ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃಪ್ರಥಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಜನಕೋ ಹ ವೈದೇಹ ಆಸಾಂಚಕ್ರೇ । ಅಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಃ — ಶಾರೀರಾದ್ಯಾನಷ್ಟೌ ಪುರುಷಾನ್ನಿರುಹ್ಯ, ಪ್ರತ್ಯುಹ್ಯ ಪುನರ್ಹೃದಯೇ, ದಿಗ್ಭೇದೇನ ಚ ಪುನಃ ಪಂಚಧಾ ವ್ಯೂಹ್ಯ, ಹೃದಯೇ ಪ್ರತ್ಯುಹ್ಯ, ಹೃದಯಂ ಶರೀರಂ ಚ ಪುನರನ್ಯೋನ್ಯಪ್ರತಿಷ್ಠಂ ಪ್ರಾಣಾದಿಪಂಚವೃತ್ತ್ಯಾತ್ಮಕೇ ಸಮಾನಾಖ್ಯೇ ಜಗದಾತ್ಮನಿ ಸೂತ್ರ ಉಪಸಂಹೃತ್ಯ, ಜಗದಾತ್ಮಾನಂ ಶರೀರಹೃದಯಸೂತ್ರಾವಸ್ಥಮತಿಕ್ರಾಂತವಾನ್ ಯ ಔಪನಿಷದಃ ಪುರುಷಃ ನೇತಿ ನೇತೀತಿ ವ್ಯಪದಿಷ್ಟಃ, ಸ ಸಾಕ್ಷಾಚ್ಚ ಉಪಾದಾನಕಾರಣಸ್ವರೂಪೇಣ ಚ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಃ ‘ವಿಜ್ಞಾನಮಾನಂದಮ್’ ಇತಿ । ತಸ್ಯೈವ ವಾಗಾದಿದೇವತಾದ್ವಾರೇಣ ಪುನರಧಿಗಮಃ ಕರ್ತವ್ಯ ಇತಿ ಅಧಿಗಮನೋಪಾಯಾಂತರಾರ್ಥೋಽಯಮಾರಂಭೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯಸ್ಯ । ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾ ತು ಆಚಾರಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಾ —

ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಧ್ಯಾಯೇ ಜಲ್ಪನ್ಯಾಯೇನ ಸಚ್ಚಿದಾನಂದಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರ್ಧಾರಿತಮ್ । ಇದಾನೀಂ ವಾದನ್ಯಾಯೇನ ತದೇವ ನಿರ್ಧಾರಿತುಮಧ್ಯಾಯಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —

ಜನಕ ಇತಿ ।

ತತ್ರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯಸ್ಯಾವಾಂತರಸಂಬಂಧಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —

ಅಸ್ಯೇತಿ।

ತಮೇವ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —

ಶಾರೀರಾದ್ಯಾನಿತಿ।

ನಿರುಹ್ಯ ಪ್ರತ್ಯುಹ್ಯೇತಿ ವಿಸ್ತಾರ್ಯ ವ್ಯವಹಾರಮಾಪಾದ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರತ್ಯುಹ್ಯ ಹೃದಯೇ ಪುನರುಪಸಂಹೃತ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ಜಗದಾತ್ಮನೀತ್ಯವ್ಯಾಕೃತೋಕ್ತಿಃ । ಸೂತ್ರಶಬ್ದೇನ ತತ್ಕಾರಣಂ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಅತಿಕ್ರಮಣಂ ತದ್ಗುಣದೋಷಾಸಂಸ್ಪೃಷ್ಟತ್ವಮ್ ।

ಅನಂತರಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ತಸ್ಯೈವೇತಿ ।

ವಾಗಾದ್ಯಧಿಷ್ಠಾತ್ರೀಷ್ವಗ್ನ್ಯಾದಿದೇವತಾಸು ಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟಿದ್ವಾರೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾದಿಸಾಧನಾಪೇಕ್ಷಯಾಽಂತರಶಬ್ದಃ । ಆಚಾರ್ಯವತಾ ಶ್ರದ್ಧಾದಿಸಂಪನ್ನೇನ ವಿದ್ಯಾ ಲಬ್ಧವ್ಯೇತ್ಯಾಚಾರಃ । ಅಪ್ರಾಪ್ತಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ಯೋಗಃ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯ ರಕ್ಷಣಂ ಕ್ಷೇಮ ಇತಿ ವಿಭಾಗಃ । ಭಾರತಸ್ಯ ವರ್ಷಸ್ಯ ಹಿಮವತ್ಸೇತುಪರ್ಯಂತಸ್ಯ ದೇಶಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ॥೧॥