁴வத்விதி ।

ஏவம்ஸ்வபா⁴வதோத்பாத³நாதௌ³ ஸமர்த²தா ।

கா தர்ஹி விப்ரதிபத்திஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

வித்³யாஸம்யுக்தஸ்யேதி ।

அந்யதா² ஸ்வபா⁴வஶ்சதுர்வித⁴க்ரியாப²லவிலக்ஷணே(அ)பி மோக்ஷோ ஸமர்த²தேதி யாவத் ।

உத்பத்த்யாதௌ³ ஸமர்த²ஸ்ய கர்மணோ வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய தத்³விலக்ஷணே(அ)பி மோக்ஷே ஸாமர்த்²யமஸ்தீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

த்³ருஷ்டம் ஹீதி ।

உக்தத்³ருஷ்டாந்தவஶாத்கர்மணோ(அ)பி கேவலஸ்ய ஸம்ஸாரப²லஸ்ய வித்³யாஸம்யோகா³ந்முக்திப²லத்வமபி ஸ்யாதி³த்யாஹ —

ததே²தி ।

ஸமாத⁴த்தே —

நேத்யாதி³நா ।

அதீந்த்³ரியத்வாத்கர்மணோ முக்திஸாத⁴நத்வே ப்ரத்யக்ஷாத்³யஸம்ப⁴வே(அ)ப்யர்தா²பத்திரஸ்தீதி ஶங்கதே —

நந்விதி ।

நித்யேஷு கர்மஸு மோக்ஷாதிரிக்தஸ்ய ப²லஸ்ய ஶ்ருதஸ்யாபா⁴வே ஸதி தது³பலப்⁴யமாநசோத³நாயா மோக்ஷப²லத்வம் விநா(அ)நுபபத்திஸ்தேஷாம் தத்ஸாத⁴நத்வே மாநமித்யர்த²: ।

நநு ‘விஶ்வஜிதா யஜேதே' த்யத்ர யாக³கர்தவ்யதாரூபோ நியோகோ³(அ)வக³ம்யதே தஸ்ய நியோஜ்யஸாபேக்ஷத்வாத் ‘ஸ ஸ்வர்க³: ஸ்யாத்ஸர்வாந்ப்ரத்யவிஶிஷ்டத்வாதி³’ தி ந்யாயேந ஸ்வர்க³காமோ நியோஜ்யோ(அ)ங்கீ³க்ருதஸ்ததா² நித்யேஷ்வபி கர்மஸு ப⁴விஷ்யதி ஸ்வர்கோ³ நியோஜ்யவிஶேஷணமத ஆஹ —

ந ஹீதி ।

ஜீவஞ்ஜுஹுயாதி³தி ஜீவநவிஶிஷ்டஸ்ய நியோஜ்யஸ்ய லாபா⁴ந்ந நித்யேஷு ஸ்வர்கோ³ நியோஜ்யவிஶஷணமித்யர்த²: ।

நநு ஜீவநவிஶிஷ்டோ(அ)பி ப²லாபா⁴வே ந நியோஜ்ய: ஸ்யாத்ததா² ச கர்மணா பித்ருலோக இதி ஶ்ருதம் ப²லம் தேஷு கல்பயிஷ்யதே நேத்யாஹ —

நாபீதி ।

நித்யவிதி⁴ப்ரகரணே பித்ருலோகவாக்யஸ்யாஶ்ரவணாதி³த்யர்த²: ।

தர்ஹி ப²லாபா⁴வாச்சோத³நைவ மா பூ⁴தி³தி சேந்நேத்யாஹ —

சோத்³யந்தே சேதி ।

ததா²(அ)பி ப²லாந்தரம் கல்ப்யதாமித்யாஶங்க்ய கல்பகாபா⁴வாந்மைவமித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ —

பாரிஶேஷ்யாதி³தி ।

முக்தேர்யத்கல்பகம் ததே³வ ப²லாந்தரஸ்யாபி கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய தஸ்ய நிரதிஶயப²லவிஷயத்வாந்முக்திகல்பகத்வமேவேத்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ —

அந்யதே²தி ।

அநுபபத்த்யா சேந்நியோஜ்யலாபா⁴ய நித்யேஷு ப²லம் கல்ப்யதே கத²ம் தர்ஹி விஶ்வஜிந்ந்யாயோ ந ப்ராப்நோதீதி ஸித்³தா⁴ந்தீ ப்ரத்யாஹ —

நந்விதி ।

உக்தமேவ விவ்ருணோதி —

மோக்ஷே வேதி ।

அகல்பிதே ஸதீதி ச்சே²த³: । ஶ்ருதார்தா²பத்த்யா விதே⁴: ஶ்ருதஸ்ய ப்ரவர்தகத்வாநுபபத்த்யேதி யாவத் ।

விஶ்வஜிதீவ நித்யேஷு மோக்ஷே ப²லே கல்ப்யமாநே ஸதி ப²லிதமாஹ —

நந்வேவமிதி ।

கத²மித்யுக்தாமநுபபத்திமேவ ஸ்பு²டயதி —

ப²லம் சேதி ।

ப²லகல்பநாயாம் விஶ்வஜிந்ந்யாயோ(அ)வதரதி மோக்ஷஸ்து ஸ்வரூபஸ்தி²தித்வேநாநுத்பாத்³யத்வாத்ப²லமேவ ந ப⁴வதீதி ஶங்கதே —

