ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ ஹோவாசோஷஸ்தஶ்சாக்ராயணோ யதா² விப்³ரூயாத³ஸௌ கௌ³ரஸாவஶ்வ இத்யேவமேவைதத்³வ்யபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி யதே³வ ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தரஸ்தம் மே வ்யாசக்ஷ்வேத்யேஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர: கதமோ யாஜ்ஞவல்க்ய ஸர்வாந்தர: । ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் பஶ்யேர்ந ஶ்ருதே: ஶ்ரோதாரம் ஶ்ருணுயா ந மதேர்மந்தாரம் மந்வீதா² ந விஜ்ஞாதேர்விஜ்ஞாதாரம் விஜாநீயா: । ஏஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தரோ(அ)தோ(அ)ந்யதா³ர்தம் ததோ ஹோஷஸ்தஶ்சாக்ராயண உபரராம ॥ 2 ॥
‘ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம்’ இத்யத்ர அக்ஷராணி அந்யதா² வ்யாசக்ஷதே கேசித் — ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் த்³ருஷ்டே: கர்தாரம் த்³ருஷ்டிபே⁴த³மக்ருத்வா த்³ருஷ்டிமாத்ரஸ்ய கர்தாரம் , ந பஶ்யேரிதி ; த்³ருஷ்டேரிதி கர்மணி ஷஷ்டீ² ; ஸா த்³ருஷ்டி: க்ரியமாணா க⁴டவத் கர்ம ப⁴வதி ; த்³ரஷ்டாரமிதி த்ருஜந்தேந த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டிகர்த்ருத்வமாசஷ்டே ; தேந அஸௌ த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டா த்³ருஷ்டே: கர்தேதி வ்யாக்²யாத்ரூணாமபி⁴ப்ராய: । தத்ர த்³ருஷ்டேரிதி ஷஷ்ட்²யந்தேந த்³ருஷ்டிக்³ரஹணம் நிரர்த²கமிதி தோ³ஷம் ந பஶ்யந்தி ; பஶ்யதாம் வா புநருக்தம் அஸார: ப்ரமாத³பாட² இதி வா ந ஆத³ர: ; கத²ம் புநராதி⁴க்யம் ? த்ருஜந்தேநைவ த்³ருஷ்டிகர்த்ருத்வஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் த்³ருஷ்டேரிதி நிரர்த²கம் ; ததா³ ‘த்³ரஷ்டாரம் ந பஶ்யே:’ இத்யேதாவதே³வ வக்தவ்யம் ; யஸ்மாத்³தா⁴தோ: பர: த்ருச் ஶ்ரூயதே, தத்³தா⁴த்வர்த²கர்தரி ஹி த்ருச் ஸ்மர்யதே ; ‘க³ந்தாரம் பே⁴த்தாரம் வா நயதி’ இத்யேதாவாநேவ ஹி ஶப்³த³: ப்ரயுஜ்யதே ; ந து ‘க³தேர்க³ந்தாரம் பி⁴தே³ர்பே⁴த்தாரம்’ இதி அஸதி அர்த²விஶேஷே ப்ரயோக்தவ்ய: ; ந ச அர்த²வாத³த்வேந ஹாதவ்யம் ஸத்யாம் க³தௌ ; ந ச ப்ரமாத³பாட²:, ஸர்வேஷாமவிகா³நாத் ; தஸ்மாத் வ்யாக்²யாத்ரூணாமேவ பு³த்³தி⁴தௌ³ர்ப³ல்யம் , நாத்⁴யேத்ருப்ரமாத³: । யதா² து அஸ்மாபி⁴ர்வ்யாக்²யாதம் — லௌகிகத்³ருஷ்டேர்விவிச்ய நித்யத்³ருஷ்டிவிஶிஷ்ட ஆத்மா ப்ரத³ர்ஶயிதவ்ய: — ததா² கர்த்ருகர்மவிஶேஷணத்வேந த்³ருஷ்டிஶப்³த³ஸ்ய த்³வி: ப்ரயோக³ உபபத்³யதே ஆத்மஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணாய ; ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டே:’ இதி ச ப்ரதே³ஶாந்தரவாக்யேந ஏகவாக்யதோபபந்நா ப⁴வதி ; ததா² ச ‘சக்ஷூம்ஷி பஶ்யதி’ (கே. உ. 1 । 7) ‘ஶ்ரோத்ரமித³ம் ஶ்ருதம்’ (கே. உ. 1 । 8) இதி ஶ்ருத்யந்தரேண ஏகவாக்யதா உபபந்நா । ந்யாயாச்ச — ஏவமேவ ஹி ஆத்மநோ நித்யத்வமுபபத்³யதே விக்ரியாபா⁴வே ; விக்ரியாவச்ச நித்யமிதி ச விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) ‘ஏஷ நித்யோ மஹிமா ப்³ராஹ்மணஸ்ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 23) இதி ச ஶ்ருத்யக்ஷராணி அந்யதா² ந க³ச்ச²ந்தி । நநு த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா விஜ்ஞாதா இத்யேவமாதீ³ந்யக்ஷராணி ஆத்மநோ(அ)விக்ரியத்வே ந க³ச்ச²ந்தீதி — ந, யதா²ப்ராப்தலௌகிகவாக்யாநுவாதி³த்வாத் தேஷாம் ; ந ஆத்மதத்த்வநிர்தா⁴ரணார்தா²நி தாநி ; ‘ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம்’ இத்யேவமாதீ³நாம் அந்யார்தா²ஸம்ப⁴வாத் யதோ²க்தார்த²பரத்வமவக³ம்யதே । தஸ்மாத் அநவபோ³தா⁴தே³வ ஹி விஶேஷணம் பரித்யக்தம் த்³ருஷ்டேரிதி । ஏஷ: தே தவ ஆத்மா ஸர்வைருக்தைர்விஶேஷணைர்விஶிஷ்ட: ; அத: ஏதஸ்மாதா³த்மந: அந்யதா³ர்தம் — கார்யம் வா ஶரீரம் , கரணாத்மகம் வா லிங்க³ம் ; ஏததே³வ ஏகம் அநார்தம் அவிநாஶி கூடஸ்த²ம் । ததோ ஹ உஷஸ்தஶ்சாக்ராயண உபரராம ॥

