యత్తే కశ్చిదబ్రవీత్తఛృణవామేత్యబ్రవీన్మే జిత్వా శైలినిర్వాగ్వై బ్రహ్మేతి యథా మాతృమాన్పితృమానాచార్యవాన్బ్రూయాత్తథా తచ్ఛైలినిరబ్రవీద్వాగ్వై బ్రహ్మేత్యవదతో హి కిం స్యాదిత్యబ్రవీత్తు తే తస్యాయతనం ప్రతిష్ఠాం న మేఽబ్రవీదిత్యేకపాద్వా ఎతత్సమ్రాడితి స వై నో బ్రూహి యాజ్ఞవల్క్య । వాగేవాయతనమాకాశః ప్రతిష్ఠా ప్రజ్ఞేత్యేనదుపాసీత । కా ప్రజ్ఞతా యాజ్ఞవల్క్య । వాగేవ సమ్రాడితి హోవాచ । వాచా వై సమ్రాడ్బన్ధుః ప్రజ్ఞాయత ఋగ్వేదో యజుర్వేదః సామవేదోఽథర్వాఙ్గిరస ఇతిహాసః పురాణం విద్యా ఉపనిషదః శ్లోకాః సూత్రాణ్యనువ్యాఖ్యానాని వ్యాఖ్యానానీష్టం హుతమాశితం పాయితమయం చ లోకః పరశ్చ లోకః సర్వాణి చ భూతాని వాచైవ సమ్రాట్ప్రజ్ఞాయన్తే వాగ్వై సమ్రాట్పరమం బ్రహ్మ నైనం వాగ్జహాతి సర్వాణ్యేనం భూతాన్యభిక్షరన్తి దేవో భూత్వా దేవానప్యేతి య ఎవం విద్వానేతదుపాస్తే । హస్త్యృషభం సహస్రం దదామీతి హోవాచ జనకో వైదేహః । స హోవాచ యాజ్ఞవల్క్యః పితా మేఽమన్యత నాననుశిష్య హరేతేతి ॥ ౨ ॥
కిం తు యత్ తే తుభ్యమ్ , కశ్చిత్ అబ్రవీత్ ఆచార్యః ; అనేకాచార్యసేవీ హి భవాన్ ; తచ్ఛృణవామేతి । ఇతర ఆహ — అబ్రవీత్ ఉక్తవాన్ మే మమ ఆచార్యః, జిత్వా నామతః, శిలినస్యాపత్యం శైలినిః — వాగ్వై బ్రహ్మేతి వాగ్దేవతా బ్రహ్మేతి । ఆహేతరః — యథా మాతృమాన్ మాతా యస్య విద్యతే పుత్రస్య సమ్యగనుశాస్త్రీ అనుశాసనకర్త్రీ స మాతృమాన్ ; అత ఊర్ధ్వం పితా యస్యానుశాస్తా స పితృమాన్ ; ఉపనయనాదూర్ధ్వమ్ ఆ సమావర్తనాత్ ఆచార్యో యస్యానుశాస్తా స ఆచార్యవాన్ ; ఎవం శుద్ధిత్రయహేతుసంయుక్తః స సాక్షాదాచార్యః స్వయం న కదాచిదపి ప్రామాణ్యాద్వ్యభిచరతి ; స యథా బ్రూయాచ్ఛిష్యాయ తథాసౌ జిత్వా శైలినిరుక్తవాన్ — వాగ్వై బ్రహ్మేతి ; అవదతో హి కిం స్యాదితి — న హి మూకస్య ఇహార్థమ్ అముత్రార్థం వా కిఞ్చన స్యాత్ । కిం తు అబ్రవీత్ ఉక్తవాన్ తే తుభ్యమ్ తస్య బ్రహ్మణః ఆయతనం ప్రతిష్ఠాం చ — ఆయతనం నామ శరీరమ్ ; ప్రతిష్ఠా త్రిష్వపి కాలేషు య ఆశ్రయః । ఆహేతరః — న మేఽబ్రవీదితి । ఇతర ఆహ — యద్యేవమ్ ఎకపాత్ వై ఎతత్ , ఎకః పాదో యస్య బ్రహ్మణః తదిదమేకపాద్బ్రహ్మ త్రిభిః పాదైః శూన్యమ్ ఉపాస్యమానమితి న ఫలాయ భవతీత్యర్థః । యద్యేవమ్ , స త్వం విద్వాన్సన్ నః అస్మభ్యం బ్రూహి హే యాజ్ఞవల్క్యేతి । స చ ఆహ — వాగేవ ఆయతనమ్ , వాగ్దేవస్య బ్రహ్మణః వాగేవ కరణమ్ ఆయతనం శరీరమ్ , ఆకాశః అవ్యాకృతాఖ్యః ప్రతిష్ఠా ఉత్పత్తిస్థితిలయకాలేషు । ప్రజ్ఞేత్యేనదుపాసీత — ప్రజ్ఞేతీయముపనిషత్ బ్రహ్మణశ్చతుర్థః పాదః — ప్రజ్ఞేతి కృత్వా ఎనత్ బ్రహ్మ ఉపాసీత । కా ప్రజ్ఞతా యాజ్ఞవల్క్య, కిం స్వయమేవ ప్రజ్ఞా, ఉత ప్రజ్ఞానిమిత్తా — యథా ఆయతనప్రతిష్ఠే బ్రహ్మణో వ్యతిరిక్తే, తద్వత్కిమ్ । న ; కథం తర్హి ? వాగేవ, సమ్రాట్ , ఇతి హోవాచ ; వాగేవ ప్రజ్ఞేతి హ ఉవాచ ఉక్తవాన్ , న వ్యతిరిక్తా ప్రజ్ఞేతి । కథం పునర్వాగేవ ప్రజ్ఞేతి ఉచ్యతే — వాచా వై, సమ్రాట్ , బన్ధుః ప్రజ్ఞాయతే — అస్మాకం బన్ధురిత్యుక్తే ప్రజ్ఞాయతే బన్ధుః ; తథా ఋగ్వేదాది, ఇష్టం యాగనిమిత్తం ధర్మజాతమ్ , హుతం హోమనిమిత్తం చ, ఆశితమ్ అన్నదాననిమిత్తమ్ , పాయితం పానదాననిమిత్తమ్ , అయం చ లోకః, ఇదం చ జన్మ, పరశ్చ లోకః, ప్రతిపత్తవ్యం చ జన్మ, సర్వాణి చ భూతాని — వాచైవ, సమ్రాట్ , ప్రజ్ఞాయన్తే ; అతో వాగ్వై, సమ్రాట్ , పరమం బ్రహ్మ । నైనం యథోక్తబ్రహ్మవిదం వాగ్జహాతి ; సర్వాణ్యేనం భూతాన్యభిక్షరన్తి బలిదానాదిభిః ; ఇహ దేవో భూత్వా పునః శరీరపాతోత్తరకాలం దేవానప్యేతి అపిగచ్ఛతి, య ఎవం విద్వానేతదుపాస్తే । విద్యానిష్క్రయార్థం హస్తితుల్య ఋషభో హస్త్యృషభః యస్మిన్గోసహస్రే తత్ హస్త్యృషభం సహస్రం దదామీతి హోవాచ జనకో వైదేహః । స హోవాచ యాజ్ఞవల్క్యః — అననుశిష్య శిష్యం కృతార్థమకృత్వా శిష్యాత్ ధనం న హరేతేతి మే మమ పితా — అమన్యత ; మమాప్యయమేవాభిప్రాయః ॥