மோக்ஷ இதி ।

நிக்³ரஹமுத்³பா⁴வயந்நுத்தரமாஹ —

நேதி ।

ப்ரதிஜ்ஞாஹாநிம் ப்ரகடயதி —

கர்மேத்யாதி³நா ।

கர்மகார்யத்வம் முக்தேருபேத்யோக்தம் ததே³வாயுக்தமித்யாஹ —

கர்மகார்யத்வே சேதி ।

ப²லத்வே(அ)பி கர்மகார்யத்வம் ந முக்தேரஸ்தீத்யுக்தம் தோ³ஷம் பரிஹர்தும் சோத³யதி —

அதே²தி ।

ப்ரதிஜ்ஞாவிரோதே⁴ந ப்ரதிவித⁴த்தே —

நித்யாநாமிதி ।

ப²லத்வமங்கீ³க்ருத்ய கார்யத்வே(அ)நங்கீ³க்ருதே கத²ம் வ்யாகா⁴த இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

விஶேஷோ(அ)ர்த²க³த இதி ஶேஷ: ।

ப²லத்வமங்கீ³க்ருத்ய கார்யத்வாநங்கீ³காரே வ்யாகா⁴தமுக்த்வா வைபரீத்யே(அ)பி தம் வ்யுத்பாத³யதி —

அப²லம் சேதி ।

ஆத்³யம் வ்யாகா⁴தம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி —

நித்யாநாமிதி ।

த்³ருஷ்டாந்தேந வ்யாகா⁴தம் பரிஹரந்நாஶங்கதே —

ஜ்ஞாநவதி³தி சேதி³தி ।

ததே³வ ஸ்பு²டயதி —

யதே²தி ।

த்³ருஷ்டாந்தம் விக⁴டயதி —

நேதி ।

ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷவ்யவதி⁴பூ⁴தாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாந்மோக்ஷஸ்தேநாக்ரியமாணோ(அ)பி தத்கார்யமிதி வ்யபதே³ஶபா⁴க்³ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ததே³வ ஸ்பு²டயதி —

அஜ்ஞாநேதி ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகம் நிராசஷ்டே —

ந த்விதி ।

யத்கர்மணா நிவர்த்யேத தந்மோக்ஷஸ்ய வ்யவதா⁴நாந்தரம் கல்பயிதும் ந து ஶக்யமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

வ்யவதா⁴நத்⁴வம்ஸே கர்மணோ(அ)ப்ரவேஶே(அ)பி முக்தாவேவ தத்ப்ரவேஶ: ஸ்யாதி³தி சேந்நேத்யாஹ —

நித்யத்வாதி³தி ।

நித்யகர்மநிவர்த்யம் வ்யவதா⁴நாந்தரம் மா பூ⁴த³ஜ்ஞாநமேவ தந்நிவர்த்யம் ப⁴விஷ்யதி ததா² ச மோக்ஷஸ்ய கர்மகார்யத்வம் ஶக்யமுபசரிதுமிதி ஶங்கதே —

அஜ்ஞாநமேவேதி ।

கர்மணோ ஜ்ஞாநாத்³விலக்ஷணத்வாந்நாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வமித்யுத்தரமாஹ —

ந விலக்ஷணத்வாதி³தி ।

வைலக்ஷண்யமேவ ப்ரகடயதி —

அநபி⁴வ்யக்திரிதி ।

இதஶ்ச ஜ்ஞாநநிவர்த்யமேவாஜ்ஞாநமித்யாஹ —

யதீ³தி ।

அந்யதமேந நித்யாதி³நா வ்யஸ்தேந வா ஶ்ரௌதேந ஸ்மார்தேந வேத்யர்த²: । கர்மாஜ்ஞாநயோரவிரோதோ⁴ ஹேத்வர்த²: ।

அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம் கர்மணோ நாந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ம் கிந்த்வத்³ருஷ்டமேவ கல்ப்யமிதி ஶங்கதே —

அதே²தி ।

த்³ருஷ்டே ஸத்யத்³ருஷ்டகல்பநா ந ந்யாய்யேதி பரிஹரதி —

ந ஜ்ஞாநேநேதி ।

உக்தமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந பு³த்³தா⁴வாரோபயதி —

யதே²த்யாதி³நா ।

அத்³ருஷ்டேதி ச்சே²த³: ।

அஸ்து ஜ்ஞாநாத³ஜ்ஞாநத்⁴வஸ்தி: கிந்து கர்மஸமுச்சிதாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஜ்ஞாநேநேதி ।

நநு கர்மபி⁴ரவிருத்³த⁴மபி ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³விஜ்ஞாநமஸ்தி ததா² ச ஸமுச்சிதம் ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநத்⁴வம்ஸி ப⁴விஷ்யதி நேத்யாஹ —

யத³விருத்³த⁴மிதி ।

நித்யாநாம் கர்மணாம் ஸமுச்சிதாநாமஸமுச்சிதாநாம் ச ஸ்வரூபஸ்தி²தௌ மோக்ஷே தத்ப்ரதிப³ந்த⁴காஜ்ஞாநத்⁴வஸ்தௌ வா நாத்³ருஷ்டம் ஸாமர்த்²யம் கல்ப்யமித்யுக்தமிதா³நீம் தத்கல்பநாமங்கீ³க்ருத்யாபி தூ³ஷயதி —

கிஞ்சேதி ।

கர்மணாம் நாஸ்தி மோக்ஷே ஸாமர்த்²யமித்யேதது³க்தாதே³வ காரணாந்ந ப⁴வதி । கிந்த்வந்யச்ச காரணம் தத்ராஸ்தீத்யர்த²: ।

