బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
చతుర్థోఽధ్యాయఃప్రథమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
యదేవ తే కశ్చిదబ్రవీత్తచ్ఛృణవామేత్యబ్రవీన్మ ఉదఙ్కః శౌల్బాయనః ప్రాణో వై బ్రహ్మేతి యథా మాతృమాన్పితృమానాచార్యవాన్బ్రూయాత్తథా తచ్ఛౌల్బాయనోఽబ్రవీత్ప్రాణో వై బ్రహ్మేత్యప్రాణతో హి కిం స్యాదిత్యబ్రవీత్తు తే తస్యాయతనం ప్రతిష్ఠాం న మేఽబ్రవీదిత్యేకపాద్వా ఎతత్సమ్రాడితి స వై నో బ్రూహి యాజ్ఞవల్క్య ప్రాణ ఎవాయతనమాకాశః ప్రతిష్ఠా ప్రియమిత్యేనదుపాసీత కా ప్రియతా యాజ్ఞవల్క్య ప్రాణ ఎవ సమ్రాడితి హోవాచ ప్రాణస్య వై సమ్రాట్కామాయాయాజ్యం యాజయత్యప్రతిగృహ్యస్య ప్రతిగృహ్ణాత్యపి తత్ర వధాశఙ్కం భవతి యాం దిశమేతి ప్రాణస్యైవ సమ్రాట్కామాయ ప్రాణో వై సమ్రాట్పరమం బ్రహ్మ నైనం ప్రాణో జహాతి సర్వాణ్యేనం భూతాన్యభిక్షరన్తి దేవో భూత్వా దేవానప్యేతి య ఎవం విద్వానేతదుపాస్తే హస్త్యృషభం సహస్రం దదామీతి హోవాచ జనకో వైదేహః స హోవాచ యాజ్ఞవల్క్యః పితా మేఽమన్యత నాననుశిష్య హరేతేతి ॥ ౩ ॥
యదేవ తే కశ్చిదబ్రవీత్ ఉదఙ్కో నామతః శుల్బస్యాపత్యం శౌల్బాయనః అబ్రవీత్ ; ప్రాణో వై బ్రహ్మేతి, ప్రాణో వాయుర్దేవతా — పూర్వవత్ । ప్రాణ ఎవ ఆయతనమ్ ఆకాశః ప్రతిష్ఠా ; ఉపనిషత్ — ప్రియమిత్యేనదుపాసీత । కథం పునః ప్రియత్వమ్ ? ప్రాణస్య వై, హే సమ్రాట్ , కామాయ ప్రాణస్యార్థాయ అయాజ్యం యాజయతి పతితాదికమపి ; అప్రతిగృహ్యస్యాప్యుగ్రాదేః ప్రతిగృహ్ణాత్యపి ; తత్ర తస్యాం దిశి వధనిమిత్తమాశఙ్కమ్ — వధాశఙ్కేత్యర్థః — యాం దిశమేతి తస్కరాద్యాకీర్ణాం చ, తస్యాం దిశి వధాశఙ్కా ; తచ్చైతత్సర్వం ప్రాణస్య ప్రియత్వే భవతి, ప్రాణస్యైవ, సమ్రాట్ , కామాయ । తస్మాత్ప్రాణో వై, సమ్రాట్ , పరమం బ్రహ్మ ; నైనం ప్రాణో జహాతి ; సమానమన్యత్ ॥

యథా వాగగ్నిర్దేవతా తద్వదిత్యాహ —

పూర్వవదితి ।

ప్రాణ ఎవాఽఽయతనమిత్యత్ర ప్రాణశబ్దః కరణవిషయః । పతితాదికమిత్యాదిపదమకులీనగ్రహార్థమ్ । ఉగ్రో జాతివిశేషః । ఆదిశబ్దేన మ్లేచ్ఛగణో గృహ్యతే ॥౩॥