ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಸಪ್ತಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ತಿಷ್ಠನ್ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಅಂತರೋ ಯಂ ಪೃಥಿವೀ ನ ವೇದ ಯಸ್ಯ ಪೃಥಿವೀ ಶರೀರಂ ಯಃ ಪೃಥಿವೀಮಂತರೋ ಯಮಯತ್ಯೇಷ ತ ಆತ್ಮಾಂತರ್ಯಾಮ್ಯಮೃತಃ ॥ ೩ ॥
ಯಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ತಿಷ್ಠನ್ಭವತಿ, ಸೋಽಂತರ್ಯಾಮೀ । ಸರ್ವಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ತಿಷ್ಠತೀತಿ ಸರ್ವತ್ರ ಪ್ರಸಂಗೋ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ — ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಅಂತರಃ ಅಭ್ಯಂತರಃ । ತತ್ರೈತತ್ಸ್ಯಾತ್ , ಪೃಥಿವೀ ದೇವತೈವ ಅಂತರ್ಯಾಮೀತಿ — ಅತ ಆಹ — ಯಮಂತರ್ಯಾಮಿಣಂ ಪೃಥಿವೀ ದೇವತಾಪಿ ನ ವೇದ — ಮಯ್ಯನ್ಯಃ ಕಶ್ಚಿದ್ವರ್ತತ ಇತಿ । ಯಸ್ಯ ಪೃಥಿವೀ ಶರೀರಮ್ — ಯಸ್ಯ ಚ ಪೃಥಿವ್ಯೇವ ಶರೀರಮ್ , ನಾನ್ಯತ್ — ಪೃಥಿವೀದೇವತಾಯಾ ಯಚ್ಛರೀರಮ್ , ತದೇವ ಶರೀರಂ ಯಸ್ಯ ; ಶರೀರಗ್ರಹಣಂ ಚ ಉಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ ; ಕರಣಂ ಚ ಪೃಥಿವ್ಯಾಃ ತಸ್ಯ ; ಸ್ವಕರ್ಮಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಹಿ ಕಾರ್ಯಂ ಕರಣಂ ಚ ಪೃಥಿವೀದೇವತಾಯಾಃ ; ತತ್ ಅಸ್ಯ ಸ್ವಕರ್ಮಾಭಾವಾತ್ ಅಂತರ್ಯಾಮಿಣೋ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಾತ್ , ಪರಾರ್ಥಕರ್ತವ್ಯತಾಸ್ವಭಾವತ್ವಾತ್ ಪರಸ್ಯ ಯತ್ಕಾರ್ಯಂ ಕರಣಂ ಚ — ತದೇವಾಸ್ಯ, ನ ಸ್ವತಃ ; ತದಾಹ — ಯಸ್ಯ ಪೃಥಿವೀ ಶರೀರಮಿತಿ । ದೇವತಾಕಾರ್ಯಕರಣಸ್ಯ ಈಶ್ವರಸಾಕ್ಷಿಮಾತ್ರಸಾನ್ನಿಧ್ಯೇನ ಹಿ ನಿಯಮೇನ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತೀ ಸ್ಯಾತಾಮ್ ; ಯ ಈದೃಗೀಶ್ವರೋ ನಾರಾಯಣಾಖ್ಯಃ, ಪೃಥಿವೀಂ ಪೃಥಿವೀದೇವತಾಮ್ , ಯಮಯತಿ ನಿಯಮಯತಿ ಸ್ವವ್ಯಾಪಾರೇ, ಅಂತರಃ ಅಭ್ಯಂತರಸ್ತಿಷ್ಠನ್ , ಏಷ ತ ಆತ್ಮಾ, ತೇ ತವ, ಮಮ ಚ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಚ ಇತ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮೇತತ್ , ಅಂತರ್ಯಾಮೀ ಯಸ್ತ್ವಯಾ ಪೃಷ್ಟಃ, ಅಮೃತಃ ಸರ್ವಸಂಸಾರಧರ್ಮವರ್ಜಿತ ಇತ್ಯೇತತ್ ॥

ನಿಯಂತುರೀಶ್ವರಸ್ಯ ಲೌಕಿಕನಿಯಂತೃವತ್ಕಾರ್ಯಕರಣವತ್ತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।

ಪೃಥಿವ್ಯಾಃ ಶರೀರತ್ವಮೇವ ನ ತು ಶರೀರವತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಪೃಥಿವೀತಿ ।

ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಯತ್ಕರಣಂ ತದೇವ ತಸ್ಯ ಕರಣಂ ಚೇತಿ ಯೋಜನಾ ।

ಕಥಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾಃ ಶರೀರೇಂದ್ರಿಯವತ್ತ್ವಂ ತದಾಹ —

ಸ್ವಕರ್ಮೇತಿ ।

ಅಂತರ್ಯಾಮಿಣೋಽಪಿ ತಥಾ ಕಿಂ ನಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತದಸ್ಯೇತಿ ।

ಅಸ್ಯಾಂತರ್ಯಾಮಿಣಸ್ತದೇವ ಕಾರ್ಯಂ ಕರಣಂ ಚ ನಾನ್ಯದಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —

ಸ್ವಕರ್ಮೇತಿ ।

ತದೇವ ಹೇತ್ವಂತರೇಣ ಸ್ಫೋರಯತಿ —

ಪರಾರ್ಥೇತಿ ।

ಯಃ ಪೃಥಿವೀಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ದೇವತೇತಿ ।

ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಯ ಈದೃಗಿತಿ ।

ನಿಯಮ್ಯಪೃಥಿವೀದೇವತಾಕಾರ್ಯಕರಣಾಭ್ಯಾಮೇವ ಕಾರ್ಯಕರಣವತ್ತ್ವಮೀದೃಶತ್ವಮ್ ॥೩॥೪॥೫॥೬॥೭॥೮॥೯॥೧೦॥೧೧॥೧೨॥೧೩॥