ததே³வ த³ர்ஶயிதும் விசாரயதி —

கல்ப்யே சேதி ।

விரோத⁴மபி⁴நயதி —

த்³ரவ்யேதி ।

கார்யத்வாபா⁴வம் ஸமர்த²யதே —

யஸ்மிந்நிதி ।

பக்ஷாந்தரமாஹ —

கிம்வேதி ।

ஸாமர்த்²யவிஷயம் விஶத³யதி —

யச்சேதி ।

கத²மிஹ நிர்ணயஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

புருஷேதி ।

கல்பயிதவ்யம் ப²லமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । உத்பத்த்யாதீ³நாமந்யதமோ ஹி கர்மபி⁴ரவிருத்³தோ⁴ விஷய: । தத்ரைவ நித்யகர்மசோத³நாநுபபத்தேருபஶாந்தத்வாந்நித்யகர்மப²லத்வேந மோக்ஷஸ்தத்³வ்யவதா⁴நாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திர்வா ந ஶக்யதே கல்பயிதும் । கர்மாஜ்ஞாநயோர்விரோதா⁴பா⁴வாத்³ருஷ்டம் ஸாமர்த்²யம் யஸ்மிந்நுத்பத்த்யாதௌ³ தத்³விஷயத்வாச்ச கர்மணஸ்தத்³விலக்ஷணே மோக்ஷே ந வ்யாபார: । ததா² ச நித்யகர்மவிதி⁴வஶாத்புருஷப்ரவ்ருத்திஸம்பாத³நாய ப²லம் சேத்கல்பயிதவ்யம் தர்ஹி தது³த்பத்த்யாதீ³நாமந்யதமமேவ தத³விருத்³த⁴ம் கல்ப்யமித்யர்த²: । இதிஶப்³த³: ஶ்ருதார்தா²பத்திபரிஹாரஸமாப்த்யர்த²: ।

மோக்ஷ ஏவ நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லத்வேந கல்பயிதவ்ய: பாரிஶஷ்யந்யாயாதி³தி ஶங்கதே —

பாரிஶேஷ்யேதி ।

பாரிஶேஷ்யந்யாயமேவ விஶத³யதி —

ஸர்வேஷாமிதி ।

ஸர்வம் ஸ்வர்க³பஶுபுத்ராதீ³தி யாவத் ।

ததா²(அ)பி மோக்ஷாத³ந்யதே³வ நித்யகர்மப²லம் கிம் ந ஸ்யாத்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

மோக்ஷஸ்யாபீதரகர்மப²லநிவேஶமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

பரிஶிஷ்டஶ்சேதி ।

தஸ்ய ப²லத்வமேவ கத²ம் ஸித்³த⁴ம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸ சேதி ।

பரிஶஷாயாதமர்த²ம் நிக³மயதி —

தஸ்மாதி³தி ।

பாரிஶேஷ்யாஸித்³த்⁴யா தூ³ஷயதி —

நேதி ।

கர்மப²லவ்யக்த்யாநந்த்யமுக்தம் வ்யநக்தி —

ந ஹீதி ।

ப²லவத்ப²லஸாத⁴நாநாம் ப²லவிஷயேச்சா²நாம் சா(அ)(அ)நந்த்யம் கத²யதி —

தத்ஸாத⁴நாநாமிதி ।

ததா³நந்த்யே ஹேதுமாஹ —

அநியதேதி ।

இச்சா²த்³யாநந்த்யே ஹேத்வந்தரமாஹ —

புருஷேதி ।

ஏதாவத்வம் நாம நாஸ்தீத்யுப⁴யத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: । புருஷஸ்யேஷ்டம் ப²லம் ஶோப⁴நாத்⁴யாஸவிஷயபூ⁴தம் தத்ர விஷயிணாம் ஶோப⁴நாத்⁴யாஸேந ப்ரயுக்தத்வாதி³தி ஹேத்வர்த²: ।

இச்சா²த்³யாநந்த்யம் ப்ராணிபே⁴தே³ஷு த³ர்ஶயித்வா ததா³நந்த்யமேகைகஸ்மிந்நபி ப்ராணிநி த³ர்ஶயதி —

ப்ரதிப்ராணி சேதி ।

இச்சா²த்³யாநந்த்யே ப²லிதமாஹ —

ததா³நந்த்யாச்சேதி ।

ஸாத⁴நாதி³ஷ்வேதாவத்த்வாஜ்ஞாநே(அ)பி கிம் ஸ்யாத்ததா³ஹ —

அஜ்ஞாதே சேதி ।

இதிஶப்³த³: பாரிஶேஷ்யாநுபபத்திஸமாப்த்யர்த²: ।

ப்ரகாராந்தரேண பாரிஶேஷ்யம் ஶங்கதே —

கர்மேதி ।

தாமேவ ஶங்காம் விஶத³யதி —

ஸத்யபீதி ।

ததா²(அ)பி கத²ம் மோக்ஷஸ்ய பரிஶிஷ்டத்வம் ததா³ஹ —

மோக்ஷஸ்த்விதி ।

பரிஶேஷப²லமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஶங்கிதம் பரிஶேஷம் தூ³ஷயதி —

