బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
తృతీయోఽధ్యాయఃసప్తమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
యః పృథివ్యాం తిష్ఠన్పృథివ్యా అన్తరో యం పృథివీ న వేద యస్య పృథివీ శరీరం యః పృథివీమన్తరో యమయత్యేష త ఆత్మాన్తర్యామ్యమృతః ॥ ౩ ॥
యః పృథివ్యాం తిష్ఠన్భవతి, సోఽన్తర్యామీ । సర్వః పృథివ్యాం తిష్ఠతీతి సర్వత్ర ప్రసఙ్గో మా భూదితి విశినష్టి — పృథివ్యా అన్తరః అభ్యన్తరః । తత్రైతత్స్యాత్ , పృథివీ దేవతైవ అన్తర్యామీతి — అత ఆహ — యమన్తర్యామిణం పృథివీ దేవతాపి న వేద — మయ్యన్యః కశ్చిద్వర్తత ఇతి । యస్య పృథివీ శరీరమ్ — యస్య చ పృథివ్యేవ శరీరమ్ , నాన్యత్ — పృథివీదేవతాయా యచ్ఛరీరమ్ , తదేవ శరీరం యస్య ; శరీరగ్రహణం చ ఉపలక్షణార్థమ్ ; కరణం చ పృథివ్యాః తస్య ; స్వకర్మప్రయుక్తం హి కార్యం కరణం చ పృథివీదేవతాయాః ; తత్ అస్య స్వకర్మాభావాత్ అన్తర్యామిణో నిత్యముక్తత్వాత్ , పరార్థకర్తవ్యతాస్వభావత్వాత్ పరస్య యత్కార్యం కరణం చ — తదేవాస్య, న స్వతః ; తదాహ — యస్య పృథివీ శరీరమితి । దేవతాకార్యకరణస్య ఈశ్వరసాక్షిమాత్రసాన్నిధ్యేన హి నియమేన ప్రవృత్తినివృత్తీ స్యాతామ్ ; య ఈదృగీశ్వరో నారాయణాఖ్యః, పృథివీం పృథివీదేవతామ్ , యమయతి నియమయతి స్వవ్యాపారే, అన్తరః అభ్యన్తరస్తిష్ఠన్ , ఎష త ఆత్మా, తే తవ, మమ చ సర్వభూతానాం చ ఇత్యుపలక్షణార్థమేతత్ , అన్తర్యామీ యస్త్వయా పృష్టః, అమృతః సర్వసంసారధర్మవర్జిత ఇత్యేతత్ ॥

నియన్తురీశ్వరస్య లౌకికనియన్తృవత్కార్యకరణవత్త్వమాశఙ్క్యాఽఽహ —

యస్య చేతి ।

పృథివ్యాః శరీరత్వమేవ న తు శరీరవత్త్వమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

పృథివీతి ।

పృథివ్యా యత్కరణం తదేవ తస్య కరణం చేతి యోజనా ।

కథం పృథివ్యాః శరీరేన్ద్రియవత్త్వం తదాహ —

స్వకర్మేతి ।

అన్తర్యామిణోఽపి తథా కిం నస్యాత్తత్రాఽఽహ —

తదస్యేతి ।

అస్యాన్తర్యామిణస్తదేవ కార్యం కరణం చ నాన్యదిత్యత్ర హేతుమాహ —

స్వకర్మేతి ।

తదేవ హేత్వన్తరేణ స్ఫోరయతి —

పరార్థేతి ।

యః పృథివీమిత్యాదివాక్యస్య తాత్పర్యమాహ —

దేవతేతి ।

తత్ర వాక్యమవతార్య వ్యాచష్టే —

య ఈదృగితి ।

నియమ్యపృథివీదేవతాకార్యకరణాభ్యామేవ కార్యకరణవత్త్వమీదృశత్వమ్ ॥౩॥౪॥౫॥౬॥౭॥౮॥౯॥౧౦॥౧౧॥౧౨॥౧౩॥