प्रश्नप्रतिवचनयोरननुरूपत्वमाशङ्कते —

स होवाचेति ।

दृष्टान्तमेव स्पष्टयति —

असावित्यादिना ।

प्रत्यक्षं गामश्वं वा दर्शयामीति पूर्वं प्रतिज्ञाय पश्चाद्यश्चलत्यसौ गौर्यो वा धावति सोऽश्व इति चलनादिलिङ्गैर्यथा गवादि व्यपदिशत्येवमेव ब्रह्म प्रत्यक्षं दर्शयामीति मत्प्रश्नानुसारेण प्रतिज्ञाय प्राणनादिलिङ्गैस्तद्व्यपदिशतस्ते प्रतिज्ञाहानिरनवधेयवचनता च स्यादित्यर्थः ।

प्रतिज्ञाप्रश्नावनुसर्तव्यौ बुद्धिपूर्वकारिणेति फलितमाह —

किं बहुनेति ।

प्रत्युक्तितात्पर्यमाह —

यथेति ।

प्रतिज्ञानुवर्तनमेवाभिनयति —

तत्तथेति ।

कतमो याज्ञवल्क्येत्यादिप्रश्नस्य तात्पर्यमाह —

यत्पुनरिति ।

न दृष्टेरित्यादिवाक्यस्य तात्पर्यं वदन्नुत्तरमाह —

तदशक्यत्वादिति ।

आत्मनो वस्तुत्वाद्घटादिवद्विषयीकरणं नाशक्यमिति शङ्कते —

कस्मादिति ।

वस्तुस्वरूपमनुसृत्य परिहरति —

आहेति ।

घटादेरपि तर्हि वस्तुस्वाभाव्यान्मा भूद्विषयीकरणमिति मन्वानः शङ्कते —

किं पुनरिति ।

दृष्ट्यादिसाक्षित्वं वस्तुस्वाभाव्यं ततश्चाविषयत्वं न चैवं वस्तुस्वाभाव्यं घटादेरस्तीत्युत्तरमाह —

दृष्ट्यादीति ।

दृट्यादिसाक्षिणोऽपि दृष्टिविषयत्वं किं न स्यादित्याशङ्क्याऽऽह —

दृष्टेरिति ।

यथा प्रदीपो लौकिकज्ञानेन प्रकाश्यो न स्वप्रकाशकं ज्ञानं प्रकाशयति तथा दृष्टिसाक्षी दृष्ट्या न प्रकाश्यत इत्यर्थः ।

दृष्टेर्द्रष्टैव नास्तीति सौगतास्तान्प्रत्याह —

दृष्टिरितीति ।

लौकिकीं व्याचष्टे —

तत्रेति ।

पारमार्थिकीं दृष्टिं व्याकरोति —

या त्विति ।

नन्वात्मा नित्यदृष्टिस्वभावश्चेत्कथं द्रष्टेत्यादिव्यपदेशः सिध्यति तत्राऽऽह —

सा क्रियमाणयेति ।

साक्ष्यबुद्धितद्वृत्तिगतं कर्तृत्वं क्रियात्वं चाऽऽध्यासिकं नित्यदृग्रूपे व्यवह्रियत इत्यर्थः ।

आत्मनो नित्यदृष्टिस्वभावत्वे कथं ‘पश्यति न पश्यति चे’ति कादाचित्को व्यवहार इत्याशङ्क्याऽऽह —

याऽसाविति ।

या बहुविशेषणा लौकिकी दृष्टिरसौ तत्प्रतिच्छायेति संबन्धः । तथा च या तत्प्रतिच्छाया तया व्याप्तैवेति यावत् ।

किमित्यौपचारिको व्यपदेशो मुख्यस्तु किं न स्यादित्याशङ्क्याऽऽह —

न त्विति ।

दृष्टेर्वस्तुतो न विक्रियावत्वमित्यत्र वाक्यशेषमनुकूलयति —

तथा चेति ।

उक्तेऽर्थे न दृष्टेरित्यादिश्रुतिमवतार्य व्याचष्टे —

तमिममित्यादिना ।

उक्तमेव प्रपञ्चयति —

याऽसाविति ।

न दृष्टेरित्यादिवाक्यार्थं निगमयति —

तस्मादिति ।

उक्तन्यायमुत्तरवाक्येष्वतिदिशति —

तथेति ।

उक्तं वस्तुस्वाभाव्यमुपसंहृत्य फलितमाह —

एष इति ।