நேத்யாதி³நா ।

அர்தா²பத்திபரிஶேஷௌ பராக்ருத்யார்தா²பத்திபராகரணம் ப்ரபஞ்சயிதும் ப்ரஸ்தௌதி —

தஸ்மாதி³தி ।

அந்யதா²(அ)ப்யுபபத்திம் ப்ரகடயதி —

உத்பத்தீதி ।

நித்யாநாமுத்பத்த்யாதி³ப²லத்வே(அ)பி மோக்ஷஸ்ய தத்ப²லத்வம் ஸித்⁴யதீதி ஶங்கதே —

சதுர்ணாமிதி ।

தத்ர மோக்ஷஸ்யோத்பாத்³யத்வம் தூ³ஷயதி —

ந தாவதி³தி ।

உப⁴யத்ராத:ஶப்³தோ³ நித்யத்வபராமர்ஶீ ।

அஸம்ஸ்கார்யத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

அஸாத⁴நேதி ।

ததே³வ வ்யக்திரேகமுகே²ந விவ்ருணோதி —

ஸாத⁴நாத்மகம் ஹீதி ।

இதஶ்ச மோக்ஷஸ்யாஸம்ஸ்க்ரியமாணத்வமித்யாஹ —

ந சேதி ।

யதா² யூபஸ்தக்ஷணாஷ்டாஶ்ரீகரணாப்⁴யஞ்ஜநாதி³நா ஸம்ஸ்க்ரியதே யதா² சா(அ)(அ)ஹவநீய: ஸம்ஸ்காரேண நிஷ்பாத்³யதே ந ததா² மோக்ஷோ நித்யஶுத்³த⁴த்வாந்நிர்கு³ணத்வாச்சேத்யர்த²: ।

பக்ஷாந்தரமநுபா⁴ஷ்ய த³ஷயதி —

பாரிஶேஷ்யாதி³த்யாதி³நா ।

ஏகத்வம் பூர்ணத்வம் ।

ஸாத⁴நவைலக்ஷண்யம் ப²லவைலக்ஷண்யம் கல்பயதீதி ஶங்கதே —

இதரைரிதி ।

ஹேதுவைலக்ஷண்யாஸித்³தௌ⁴ கல்பகாபா⁴வாத்ப²லவைலக்ஷண்யாஸித்³தி⁴ரிதி தூ³ஷயதி —

ந கர்மத்வேதி ।

நிமித்தக்ருதஹேதுவைலக்ஷண்யவஶாத்ப²லவைலக்ஷண்யஸித்³தி⁴ரிதி ஶங்கதே —

நிமித்தேதி ।

நிமித்தவைலக்ஷண்யம் ப²லவைலக்ஷண்யஸ்யாநிமித்தமிதி பரிஹரதி —

ந க்ஷாமவத்யாதி³பி⁴ரிதி ।

ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி —

யதா² ஹீதி ।

யஸ்யா(அ)(அ)ஹிதாக்³நேரக்³நிர்க்³ருஹாந்த³ஹேத³க்³நயே க்ஷாமவதே புரோடா³ஶமஷ்டாகபாலம் நிர்வபேதி³த்யத்ர த³ஹேதி³தி விதி⁴விப⁴க்த்யா ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²யச்ச²ப்³தோ³பஹிதயா க்³ருஹதா³ஹாக்²யநிமித்தபராமர்ஶேநாக்³நயே க்ஷாமவதே புரோடா³ஶமித்யாதி³நா க்ஷாமவதீ விதீ⁴யதே । யஸ்யோப⁴யம் ஹவிரார்திமார்ச்சே²த்ஸ ஐந்த்³ரம் பஞ்சஶராவமோத³நம் நிர்வபேதி³த்யத்ர சா(அ)(அ)ர்ச்சே²தி³தி விதி⁴விப⁴க்த்யா நிர்வபேதி³தி விதா⁴ஸ்யமாநநிர்வாபநிமித்தம் ஹவிரார்திமநூத்³ய நிர்வாபோ விதீ⁴யதே । பி⁴ந்நே ஜுஹோதி ஸ்கந்நே ஜுஹோத்யத² யஸ்ய புரோடா³ஶௌ க்ஷீயதஸ்தம் யஜ்ஞம் வருணோ க்³ருஹ்ணாதி யதா³ தத்³த⁴விஸ்ஸந்திஷ்டே²தாத² ததே³வ ஹவிர்நிர்வபேத்³யஜ்ஞோ ஹி யஜ்ஞஸ்ய ப்ராயஶ்சித்தமிதி ச பே⁴த³நாதி³நிமித்தம் ப்ராயஶ்சித்தமுக்தம் ந ச தந்முக்திப²லம் ததா² நிமித்தபே⁴தே³(அ)பி ந நித்யம் கர்ம முக்திப²லமித்யர்த²: ।

க்ஷாமவத்யாதி³துல்யத்வம் நித்யகர்மணாம் குதோ லப்³த⁴மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தைஶ்சேதி ।

க்ஷாமவத்யாதி³பி⁴ரிதி யாவத் । அவிஶேஷே ஹேதுர்நைமித்திகத்வேநேதி ।

ததே³வ கத²மிதி சேத்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஜீவநாதீ³தி ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஸ்பஷ்டயதி —

ததே²தி ।

நித்யம் கர்ம கர்மாந்தராத்³விலக்ஷணமபி ந மோக்ஷப²லமித்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

ஆலோகஸ்யேதி ।

சக்ஷுரந்தரைருலூகாதி³சக்ஷுஷோ வைலக்ஷண்யே(அ)பி ந ரஸாதி³விஷயத்வமித்யத்ர ஹேதுமாஹ —

ரஸாதீ³தி ।

வைலக்ஷண்யம் தர்ஹி குத்ரோபயுஜ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸுதூ³ரமபீதி ।

