ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:த்³விதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
அதை²தத்³வாமே(அ)க்ஷணி புருஷரூபமேஷாஸ்ய பத்நீ விராட்தயோரேஷ ஸம்ஸ்தாவோ ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶோ(அ)தை²நயோரேதத³ந்நம் ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய லோஹிதபிண்டோ³(அ)தை²நயோரேதத்ப்ராவரணம் யதே³தத³ந்தர்ஹ்ருத³யே ஜாலகமிவாதை²நயோரேஷா ஸ்ருதி: ஸஞ்சரணீ யைஷா ஹ்ருத³யாதூ³ர்த்⁴வா நாட்³யுச்சரதி யதா² கேஶ: ஸஹஸ்ரதா⁴ பி⁴ந்ந ஏவமஸ்யைதா ஹிதா நாம நாட்³யோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வந்த்யேதாபி⁴ர்வா ஏததா³ஸ்ரவதா³ஸ்ரவதி தஸ்மாதே³ஷ ப்ரவிவிக்தாஹாரதர இவைவ ப⁴வத்யஸ்மாச்சா²ரீராதா³த்மந: ॥ 3 ॥
அதை²தத் வாமே(அ)க்ஷணி புருஷரூபம் , ஏஷா அஸ்ய பத்நீ — யம் த்வம் வைஶ்வாநரமாத்மாநம் ஸம்பந்நோ(அ)ஸி தஸ்யாஸ்ய இந்த்³ரஸ்ய போ⁴க்து: போ⁴க்³யா ஏஷா பத்நீ, விராட் அந்நம் போ⁴க்³யத்வாதே³வ ; ததே³தத் அந்நம் ச அத்தா ச ஏகம் மிது²நம் ஸ்வப்நே । கத²ம் ? தயோரேஷ: — இந்த்³ராண்யா: இந்த்³ரஸ்ய ச ஏஷ: ஸம்ஸ்தாவ:, ஸம்பூ⁴ய யத்ர ஸம்ஸ்தவம் குர்வாதே அந்யோந்யம் ஸ ஏஷ ஸம்ஸ்தாவ: ; கோ(அ)ஸௌ ? ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ: — அந்தர்ஹ்ருத³யே ஹ்ருத³யஸ்ய மாம்ஸபிண்ட³ஸ்ய மத்⁴யே ; அதை²நயோ: ஏதத் வக்ஷ்யமாணம் அந்நம் போ⁴ஜ்யம் ஸ்தி²திஹேது: ; கிம் தத் ? ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே லோஹிதபிண்ட³: — லோஹித ஏவ பிண்டா³காராபந்நோ லோஹிதபிண்ட³: ; அந்நம் ஜக்³த⁴ம் த்³வேதா⁴ பரிணமதே ; யத்ஸ்தூ²லம் தத³தோ⁴ க³ச்ச²தி ; யத³ந்யத் தத்புநரக்³நிநா பச்யமாநம் த்³வேதா⁴ பரிணமதே — யோ மத்⁴யமோ ரஸ: ஸ லோஹிதாதி³க்ரமேண பாஞ்சபௌ⁴திகம் பிண்ட³ம் ஶரீரமுபசிநோதி ; யோ(அ)ணிஷ்டோ² ரஸ: ஸ ஏஷ லோஹிதபிண்ட³ இந்த்³ரஸ்ய லிங்கா³த்மநோ ஹ்ருத³யே மிது²நீபூ⁴தஸ்ய, யம் தைஜஸமாசக்ஷதே ; ஸ தயோரிந்த்³ரேந்த்³ராண்யோர்ஹ்ருத³யே