ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ ஹோவாசோஷஸ்தஶ்சாக்ராயணோ யதா² விப்³ரூயாத³ஸௌ கௌ³ரஸாவஶ்வ இத்யேவமேவைதத்³வ்யபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி யதே³வ ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தரஸ்தம் மே வ்யாசக்ஷ்வேத்யேஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர: கதமோ யாஜ்ஞவல்க்ய ஸர்வாந்தர: । ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் பஶ்யேர்ந ஶ்ருதே: ஶ்ரோதாரம் ஶ்ருணுயா ந மதேர்மந்தாரம் மந்வீதா² ந விஜ்ஞாதேர்விஜ்ஞாதாரம் விஜாநீயா: । ஏஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தரோ(அ)தோ(அ)ந்யதா³ர்தம் ததோ ஹோஷஸ்தஶ்சாக்ராயண உபரராம ॥ 2 ॥
ஸ ஹோவாசோஷஸ்தஶ்சாக்ராயண: ; யதா² கஶ்சித் அந்யதா² ப்ரதிஜ்ஞாய பூர்வம் , புநர்விப்ரதிபந்நோ ப்³ரூயாத³ந்யதா² — அஸௌ கௌ³: அஸாவஶ்வ: யஶ்சலதி தா⁴வதீதி வா, பூர்வம் ப்ரத்யக்ஷம் த³ர்ஶயாமீதி ப்ரதிஜ்ஞாய, பஶ்சாத் சலநாதி³லிங்கை³ர்வ்யபதி³ஶதி — ஏவமேவ ஏதத்³ப்³ரஹ்ம ப்ராணநாதி³லிங்கை³ர்வ்யபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி த்வயா ; கிம் ப³ஹுநா ? த்யக்த்வா கோ³த்ருஷ்ணாநிமித்தம் வ்யாஜம் , யதே³வ ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:, தம் மே வ்யாசக்ஷ்வேதி । இதர ஆஹ — யதா² மயா ப்ரத²மம் ப்ரதிஜ்ஞாத: தவ ஆத்மா — ஏவம்லக்ஷண இதி — தாம் ப்ரதிஜ்ஞாமநுவர்த ஏவ ; தத் ததை²வ, யதோ²க்தம் மயா । யத்புநருக்தம் , தமாத்மாநம் க⁴டாதி³வத் விஷயீகுர்விதி — தத் அஶக்யத்வாந்ந க்ரியதே । கஸ்மாத்புந: தத³ஶக்யமித்யாஹ — வஸ்துஸ்வாபா⁴வ்யாத் ; கிம் புந: தத் வஸ்துஸ்வாபா⁴வ்யம் ? த்³ருஷ்ட்யாதி³த்³ரஷ்ட்ருத்வம் ; த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டா ஹ்யாத்மா ; த்³ருஷ்டிரிதி த்³விவிதா⁴ ப⁴வதி — லௌகிகீ பாரமார்தி²கீ சேதி ; தத்ர லௌகிகீ சக்ஷு:ஸம்யுக்தாந்த:கரணவ்ருத்தி: ; ஸா க்ரியத இதி ஜாயதே விநஶ்யதி ச ; யா து ஆத்மநோ த்³ருஷ்டி: அக்³ந்யுஷ்ணப்ரகாஶாதி³வத் , ஸா ச த்³ரஷ்டு: ஸ்வரூபத்வாத் , ந ஜாயதே ந விநஶ்யதி ச ; ஸா க்ரியமாணயா உபாதி⁴பூ⁴தயா ஸம்ஸ்ருஷ்டேவேதி, வ்யபதி³ஶ்யதே — த்³ரஷ்டேதி, பே⁴த³வச்ச — த்³ரஷ்டா த்³ருஷ்டிரிதி ச ; யாஸௌ லௌகிகீ த்³ருஷ்டி: சக்ஷுர்த்³வாரா ரூபோபரக்தா ஜாயமாநைவ நித்யயா ஆத்மத்³ருஷ்ட்யா ஸம்ஸ்ருஷ்டேவ, தத்ப்ரதிச்சா²யா — தயா வ்யாப்தைவ ஜாயதே, ததா² விநஶ்யதி ச ; தேந உபசர்யதே த்³ரஷ்டா ஸதா³ பஶ்யந்நபி — பஶ்யதி ந பஶ்யதி சேதி ; ந து புந: த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டே: கதா³சித³ப்யந்யதா²த்வம் ; ததா² ச வக்ஷ்யதி ஷஷ்டே² — ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7), ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ச । தமிமமர்த²மாஹ — லௌகிக்யா த்³ருஷ்டே: கர்மபூ⁴தாயா:, த்³ரஷ்டாரம் ஸ்வகீயயா நித்யயா த்³ருஷ்ட்யா வ்யாப்தாரம் , ந பஶ்யே: ; யாஸௌ லௌகிகீ த்³ருஷ்டி: கர்மபூ⁴தா, ஸா ரூபோபரக்தா ரூபாபி⁴வ்யஞ்ஜிகா ந ஆத்மாநம் ஸ்வாத்மநோ வ்யாப்தாரம் ப்ரத்யஞ்சம் வ்யாப்நோதி ; தஸ்மாத் தம் ப்ரத்யகா³த்மாநம் த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் ந பஶ்யே: । ததா² ஶ்ருதே: ஶ்ரோதாரம் ந ஶ்ருணுயா: । ததா² மதே: மநோவ்ருத்தே: கேவலாயா வ்யாப்தாரம் ந மந்வீதா²: । ததா² விஜ்ஞாதே: கேவலாயா பு³த்³தி⁴வ்ருத்தே: வ்யாப்தாரம் ந விஜாநீயா: । ஏஷ வஸ்துந: ஸ்வபா⁴வ: ; அத: நைவ த³ர்ஶயிதும் ஶக்யதே க³வாதி³வத் ॥

ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோரநநுரூபத்வமாஶங்கதே —

ஸ ஹோவாசேதி ।

த்³ருஷ்டாந்தமேவ ஸ்பஷ்டயதி —

அஸாவித்யாதி³நா ।

ப்ரத்யக்ஷம் கா³மஶ்வம் வா த³ர்ஶயாமீதி பூர்வம் ப்ரதிஜ்ஞாய பஶ்சாத்³யஶ்சலத்யஸௌ கௌ³ர்யோ வா தா⁴வதி ஸோ(அ)ஶ்வ இதி சலநாதி³லிங்கை³ர்யதா² க³வாதி³ வ்யபதி³ஶத்யேவமேவ ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யக்ஷம் த³ர்ஶயாமீதி மத்ப்ரஶ்நாநுஸாரேண ப்ரதிஜ்ஞாய ப்ராணநாதி³லிங்கை³ஸ்தத்³வ்யபதி³ஶதஸ்தே ப்ரதிஜ்ஞாஹாநிரநவதே⁴யவசநதா ச ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ப்ரதிஜ்ஞாப்ரஶ்நாவநுஸர்தவ்யௌ பு³த்³தி⁴பூர்வகாரிணேதி ப²லிதமாஹ —

கிம் ப³ஹுநேதி ।

ப்ரத்யுக்திதாத்பர்யமாஹ —

யதே²தி ।

ப்ரதிஜ்ஞாநுவர்தநமேவாபி⁴நயதி —

தத்ததே²தி ।

கதமோ யாஜ்ஞவல்க்யேத்யாதி³ப்ரஶ்நஸ்ய தாத்பர்யமாஹ —

யத்புநரிதி ।

ந த்³ருஷ்டேரித்யாதி³வாக்யஸ்ய தாத்பர்யம் வத³ந்நுத்தரமாஹ —

தத³ஶக்யத்வாதி³தி ।

ஆத்மநோ வஸ்துத்வாத்³க⁴டாதி³வத்³விஷயீகரணம் நாஶக்யமிதி ஶங்கதே —

கஸ்மாதி³தி ।

வஸ்துஸ்வரூபமநுஸ்ருத்ய பரிஹரதி —

ஆஹேதி ।

க⁴டாதே³ரபி தர்ஹி வஸ்துஸ்வாபா⁴வ்யாந்மா பூ⁴த்³விஷயீகரணமிதி மந்வாந: ஶங்கதே —

கிம் புநரிதி ।

த்³ருஷ்ட்யாதி³ஸாக்ஷித்வம் வஸ்துஸ்வாபா⁴வ்யம் ததஶ்சாவிஷயத்வம் ந சைவம் வஸ்துஸ்வாபா⁴வ்யம் க⁴டாதே³ரஸ்தீத்யுத்தரமாஹ —

த்³ருஷ்ட்யாதீ³தி ।

த்³ருட்யாதி³ஸாக்ஷிணோ(அ)பி த்³ருஷ்டிவிஷயத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

த்³ருஷ்டேரிதி ।