மநுஷ்யாந்விஹாயோலூகாதௌ³ க³த்வா(அ)பீதி யாவத் । யத்³விஷயே ரூபாதா³வித்யர்த²: । விஶேஷோ தூ³ரஸூக்ஷ்மாதி³ரதிஶய: ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகம் பூர்வவாதா³நுவாத³பூர்வகமாசஷ்டே —

யத்புநரித்யாதி³நா ।

தத்தத்ரேதி யாவத் । ததே³வ வ்ருணோதி —

நிரபி⁴ஸந்தே⁴ரிதி ।

வித்³யாஸம்யுக்தம் கர்ம விஶஷ்டகார்யகரமித்யத்ர ஶதபத²ஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி —

தே³வயாஜீதி ।

ததா³ஹுரித்யுபக்ரம்ய தே³வயாஜிந: ஶ்ரேயாநித்யாதௌ³ காம்யகர்துர்தே³வயாஜிந: ஸகாஶாதா³த்மஶுத்³த்⁴யர்த²ம் கர்ம குர்வந்நாத்மயாஜீ ஶ்ரேயாநித்யாத்மயாஜிநோ விஶேஷஶ்ரவணாத்ஸர்வக்ரதுயாஜிநாமாத்மயாஜீ விஶிஷ்யத இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச விஶிஷ்டஸ்ய கர்மணோ விஶிஷ்டகார்யாரம்ப⁴கத்வமவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

சா²ந்தோ³க்³யே(அ)பி வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய கர்மணோ விஶிஷ்டகார்யாரம்ப⁴கத்வம் த்³ருஷ்டமித்யாஹ —

யதே³வேதி ।

நந்வாத்மயாஜிஶப்³தோ³ நித்யகர்மாநுஷ்டா²யிவிஷயோ ந ப⁴வதி ।
’ஸர்வபூ⁴தேஷு சா(அ)(அ)த்மாநம் ஸர்வபூ⁴தாநி சா(அ)(அ)த்மநி ।
ஸம்பஶ்யந்நாத்மயாஜீ வை ஸ்வாராஜ்யமதி⁴க³ச்ச²தி’
இத்யத்ர பரமாத்மத³ர்ஶநவிஷயே தஸ்ய ப்ரயுக்தத்வாத³த ஆஹ —

யஸ்த்விதி ।

யதி³ ஸமம்பஶ்யந்ப⁴வேத்ததா³ பரேணா(அ)(அ)த்மநைகீபூ⁴த: ஸ்வராட்³ப⁴வதீத்யாத்மஜ்ஞாநஸ்துதிரத்ர விவக்ஷிதா । மஹதீ ஹீயம் ப்³ரஹ்மவித்³யா யத்³ப்³ரஹ்மவிதே³வா(அ)(அ)த்மயாஜீ ப⁴வதி । நஹி தஸ்ய தத³நுஷ்டா²நம் ப்ருத²க³பேக்ஷதே । ப்³ரஹ்மவித்புண்யக்ருதி³தி ச வக்ஷ்யதீத்யர்த²: ।

பரத³ர்ஶநவத்யாத்மயாஜிஶப்³த³ஸ்ய க³த்யந்தரமாஹ —

அத² வேதி ।

பூ⁴தா யா பூர்வஸ்தி²திஸ்தாமபேக்ஷ்யா(அ)(அ)த்மயாஜிஶப்³தோ³ விது³ஷீத்யர்த²: ।

ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி —

ஆத்மேதி ।

தேஷாம் தத்ஸம்ஸ்காரார்த²த்வே ப்ரமாணமாஹ —

இத³மிதி ।

தத்ரைவ ஸ்ம்ருதிம் ப்ரமாணயதி —

ததே²தி ।

க³ர்ப⁴ஸம்ப³ந்தி⁴பி⁴ர்ஹோமைர்மௌஞ்ஜீநிப³ந்த⁴நாதி³பி⁴ஶ்ச பை³ஜிகமேவைந: ஶமயதீத்யஸ்மிந்ப்ரகரணே நித்யகர்மணாம் ஸம்ஸ்காரார்த²த்வம் நிஶ்சிதமித்யர்த²: ।

ஸம்ஸ்காரோ(அ)பி குத்ரோபயுஜ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸம்ஸ்க்ருதஶ்சேதி ।

யோ ஹி நித்யகர்மாநுஷ்டா²யீ ஸ தத³நுஷ்டா²நஜநிதாபூர்வவஶாத்பரிஶுத்³த⁴பு³த்³தி⁴: ஸம்யக்³தீ⁴யோக்³யோ ப⁴வதி । ‘மஹாயஜ்ஞைஶ்ச யஜ்ஞைஶ்ச ப்³ராஹ்மீயம் க்ரியதே தநு:’(ம.ஸ்ம்ரு. 2। 28) இதி ஸ்ம்ருதேரித்யர்த²: ।

கதா³ புநரேஷா ஸம்யக்³தீ⁴ருத்பத்³யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்யேதி ।

உத்பந்நஸ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்ய ப²லமாஹ ।

ஸமமிதி ।

கத²ம் புந: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநவத்யாத்மயாஜிஶப்³த³ இத்யாஶங்க்ய பூர்வோக்தம் ஸ்மாரயதி —

ஆத்மேதி ।

கிமிதீஹ பூ⁴தபூர்வக³திராஶ்ரிதேதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஜ்ஞாநயுக்தாநாமிதி ।

