ఆనన్దో వేద్యో బ్రహ్మణీతి చోదితే సిద్ధాన్తమాహ —
నేతి ।
ఆగన్తుకమనాగన్తుకం వా జ్ఞానం ముక్తావానన్దం గోచరయతి ? నాఽఽద్య ఇత్యాహ —
కార్యేతి ।
అనుపపత్తిమేవ స్ఫోరయతి —
శరీరేతి ।
కార్యకరణయోరభావేఽపి మోక్షే బ్రహ్మానన్దజ్ఞానం జనిష్యతే సంసారే హి హేత్వపేక్షేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
దేహాదీతి ।
ద్వితీయం దూషయతి —
ఎకత్వేతి ।
న హి బ్రహ్మస్వరూపజ్ఞానేనైవ వేద్యానన్దరూపం భవితుముత్సహతే విషయవిషయిణోరేకత్వవిరోధాత్తతశ్చానాగన్తుకమపి జ్ఞానం ముక్తౌ నాఽఽనన్దమధికరోతీత్యర్థః ।
కిఞ్చ బ్రహ్మ వా ముక్తో వా సంసారీ వా బ్రహ్మానన్దం గోచరయేత్తత్రాఽఽద్యమనువదతి —
పరం చేదితి ।
తస్మిన్పక్షే న బ్రహ్మ స్వరూపానన్దం వేత్తి తేనైక్యాదేకత్ర విషయవిషయిత్వానుపపత్తేరుక్తత్వాదితి దూషయతి —
తన్నేతి ।
నాపి సంసారీ బ్రహ్మానన్దం గోచరయతి స ఖల్వనివృత్తే సంసారే సంసారిణమాత్మానమభిమన్యమానో న బ్రహ్మానన్దమాకలయితుమలం సంసారే నివృత్తే తు తతో వినిర్ముక్తో బ్రహ్మస్వాభావ్యం ప్రతిపద్యమానస్తదానన్దం తద్వదేవ విషయీకర్తుం నార్హతీతి తృతీయం ప్రత్యాహ —
సంసార్యపీతి ।
ముక్తోఽపి బ్రహ్మణోఽభిన్నో భిన్నో వేతి వికల్ప్యాభేదపక్షమనుభాషతే —
జలేతి ।
బ్రహ్మాభిన్నస్య ముక్తస్య తదానన్దవిషయీకరణముక్తన్యాయేన నిరస్యతి —
తదేతి ।
భేదపక్షమనువదతి —
అథేతి ।
బ్రహ్మానన్దం ప్రత్యగాత్మానమితి సంబన్ధః ।
వేదనప్రకారమభినయతి —
అహమితి ।
తత్త్వమస్యాదిశ్రుతివిరోధేన నిరాకరోతి —
తదేతి ।
ముక్తో బ్రహ్మణః సకాశాద్భిన్నోఽభిన్నో వా మా భూద్భిన్నాభిన్నస్తు స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తృతీయేతి ।
సర్వత్ర భేదాభేదవాదస్య దూషితత్వాదిత్యర్థః ।
బ్రహ్మణః స్వానన్దస్యావేద్యత్వే హేత్వన్తరమాహ —
కిఞ్చాన్యదితి ।
తదేవోపపాదయతి —
నిరన్తరం చేదితి ।
ఆఖ్యాతప్రయోగస్య తర్హి కుత్రార్థవత్త్వం తత్రాఽఽహ —
అతద్విజ్ఞానేతి ।
దేవదత్తో హి బుద్ధిపూర్వకారిత్వావస్థాయాం స్వాత్మానమన్యం వివిచ్య జానాతి నాన్యదేత్యుభయథాత్వదర్శనాత్తత్రాఽఽఖ్యాతప్రయోగో యుజ్యతే । నైవం బ్రహ్మణ్యజ్ఞానప్రసంగోఽస్తి । నిత్యజ్ఞానస్వభావత్వాత్తథా చ తత్రాఽఽఖ్యాతప్రయోగే నార్థవానిత్యర్థః ।
బ్రహ్మణ్యాఖ్యాతప్రయోగానర్థక్యం దృష్టాన్తేన స్పష్టయతి —