யதா² ப்ரதீ³போ லௌகிகஜ்ஞாநேந ப்ரகாஶ்யோ ந ஸ்வப்ரகாஶகம் ஜ்ஞாநம் ப்ரகாஶயதி ததா² த்³ருஷ்டிஸாக்ஷீ த்³ருஷ்ட்யா ந ப்ரகாஶ்யத இத்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டைவ நாஸ்தீதி ஸௌக³தாஸ்தாந்ப்ரத்யாஹ —

த்³ருஷ்டிரிதீதி ।

லௌகிகீம் வ்யாசஷ்டே —

தத்ரேதி ।

பாரமார்தி²கீம் த்³ருஷ்டிம் வ்யாகரோதி —

யா த்விதி ।

நந்வாத்மா நித்யத்³ருஷ்டிஸ்வபா⁴வஶ்சேத்கத²ம் த்³ரஷ்டேத்யாதி³வ்யபதே³ஶ: ஸித்⁴யதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸா க்ரியமாணயேதி ।

ஸாக்ஷ்யபு³த்³தி⁴தத்³வ்ருத்திக³தம் கர்த்ருத்வம் க்ரியாத்வம் சா(அ)(அ)த்⁴யாஸிகம் நித்யத்³ருக்³ரூபே வ்யவஹ்ரியத இத்யர்த²: ।

ஆத்மநோ நித்யத்³ருஷ்டிஸ்வபா⁴வத்வே கத²ம் ‘பஶ்யதி ந பஶ்யதி சே’தி காதா³சித்கோ வ்யவஹார இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யா(அ)ஸாவிதி ।

யா ப³ஹுவிஶேஷணா லௌகிகீ த்³ருஷ்டிரஸௌ தத்ப்ரதிச்சா²யேதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ததா² ச யா தத்ப்ரதிச்சா²யா தயா வ்யாப்தைவேதி யாவத் ।

கிமித்யௌபசாரிகோ வ்யபதே³ஶோ முக்²யஸ்து கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந த்விதி ।

த்³ருஷ்டேர்வஸ்துதோ ந விக்ரியாவத்வமித்யத்ர வாக்யஶேஷமநுகூலயதி —

ததா² சேதி ।

உக்தே(அ)ர்தே² ந த்³ருஷ்டேரித்யாதி³ஶ்ருதிமவதார்ய வ்யாசஷ்டே —

தமிமமித்யாதி³நா ।

உக்தமேவ ப்ரபஞ்சயதி —

யா(அ)ஸாவிதி ।

ந த்³ருஷ்டேரித்யாதி³வாக்யார்த²ம் நிக³மயதி —

தஸ்மாதி³தி ।

உக்தந்யாயமுத்தரவாக்யேஷ்வதிதி³ஶதி —

ததே²தி ।

உக்தம் வஸ்துஸ்வாபா⁴வ்யமுபஸம்ஹ்ருத்ய ப²லிதமாஹ —

ஏஷ இதி ।