ஐஹிகைராமுஷ்மிகைர்வா கர்மபி⁴: ஶுத்³த⁴பு³த்³தே⁴: ஶ்ரவணாதி³வஶாதை³க்யஜ்ஞாநம் முக்திப²லமுதே³தி । கர்ம து வித்³யாஸம்யுக்தமபி ஸம்ஸாரப²லமேவேதி பா⁴வ: ।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ —

கிஞ்சேதி ।

வித்³யாயுக்தமபி கர்ம ப³ந்தா⁴யைவேத்யத்ர ந கேவலமுக்தமேவ காரணம் கிந்த்வந்யச்ச தது³பபாத³கமஸ்தீத்யர்த²: ।

ததே³வ த³ர்ஶயதி —

ப்³ரஹ்மேதி ।

ஸாத்த்விகீம் ஸத்த்வகு³ணப்ரஸூதஜ்ஞாநஸமுச்சிதகர்மப²லபூ⁴தமிதி யாவத் । அத்ர ஹி வித்³யாயுக்தமபி கர்ம ஸம்ஸாரப²லமேவேதி ஸூச்யதே ।
‘ஏஷ ஸர்வ: ஸமுத்³தி³ஷ்டஸ்த்ரிப்ரகாரஸ்ய கர்மண: ।
த்ரிவித⁴ஸ்த்ரிவித⁴: கர்மஸம்ஸார: ஸார்வபௌ⁴திக:’(ம.ஸ்ம்ரு. 12। 51)

இத்யுபஸம்ஹாராதி³தி சகாரார்த²: ।

கிஞ்ச ।
‘ப்ரவ்ருத்தம் கர்ம ஸம்ஸேவ்ய தே³வாநாமேதி ஸார்ஷ்டிதாம்’(ம.ஸ்ம்ரு. 12। 90)
இதி கர்மப²லபூ⁴ததே³வதாஸத்³ருஶைஶ்வர்யப்ராப்திமுக்த்வா தத³திரேகேண
‘நிவ்ருத்தம் ஸேவமாநஸ்து பூ⁴தாந்யத்யேதி பஞ்ச வை’(ம.ஸ்ம்ரு. 12। 90)
இதி பூ⁴தேஷ்வப்யயவசநாந்ந ஸமுச்சயஸ்ய முக்திப²லதேத்யாஹ —

தே³வஸார்ஷ்டீதி ।

‘நிவ்ருத்தம் ஸேவமாநஸ்து பூ⁴தாந்யப்யேதி பஞ்ச வை’ இதி பாடா²ந்முக்திரேவ ஸமுச்சயாநுஷ்டா²நாத்³விவக்ஷிதேதி சேந்நேத்யாஹ —

பூ⁴தாநீதி ।

ஜ்ஞாநமேவ முக்திஹேதுரிதி ப்ரதிபாத³கோபநிஷத்³விரோதா⁴ந்நாயம் பாட²: ஸாதீ⁴யாநித்யர்த²: ।

நநு விக்³ரஹவதீ தே³வதைவ நாஸ்தி மந்த்ரமயீ ஹி ஸா தே³வதாஶப்³த³ப்ரத்யயாலம்ப³நமதோ ப்³ரஹ்மா விஶ்வஸ்ருஜ இத்யாதே³ரர்த²வாத³த்வாந்ந தத்³ப³லேந நித்யகர்மணாம் முக்திஸாத⁴நத்வம் நிராகர்தும் ஶக்யமத ஆஹ —

ந சேதி ।

ஜ்ஞாநார்த²ஸ்ய ஸம்பஶ்யந்நாத்மயாஜீத்யாதே³ரிதி ஶேஷ: ।

கிஞ்ச “அகுர்வந்விஹிதம் கர்ம நிந்தி³தம் ச ஸமாசரந் ।
ப்ரஸஜ்ஜம்ஶ்சேந்த்³ரியார்தே²ஷு நர: பதநம்ருச்ச²தி ।(யா.ஸ்ம்ரு.3-219)

ஶரீரஜை: கர்மதோ³ஷைர்யாதி ஸ்தா²வரதாம் நர: ।
வாசிகை: பக்ஷிம்ருக³தாம் மாநஸைரந்த்யஜாதிதாம் ।
ஶ்வஸூகரக²ரோஷ்ட்ராணாம் கோ³ஜாவிம்ருக³பக்ஷிணாம் ।
சண்டா³லபுல்கஸாநாம் ச ப்³ரஹ்மஹா யோநிம்ருச்ச²தி” இத்யாதி³வாக்யை: ப்ரதிபாதி³தப²லாநாம் ப்ரத்யக்ஷேணாபி த³ர்ஶநாத்³யதா² தத்ர நாபூ⁴தார்த²வாத³த்வம் ததா² யதோ²க்தாத்⁴யாயஸ்யாபி நாபூ⁴தார்த²வாத³தேத்யாஹ —

விஹிதேதி ।

கிஞ்ச வங்கா³தி³தே³ஶே ச²ர்தி³தாஶ்யாதி³ப்ரேதாநாம் ப்ரத்யக்ஷத்வாத³த்⁴யயநரஹிதாநாமபி ஸ்த்ரீஶூத்³ராதீ³நாம் வேதோ³ச்சாரணத³ர்ஶநேந ப்³ரஹ்மக்³ரஹஸத்³பா⁴வாவக³மாச்ச ந ப்³ரஹ்மாதி³வாக்யஸ்யார்த²வாத³தேத்யாஹ —

