ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಅಷ್ಟಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತದ್ವಾ ಏತದಕ್ಷರಂ ಗಾರ್ಗ್ಯದೃಷ್ಟಂ ದ್ರಷ್ಟ್ರಶ್ರುತಂ ಶ್ರೋತ್ರಮತಂ ಮಂತ್ರವಿಜ್ಞಾತಂ ವಿಜ್ಞಾತೃ ನಾನ್ಯದತೋಽಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟೃ ನಾನ್ಯದತೋಽಸ್ತಿ ಶ್ರೋತೃ ನಾನ್ಯದತೋಽಸ್ತಿ ಮಂತೃ ನಾನ್ಯದತೋಽಸ್ತಿ ವಿಜ್ಞಾತ್ರೇತಸ್ಮಿನ್ನು ಖಲ್ವಕ್ಷರೇ ಗಾರ್ಗ್ಯಾಕಾಶ ಓತಶ್ಚ ಪ್ರೋತಶ್ಚೇತಿ ॥ ೧೧ ॥
ತದ್ವಾ ಏತದಕ್ಷರಂ ಗಾರ್ಗಿ ಅದೃಷ್ಟಮ್ , ನ ಕೇನಚಿದ್ದೃಷ್ಟಮ್ , ಅವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಸ್ವಯಂ ತು ದ್ರಷ್ಟೃ ದೃಷ್ಟಿಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್ । ತಥಾ ಅಶ್ರುತಂ ಶ್ರೋತ್ರಾವಿಷಯತ್ವಾತ್ , ಸ್ವಯಂ ಶ್ರೋತೃ ಶ್ರುತಿಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್ । ತಥಾ ಅಮತಂ ಮನಸೋಽವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಸ್ವಯಂ ಮಂತೃ ಮತಿಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್ । ತಥಾ ಅವಿಜ್ಞಾತಂ ಬುದ್ಧೇರವಿಷಯತ್ವಾತ್ , ಸ್ವಯಂ ವಿಜ್ಞಾತೃ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್ । ಕಿಂ ಚ ನಾನ್ಯತ್ ಅತಃ ಅಸ್ಮಾದಕ್ಷರಾತ್ ಅಸ್ತಿ — ನಾಸ್ತಿ ಕಿಂಚಿದ್ದ್ರಷ್ಟೃ ದರ್ಶನಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃ ; ಏತದೇವಾಕ್ಷರಂ ದರ್ಶನಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃ ಸರ್ವತ್ರ । ತಥಾ ನಾನ್ಯದತೋಽಸ್ತಿ ಶ್ರೋತೃ ; ತದೇವಾಕ್ಷರಂ ಶ್ರೋತೃ ಸರ್ವತ್ರ । ನಾನ್ಯದತೋಽಸ್ತಿ ಮಂತೃ ; ತದೇವಾಕ್ಷರಂ ಮಂತೃ ಸರ್ವತ್ರ ಸರ್ವಮನೋದ್ವಾರೇಣ । ನಾನ್ಯದತೋಽಸ್ತಿ ವಿಜ್ಞಾತೃ ವಿಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃ, ತದೇವಾಕ್ಷರಂ ಸರ್ವಬುದ್ಧಿದ್ವಾರೇಣ ವಿಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃ, ನಾಚೇತನಂ ಪ್ರಧಾನಮ್ ಅನ್ಯದ್ವಾ । ಏತಸ್ಮಿನ್ನು ಖಲ್ವಕ್ಷರೇ ಗಾರ್ಗ್ಯಾಕಾಶ ಓತಶ್ಚ ಪ್ರೋತಶ್ಚೇತಿ । ಯದೇವ ಸಾಕ್ಷಾದಪರೋಕ್ಷಾದ್ಬ್ರಹ್ಮ, ಯ ಆತ್ಮಾ ಸರ್ವಾಂತರಃ ಅಶನಾಯಾದಿಸಂಸಾರಧರ್ಮಾತೀತಃ, ಯಸ್ಮಿನ್ನಾಕಾಶ ಓತಶ್ಚ ಪ್ರೋತಶ್ಚ — ಏಷಾ ಪರಾ ಕಾಷ್ಠಾ, ಏಷಾ ಪರಾ ಗತಿಃ, ಏತತ್ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ, ಏತತ್ಪೃಥಿವ್ಯಾದೇರಾಕಾಶಾಂತಸ್ಯ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಮ್ ॥

ಇತಶ್ಚಾಕ್ಷರಸ್ಯ ನಾಚೇತನತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —

ಕಿಂಚೇತಿ ।

ನಾಸ್ತೀತ್ಯನ್ವಯಪ್ರದರ್ಶನಮ್ ।

ಅತೋಽನ್ಯದಿತಿ ವಿಶೇಷಣಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —

ಏತದಿತಿ ।

ಅನ್ಯದ್ವಾ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮವ್ಯಾಕೃತಾದಿಪೃಥಿವ್ಯಂತಂ ನಿಗಮನವಾಕ್ಯಮುದಾಹೃತ್ಯ ತಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।

ಪರಾ ಕಾಷ್ಠಾ ಪರಂ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ನಾಸ್ಮಾದುಪರಿಷ್ಟಾದಧಿಷ್ಠಾನಂ ಕಿಂಚಿದಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಸ್ಯೈವ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಮಾಹ —

ಏಷೇತಿ ।

‘ಪುರುಷಾನ್ನ ಪರಂ ಕಿಂಚಿತ್ಸಾ ಕಾಷ್ಠಾ ಸಾ ಪರಾ ಗತಿಃ’(ಕ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧೧) ಇತಿ ಹಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮ್ ।

ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮಾದಕ್ಷರಾದನ್ಯದಸ್ತೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —

ಏತದಿತಿ ।

ನನು ಚತುರ್ಥೇ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಕ್ಷರಂ ತು ನೈವಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಏತತ್ಪೃಥಿವ್ಯಾದೇರಿತಿ ॥೧೧॥