న హీతి ।
ప్రత్యగాత్మని నిత్యజ్ఞానత్వాసిద్ధిం శఙ్కయతి —
అథేతి ।
విచ్ఛిన్నమితి క్రియావిశేషణమ్ ।
పరిహరతి —
విజ్ఞానస్యేతి ।
ఆత్మనో విజ్ఞానస్య చ్ఛిద్రమన్తరాలమసత్త్వావస్థా తదాఽపి విజ్ఞానమస్తి చేత్తస్యాన్యవిషయత్వప్రసంగస్తథా చ ‘యత్రాన్యత్పశ్యతి’(ఛా. ఉ. ౭ । ౨౪ । ౧) ఇత్యాదిశ్రుతేరాత్మనో మర్త్యత్వాపత్తిర్న చేత్తదా విజ్ఞానం తదా పాషాణవదచేతనత్వం విజ్ఞప్తిరూపత్వానఙ్గీకారాదిత్యర్థః ।
ఆత్మనోఽనిత్యజ్ఞానవత్త్వే దోషాన్తరమాహ —
ఆత్మనశ్చేతి ।
ఆనన్దజ్ఞానే బ్రహ్మణి విషయవిషయిత్వాయోగశ్చేత్కథం విజ్ఞానాదివాక్యమిత్యాశఙ్క్యోపసంహరతి —
తస్మాదితి ।
బ్రహ్మణ్యానన్దస్యావేద్యత్వే శ్రుతివిరోధముక్తం స్మారయతి —
జక్షదితి ।
సర్వత్రాఽఽత్మనో ముక్తస్యైక్యే సతి యోగ్యాదిషు యథా జక్షణాది ప్రాప్తం తథైవ తదనువాదిత్వాదస్యాః శ్రుతేర్న విరోధోఽస్తీతి పరిహరతి —
నేత్యాదినా ।
తదేవ ప్రపఞ్చయతి —
ముక్తస్యేతి ।
కిమనువాదే ఫలమితి చేత్తదాహ —
తత్తస్యేతి ।
ముక్తస్య యోగ్యాదిషు సర్వత్రాఽఽత్మభావాదేవ తత్ర ప్రాప్తం జక్షణాద్యత్ర ముక్తిస్తుతయేఽనూద్యతే తన్నానువాదవైయర్థ్యమిత్యర్థః ।
విదుషస్సార్వాత్మ్యేన యోగ్యాదిషు ప్రాప్తజక్షణాద్యనువాదే స్యాదతిప్రసక్తిరితి శఙ్కతే —
యథాప్రాప్తేతి ।
అతిప్రసంగమేవ ప్రకటయతి —
యోగ్యాదిష్వితి ।
అవిద్యాత్మకనామరూపవిరచితోపాధిద్వయసంబన్ధనిబన్ధనమిథ్యాజ్ఞానాధీనత్వాదాత్మని దుఃఖిత్వాదిప్రతీతేర్న తత్ర వస్తుతో దుఃఖిత్వం న చ జక్షణాద్యపి వాస్తవమావిద్యస్యైవ ముక్తిస్తుతయేఽనువాదాద్దుఃఖిత్వస్య హి నానువాదోఽతిహీనత్వప్రాప్తేరితి పరిహరతి —
నేత్యాదినా ।
యత్తు విరుద్ధశ్రుతిదృష్టేర్నాఽఽగమార్థో నిర్ణీతో భవతీతి తత్రాఽఽహ —
విరుద్ధేతి ।
వేద్యత్వావేద్యత్వాదిశ్రుతీనాం సోపాధికనిరుపాధికవిషయత్వేన మధుకాణ్డే వ్యవస్థోక్తేత్యర్థః ।
బ్రాహ్మణార్థముపసంహరతి —
తస్మాదితి ।
బ్రహ్మణ్యానన్దస్య వేద్యతాయా దుర్నిరూపత్వం తచ్ఛబ్దార్థః । యథైషోఽస్యేత్యత్ర భేదో న వివక్షితః సర్వాత్మభావస్య ప్రకృతత్వాత్తథా విజ్ఞానాదివాక్యేష్వానన్దస్య వేద్యతా న వివక్షితా । ఉక్తరీత్యా తద్వేద్యతాయా దుష్ప్రతిపాదత్వాత్తస్మాదనతిశయానన్దం చిదేకతానం వస్తు సిద్ధమిత్యర్థః ॥౭॥౨౮॥