வாந்தேதி ।

நநு ஸ்தா²வராதீ³நாம் ஶ்ரௌதஸ்மார்தகர்மப²லத்வாபா⁴வாந்ந தத்³த³ர்ஶநேந வசநாநாம் பூ⁴தார்த²த்வம் ஶக்யம் கல்பயிதுமத ஆஹ —

ந சேதி ।

ஸேவாதி³த்³ருஷ்டகாரணஸாம்யே(அ)பி ப²லவைஷம்யோபலம்பா⁴த³வஶ்யமதீந்த்³ரியம் காரணம் வாச்யம் । ந ச தத்ர ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ விஹாயாந்யந்மாநமஸ்தி । ததா² ச ஶ்ரௌதஸ்மார்தகர்மக்ருதாந்யேவ ஸ்தா²வராதீ³நி ப²லாநீத்யர்த²: ।

ஸம்நிஹிதாஸம்நிஹிதேஷு ஸ்தா²வராதி³ஷு ப்ரத்யக்ஷாநுமாநயோர்த²யாயோக³ம் ப்ரவ்ருத்திருந்நேயா । ஸ்தா²வராணாம் ஜீவஶூந்யத்வாத³கர்மப²லத்வமிதி கேசித்தாந்ப்ரத்யாஹ —

ந சைஷாமிதி ।

அஸ்மதா³தி³வதே³வ வ்ருக்ஷாதீ³நாம் வ்ருத்³த்⁴யாதி³த³ர்ஶநாத்ஸஜீவத்வப்ரஸித்³தே⁴ஸ்தஸ்மாத்பஶ்யந்தி பாத³பா இத்யாதி³ப்ரயோகா³ச்ச தேஷாம் கர்மப²லத்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

ஸ்தா²வராதீ³நாம் கர்மப²லத்வே ஸித்³தே⁴ ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மாதீ³நாம் புண்யகர்மப²லத்வே(அ)பி ப்ரக்ருதே கிம் ஸ்யாத்ததா³ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

கர்மவிபாகப்ரகரணஸ்யாபூ⁴தார்த²வாத³த்வாபா⁴வே த்³ருஷ்டாந்தே(அ)பி தந்ந ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே —

தத்ராபீதி ।

அங்கீ³கரோதி —

ப⁴வத்விதி ।

கத²ம் தர்ஹி வைத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தஸித்³தி⁴ரத ஆஹ —

ந சேதி ।

வைத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வமாத்ரேண கர்மவிபாகாத்⁴யாயஸ்ய நாபூ⁴தார்த²வாத³தேத்யஸ்ய ந்யாயஸ்ய நைவ பா³த⁴: ஸாத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தாத³பி தத்ஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: ।

நநு ‘ப்ரஜாபதிராத்மநோ வபாமுத³கி²த³த்’ இத்யாதீ³நாமபூ⁴தார்த²வாத³த்வாபா⁴வே கத²மர்த²வாதா³தி⁴கரணம் க⁴டிஷ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

தத³க⁴டநாயாமபி நாஸ்மாத்பக்ஷக்ஷதிஸ்தவைவ தத³பூ⁴தார்த²வாத³த்வம் த்யஜதஸ்தத்³விரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।

நநு கர்மவிபாகப்ரகரணஸ்யார்த²வாத³த்வாபா⁴வே(அ)பி ப்³ரஹ்மாதீ³நாம் காம்யகர்மப²லத்வாந்ந ஜ்ஞாநஸம்யுக்தநித்யகர்மப²லத்வம் ததோ மோக்ஷ ஏவ தத்ப²லமித்யத ஆஹ —

ந சேதி ।

தேஷாம் காம்யாநாம் கர்மணாமிதி யாவத் । தே³வஸார்ஷ்டிதாயா தே³வைரிந்த்³ராதி³பி⁴ஸ்ஸமாநைஶ்வர்யப்ராப்தேரித்யர்த²: । உக்தத்வாத் ‘ப்ரவ்ருத்தம் கர்ம ஸம்ஸேவ்ய தே³வாநாமேதி ஸார்ஷ்டிதாம்’ இத்யத்ரேதி ஶேஷ: ।

நநு வித்³யாஸம்யுக்தாநாம் நித்யாநாம் கர்மாணாம் ப²லம் ப்³ரஹ்மாதி³பா⁴வஶ்சேத்கத²ம் தாநி ஜ்ஞாநோத்பத்த்யர்தா²ந்யாஸ்தீ²யந்தே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

கர்மணாம் முக்திப²லத்வாபா⁴வஸ்தச்ச²ப்³தா³ர்த²: । ஸாபி⁴ஸந்தீ⁴நாம் தே³வதாபா⁴வே ப²லே(அ)நுராக³வதாமிதி யாவத் । நித்யாநி கர்மாணி ஶ்ரௌதாநி ஸ்மார்தாநி சாக்³நிஹோத்ரஸந்த்⁴யோபாஸநப்ரப்⁴ருதீநி நிரபி⁴ஸந்தீ⁴நி ப²லாபி⁴லாஷவிகலாநி பரமேஶ்வரார்பணபு³த்³த்⁴யா க்ரியமாணாநி । ஆத்மஶப்³தோ³ மநோவிஷய: ।

கர்மணாம் சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா ஜ்ஞாநோத்பத்த்யர்த²த்வே ப்ரமாணமாஹ —