ந த்³ருஷ்டேரித்யத்ர ஸ்வபக்ஷமுக்த்வா ப⁴ர்த்ருப்ரபஞ்சபக்ஷமாஹ —

ந த்³ருஷ்டேரிதி ।

கத²மக்ஷராணாமந்யதா² வ்யாக்²யேத்யாஶங்க்ய ததி³ஷ்டமக்ஷரார்த²மாஹ —

த்³ருஷ்டேரிதி ।

இதி ஶப்³தோ³ வ்யாசக்ஷத இத்யநேந ஸம்ப³த்⁴யதே ।

ஏவம் வ்யாகுர்வதாமபி⁴ப்ராயமாஹ —

த்³ருஷ்டேரிதீதி ।

கர்மணி ஷஷ்டீ²மேவ ஸ்பு²டயதி —

ஸா த்³ருஷ்டிரிதி ।

ஷஷ்டீ²ம் வ்யாக்²யாய த்³விதீயாம் வ்யாசஷ்டே —

த்³ரஷ்டாரமிதீதி ।

பதா³ர்த²முக்த்வா வாக்யார்த²மாஹ —

தேநேதி ।

உக்தாம் பரகீயவ்யாக்²யாம் தூ³ஷயதி ।

தத்ரேதி ।

த்³ருஷ்டிகர்த்ருத்வவிவக்ஷாயாம் த்ருஜந்தேநைவ தத்ஸித்³தே⁴: ஷஷ்டீ² நிரர்தி²கேத்யர்த²: ।

கத²ம் புநர்வ்யாக்²யாதாரோ யதோ²க்தம் தோ³ஷம் ந பஶ்யந்தி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

பஶ்யதாம் வேதி ।

ஷஷ்டீ²நைரர்த²க்யம் ப்ராகு³க்தமாகாங்க்ஷாத்³வாரா ஸமர்த²யதே —

கத²மித்யாதி³நா ।

கியத்தர்ஹீஹார்த²வதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ததே³தி ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

யஸ்மாதி³தி ।

க்ரியா தா⁴த்வர்த²: । கர்தா ப்ரத்யயார்த²: । ததா² சைகேநைவ பதே³நோப⁴யலாபா⁴த்ப்ருத²க்க்ரியாக்³ரஹணமநர்த²கமித்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டேரித்யஸ்யாநர்த²கத்வம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யதி —

க³ந்தாரமித்யாதி³நா ।

அர்த²வாத³த்வேந தர்ஹீத³முபாத்தமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

விதி⁴ஶேஷத்வாபா⁴வாத³ஸ்மது³க்தக³த்யா சார்த²வத்த்வஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ।

