ஹ்ருத³யஶரீரயோரேவமந்யோந்யப்ரதிஷ்டா² உக்தா கார்யகரணயோ: ; அதஸ்த்வாம் ப்ருச்சா²மி — கஸ்மிந்நு த்வம் ச ஶரீரம் ஆத்மா ச தவ ஹ்ருத³யம் ப்ரதிஷ்டி²தௌ ஸ்த² இதி ; ப்ராண இதி ; தே³ஹாத்மாநௌ ப்ராணே ப்ரதிஷ்டி²தௌ ஸ்யாதாம் ப்ராணவ்ருத்தௌ । கஸ்மிந்நு ப்ராண: ப்ரதிஷ்டி²த இதி, அபாந இதி — ஸாபி ப்ராணவ்ருத்தி: ப்ராகே³வ ப்ரேயாத் , அபாநவ்ருத்த்யா சேந்ந நிக்³ருஹ்யேத । கஸ்மிந்ந்வபாந: ப்ரதிஷ்டி²த இதி, வ்யாந இதி — ஸாப்யபாநவ்ருத்தி: அத⁴ ஏவ யாயாத் ப்ராணவ்ருத்திஶ்ச ப்ராகே³வ, மத்⁴யஸ்த²யா சேத் வ்யாநவ்ருத்த்யா ந நிக்³ருஹ்யேத । கஸ்மிந்நு வ்யாந: ப்ரதிஷ்டி²த இதி, உதா³ந இதி — ஸர்வாஸ்திஸ்ரோ(அ)பி வ்ருத்தய உதா³நே கீலஸ்தா²நீயே சேந்ந நிப³த்³தா⁴:, விஷ்வகே³வேயு: । கஸ்மிந்நூதா³ந: ப்ரதிஷ்டி²த இதி, ஸமாந இதி — ஸமாநப்ரதிஷ்டா² ஹ்யேதா: ஸர்வா வ்ருத்தய: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — ஶரீரஹ்ருத³யவாயவோ(அ)ந்யோந்யப்ரதிஷ்டா²: । ஸங்கா⁴தேந நியதா வர்தந்தே விஜ்ஞாநமயார்த²ப்ரயுக்தா இதி । ஸர்வமேதத் யேந நியதம் யஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²தம் ஆகாஶாந்தம் ஓதம் ச ப்ரோதம் ச, தஸ்ய நிருபாதி⁴கஸ்ய ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்மணோ நிர்தே³ஶ: கர்தவ்ய இத்யயமாரம்ப⁴: । ஸ ஏஷ: — ஸ யோ ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி நிர்தி³ஷ்டோ மது⁴காண்டே³ ஏஷ ஸ:, ஸோ(அ)யமாத்மா அக்³ருஹ்ய: ந க்³ருஹ்ய: ; கத²ம் ? யஸ்மாத்ஸர்வகார்யத⁴ர்மாதீத:, தஸ்மாத³க்³ருஹ்ய: ; குத: ? யஸ்மாந்ந ஹி க்³ருஹ்யதே ; யத்³தி⁴ கரணகோ³சரம் வ்யாக்ருதம் வஸ்து, தத்³க்³ரஹணகோ³சரம் ; இத³ம் து தத்³விபரீதமாத்மதத்த்வம் । ததா² அஶீர்ய: — யத்³தி⁴ மூர்தம் ஸம்ஹதம் ஶரீராதி³ தச்சீ²ர்யதே ; அயம் து தத்³விபரீத: ; அதோ ந ஹி ஶீர்யதே । ததா² அஸங்க³: — மூர்தோ மூர்தாந்தரேண ஸம்ப³த்⁴யமாந: ஸஜ்யதே ; அயம் ச தத்³விபரீத: ; அதோ ந ஹி ஸஜ்யதே । ததா² அஸித: அப³த்³த⁴: — யத்³தி⁴ மூர்தம் தத் ப³த்⁴யதே ; அயம் து தத்³விபரீதத்வாத் அஸித: ; அப³த்³த⁴த்வாந்ந வ்யத²தே ; அதோ ந ரிஷ்யதி — க்³ரஹணவிஶரணஸங்க³ப³ந்த⁴கார்யத⁴ர்மரஹிதத்வாந்ந ரிஷ்யதி ந ஹிம்ஸாமாபத்³யதே ந விநஶ்யதீத்யர்த²: । க்ரமமதிக்ரம்ய ஔபநிஷத³ஸ்ய புருஷஸ்ய