ப்³ராஹ்மீதி ।

கத²ம் தர்ஹி கர்மணாம் மோக்ஷஸாத⁴நத்வம் கேசிதா³சக்ஷதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தேஷாமிதி ।

ஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தீ⁴நாமிதி யாவத் ।

கர்மணாம் பரம்பரயா மோக்ஷஸாத⁴நத்வம் கத²ம் ஸித்³த⁴வது³ச்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

யதா² சேதி ।

அயமர்த²ஸ்ததே²தி ஶேஷ: ।

நிரஸ்தமப்யதி⁴கவிவக்ஷயா புநரநுவத³தி —

யத்த்விதி ।

விஷாதே³ர்மந்த்ராதி³ஸஹிதஸ்ய ஜீவநாதி³ஹேதுத்வம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³த⁴மதோ த்³ருஷ்டாந்தே கார்யாரம்ப⁴கத்வே விரோதோ⁴ நாஸ்தீத்யாஹ —

தத்ரேதி ।

கர்மணோ வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய கார்யாந்தராரம்ப⁴கத்வலக்ஷணோ(அ)ர்த²: ஶப்³தே³நைவ க³ம்யதே ।

ந ச தத்ர மாநாந்தரமஸ்தி । ந ச ஸமுச்சிதஸ்ய கர்மணோ மோக்ஷாரம்ப⁴கத்வப்ரதிபாத³கம் வாக்யமுபலப்⁴யதே தத³பா⁴வே கர்மணி வித்³யாயுக்தே(அ)பி விஷத³த்⁴யாதி³ஸாத⁴ர்ம்யம் கல்பயிதும் ந ஶக்யமித்யாஹ —

யஸ்த்விதி ।

கர்மஸாத்⁴யத்வே ச மோக்ஷஸ்யாநித்யதா ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

‘அபாம ஸோமமம்ருதா அபூ⁴ம’ இத்யாதி³ஶ்ருதேர்மோக்ஷஸ்ய கர்மஸாத்⁴யஸ்யாபி நித்யத்வமிதி சேந்நேத்யாஹ —

ந சேதி ।

யத்க்ருதம் தத³நித்யமித்யநுமாநாநுக்³ருஹீதம் தத்³யதே²ஹேத்யாதி³வாக்யம் தத்³விரோதே⁴நார்த²வாத³ஶ்ருதே: ஸ்வார்தே²(அ)ப்ராமாண்யமித்யர்த²: ।

ப்ரமாணாந்தரவிருத்³தே⁴(அ)ர்தே² ப்ராமாண்யம் ஶ்ருதேர்நோச்யதே சேத³த்³வைதஶ்ருதேரபி கத²ம் ப்ரத்யக்ஷாதி³விருத்³தே⁴ ஸ்வார்தே² ப்ராமாண்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஶ்ருதே த்விதி ।

தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஸ்ய ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்கை³ஸ்ஸத³த்³வைதபரத்வே நிர்தா⁴ரிதே ஸத்³பே⁴த³விஷயஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதே³ராபா⁴ஸத்வம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ததே³வ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யதி —

யதே²த்யாதி³நா ।

யத³விவேகிநாம் யதோ²க்தம் ப்ரத்யக்ஷம் தத்³யத்³யபி ப்ரத²மபா⁴வித்வேந ப்ரப³லம் நிஶ்சிதார்த²ம் ச ததா²(அ)பி தஸ்மிந்நேவா(அ)(அ)காஶாதௌ³ விஷயே ப்ரவ்ருத்தஸ்யா(அ)(அ)ப்தவாக்யாதே³ர்மாநாந்தரஸ்ய யதா²ர்த²த்வே ஸதி தத்³விருத்³த⁴ம் பூர்வோக்தமவிவேகிப்ரத்யக்ஷமப்யாபா⁴ஸீப⁴வதி । ததே²த³ம் த்³வைதவிஷயம் ப்ரத்யக்ஷாத்³யத்³வைதாக³மவிரோதே⁴ ப⁴வத்யாபா⁴ஸ இத்யர்த²: ।

நநு தாத்பர்யம் நாம புருஷஸ்ய மநோத⁴ர்மஸ்தத்³வஶாச்சேத³த்³வைதஶ்ருதேர்யதா²ர்த²த்வம் தர்ஹி ப்ரதிபுருஷமந்யதை²வ தாத்பர்யத³ர்ஶநாத்தத்³வஶாத³ந்யதை²வ ஶ்ருத்யர்த²: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகம் நிக³மயந்நுத்தரமாஹ —

தஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

தாத³ர்த்²யமர்த²பரத்வம் ததா²த்வம் யாதா²ர்த்²யம் ஶப்³த³த⁴ர்மஸ்தாத்பர்யம் தச்ச ஷட்³வித⁴லிங்க³க³ம்யம் ததா² ச ஶப்³த³ஸ்ய புருஷாபி⁴ப்ராயவஶாந்நாந்யதா²ர்த²த்வமித்யர்த²: ।

உக்தமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி —

ந ஹீதி ।

விசாரார்த²முபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

வித்³யாஸம்யுக்தஸ்யாபி கர்மணோ மோக்ஷாரம்ப⁴கத்வாஸம்ப⁴வஸ்தச்ச²ப்³தா³ர்த²: ।

மா பூ⁴த்கர்மணாம் மோக்ஷார்த²த்வம் கிம் தாவதேத்யாஶங்க்ய ப்³ராஹ்மணாரம்ப⁴ம் நிக³மயதி —

அத இதி ।