அத² பரபக்ஷே நிரர்த²கமேவேத³ம் பத³ம் ப்ரமாதா³த்படி²தமிதி சேந்நேத்யாஹ —

ந சேதி ।

ஸர்வேஷாம் காண்வமாத்⁴யந்தி³நாநாமிதி யாவத் ।

கத²ம் தர்ஹீத³ம் பத³மநர்த²கமிதி பரேஷாம் ப்ரதீதிஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

கத²ம் புநர்ப⁴வதாமபி த்³ருஶேர்த்³விருபாதா³நமுபபத்³யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

யதா² த்விதி ।

ப்ரத³ர்ஶயிதவ்யபதா³து³பரிஷ்டாதி³திஶப்³தோ³ த்³ரஷ்டவ்ய: । கர்த்ருகர்மவிஶேஷணத்வேந ஸாக்ஷிஸாக்ஷ்யஸமர்பகத்வேநேதி யாவத் ।

தத்ஸமர்பணமிதி குத்ரோபயுஜ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஆத்மேதி ।

த்³ருஷ்ட்யாதி³ஸாக்ஷ்யாத்மா ந தத்³விஷய இதி தத்ஸ்வரூபநிஶ்சயார்த²ம் ஸாக்ஷ்யாதி³ஸமர்பணாமித்யர்த²: ।

ஆத்மா நித்யத்³ருஷ்டிஸ்வபா⁴வோ ந த்³ருஶ்யாயா த்³ருஷ்டேர்விஷய இத்யேஷ சேந்ந த்³ருஷ்டேரித்யாதி³வாக்யஸ்யார்த²ஸ்ததா³ நஹீத்யாதி³நா(அ)ஸ்யைகவாக்யத்வம் ஸித்⁴யதி । தஸ்மாத்³யதோ²க்தார்த²த்வமேவ ந த்³ருஷ்டேரித்யாதி³வாக்யஸ்யேத்யாஹ —

ந ஹீதி ।

ஆத்மா கூடஸ்த²த்³ருஷ்டிரித்யத்ர தலவகாரஶ்ருதிம் ஸம்வாத³யதி —

ததா² சேதி ।

தஸ்ய கூடஸ்த²த்³ருஷ்டித்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

ந்யாயாச்சேதி ।

தமேவ ந்யாயம் விஶத³யதி —

ஏவமேவேதி ।

விபக்ஷே தோ³ஷமாஹ —

விக்ரியாவச்சேதி ।

இதஶ்சா(அ)(அ)த்மநோ நாஸ்தி விக்ரியாவத்த்வமித்யாஹ —

த்⁴யாயதீவேதி ।

அந்யதா² விக்ரியாவத்த்வே ஸதீதி யாவத் ।

அவிக்ரியத்வே(அ)பி ஶ்ருத்யக்ஷராண்யநுபபந்நாநீதி ஶங்கதே —

நந்விதி ।

ந தேஷாம் விரோதோ⁴ த்³ருஷ்டம் த்³ருஷ்ட்யாதி³கர்த்ருத்வமநுஸ்ருத்ய ப்ரவ்ருத்தே லௌகிகே வாக்யே தத³ர்தா²நுவாதி³த்வாது³க்தஶ்ருத்யக்ஷராணாம் ஸ்வார்தே² ப்ராமாண்யாபா⁴வாதி³தி பரிஹரதி —

நேத்யாதி³நா ।

ந த்³ருஷ்டேரித்யாதீ³ந்யபி தர்ஹி ஶ்ருத்யக்ஷராணி ந ஸ்வார்தே² ப்ரமாணாநீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ ।

ந த்³ருஷ்டேரிதி ।

அந்யோ(அ)ர்தோ² த்³ருஷ்ட்யாதி³கர்தா । யதோ²க்தோ(அ)ர்தோ² த்³ருஷ்ட்யாதி³ஸாக்ஷீ ।

த்³ரஷ்ட்ருபத³ஸ்ய ஸாக்ஷிவிஷயத்வே ஸித்³தே⁴ த்³ருஷ்டேரிதி ஸாக்ஷ்யஸமர்பணாத்தத³ர்த²வத்த்வோபபத்திரித்யுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

பக்ஷாந்தரம் நிராக்ருத்ய ஸ்வபக்ஷமுபபாத்³யாநந்தரம் வாக்யம் விப⁴ஜதே —

ஏஷ இதி ।

அந்யதா³ர்தமிதிவிஶேஷணஸாமர்த்²யஸித்³த⁴மர்த²மாஹ —

ஏததே³வேதி ॥2॥