ஆக்²யாயிகாதோ(அ)பஸ்ருத்ய ஶ்ருத்யா ஸ்வேந ரூபேண த்வரயா நிர்தே³ஶ: க்ருத: ; தத: புந: ஆக்²யாயிகாமேவாஶ்ரித்யாஹ — ஏதாநி யாந்யுக்தாநி அஷ்டாவாயதநாநி ‘ப்ருதி²வ்யேவ யஸ்யாயதநம்’ இத்யேவமாதீ³நி, அஷ்டௌ லோகா: அக்³நிலோகாத³ய:, அஷ்டௌ தே³வா: ‘அம்ருதமிதி ஹோவாச’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 10) இத்யேவமாத³ய:, அஷ்டௌ புருஷா: ‘ஶரீர: புருஷ:’ இத்யாத³ய: — ஸ ய: கஶ்சித் தாந்புருஷாந் ஶாரீரப்ரப்⁴ருதீந் நிருஹ்ய நிஶ்சயேநோஹ்ய க³மயித்வா அஷ்டசதுஷ்கபே⁴தே³ந லோகஸ்தி²திமுபபாத்³ய, புந: ப்ராசீதி³கா³தி³த்³வாரேண ப்ரத்யுஹ்ய உபஸம்ஹ்ருத்ய ஸ்வாத்மநி ஹ்ருத³யே அத்யக்ராமத் அதிக்ராந்தவாநுபாதி⁴த⁴ர்மம் ஹ்ருத³யாத்³யாத்மத்வம் ; ஸ்வேநைவாத்மநா வ்யவஸ்தி²தோ ய ஔபநிஷத³: புருஷ: அஶநாயாதி³வர்ஜித உபநிஷத்ஸ்வேவ விஜ்ஞேய: நாந்யப்ரமாணக³ம்ய:, தம் த்வா த்வாம் வித்³யாபி⁴மாநிநம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி । தம் சேத் யதி³ மே ந விவக்ஷ்யஸி விஸ்பஷ்டம் ந கத²யிஷ்யஸி, மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீத்யாஹ யாஜ்ஞவல்க்ய: । தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ஶாகல்யோ ந மேநே ஹ ந விஜ்ஞாதவாந்கில । தஸ்ய ஹ மூர்தா⁴ விபபாத விபதித: । ஸமாப்தா ஆக்²யாயிகா । ஶ்ருதேர்வசநம் , ‘தம் ஹ ந மேநே’ இத்யாதி³ । கிம் ச அபி ஹ அஸ்ய பரிமோஷிண: தஸ்கரா: அஸ்தீ²ந்யபி ஸம்ஸ்காரார்த²ம் ஶிஷ்யைர்நீயமாநாநி க்³ருஹாந்ப்ரத்யபஜஹ்ரு: அபஹ்ருதவந்த: — கிம் நிமித்தம் — அந்யத் த⁴நம் நீயமாநம் மந்யமாநா: । பூர்வவ்ருத்தா ஹ்யாக்²யாயிகேஹ ஸூசிதா । அஷ்டாத்⁴யாய்யாம் கில ஶாகல்யேந யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய ஸமாநாந்த ஏவ ஸம்வாதோ³ நிர்வ்ருத்த: ; தத்ர யாஜ்ஞவல்க்யேந ஶாபோ த³த்த: — ‘புரே(அ)தித்²யே மரிஷ்யஸி ந தே(அ)ஸ்தீ²நிசந க்³ருஹாந்ப்ராப்ஸ்யந்தி’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 3 । 11) இதி ‘ஸ ஹ ததை²வ மமார ; தஸ்ய ஹாப்யந்யந்மந்யமாநா: பரிமோஷிணோ(அ)ஸ்தீ²ந்யபஜஹ்ரு: ; தஸ்மாந்நோபவாதீ³ ஸ்யாது³த ஹ்யேவம்வித்பரோ ப⁴வதீதி’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 3 । 11) । ஸைஷா ஆக்²யாயிகா ஆசாரார்த²ம் ஸூசிதா வித்³யாஸ்துதயே ச இஹ ॥