மிது²நீபூ⁴தயோ: ஸூக்ஷ்மாஸு நாடீ³ஷ்வநுப்ரவிஷ்ட: ஸ்தி²திஹேதுர்ப⁴வதி — ததே³தது³ச்யதே — அதை²நயோரேதத³ந்நமித்யாதி³ । கிஞ்சாந்யத் ; அதை²நயோரேதத்ப்ராவரணம் — பு⁴க்தவதோ: ஸ்வபதோஶ்ச ப்ராவரணம் ப⁴வதி லோகே, தத்ஸாமாந்யம் ஹி கல்பயதி ஶ்ருதி: ; கிம் ததி³ஹ ப்ராவரணம் ? யதே³தத³ந்தர்ஹ்ருத³யே ஜாலகமிவ அநேகநாடீ³சி²த்³ரப³ஹுலத்வாத் ஜாலகமிவ । அதை²நயோரேஷா ஸ்ருதி: மார்க³:, ஸஞ்சரதோ(அ)நயேதி ஸஞ்சரணீ, ஸ்வப்நாஜ்ஜாக³ரிததே³ஶாக³மநமார்க³: ; கா ஸா ஸ்ருதி: ? யைஷா ஹ்ருத³யாத் ஹ்ருத³யதே³ஶாத் ஊர்த்⁴வாபி⁴முகீ² ஸதீ உச்சரதி நாடீ³ ; தஸ்யா: பரிமாணமித³முச்யதே — யதா² லோகே கேஶ: ஸஹஸ்ரதா⁴ பி⁴ந்ந: அத்யந்தஸூக்ஷ்மோ ப⁴வதி ஏவம் ஸூக்ஷ்மா அஸ்ய தே³ஹஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴ந்ய: ஹிதா நாம ஹிதா இத்யேவம் க்²யாதா: நாட்³ய:, தாஶ்சாந்தர்ஹ்ருத³யே மாம்ஸபிண்டே³ ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வந்தி ; ஹ்ருத³யாத்³விப்ரரூடா⁴ஸ்தா: ஸர்வத்ர கத³ம்ப³கேஸரவத் ; ஏதாபி⁴ர்நாடீ³பி⁴ரத்யந்தஸூக்ஷ்மாபி⁴: ஏதத³ந்நம் ஆஸ்ரவத் க³ச்ச²த் ஆஸ்ரவதி க³ச்ச²தி ; ததே³தத்³தே³வதாஶரீரம் அநேநாந்நேந தா³மபூ⁴தேநோபசீயமாநம் திஷ்ட²தி । தஸ்மாத் — யஸ்மாத் ஸ்தூ²லேநாந்நேந உபசித: பிண்ட³:, இத³ம் து தே³வதாஶரீரம் லிங்க³ம் ஸூக்ஷ்மேணாந்நேநோபசிதம் திஷ்ட²தி, பிண்டோ³பசயகரமப்யந்நம் ப்ரவிவிக்தமேவ மூத்ரபுரீஷாதி³ஸ்தூ²லமபேக்ஷ்ய, லிங்க³ஸ்தி²திகரம் து அந்நம் ததோ(அ)பி ஸூக்ஷ்மதரம் — அத: ப்ரவிவிக்தாஹார: பிண்ட³:, தஸ்மாத்ப்ரவிவிக்தாஹாராத³பி ப்ரவிவிக்தாஹாரதர ஏஷ லிங்கா³த்மா இவைவ ப⁴வதி, அஸ்மாச்ச²ரீராத் ஶரீரமேவ ஶாரீரம் தஸ்மாச்சா²ரீராத் , ஆத்மந: வைஶ்வாநராத் — தைஜஸ: ஸூக்ஷ்மாந்நோபசிதோ ப⁴வதி ॥

ஏகஸ்யைவ வைஶ்வாநரஸ்யோபாஸநார்த²ம் ப்ராஸம்கி³கமிந்த்³ரஶ்சேந்த்³ராணீ சேதி மிது²நம் கல்பயதி —

அதே²த்யாதி³நா ।

ப்ராஸம்கி³கத்⁴யாநாதி⁴காரார்தோ²(அ)த²ஶப்³த³: ।

யாதே³தந்மிது²நம் ஜாக³ரிதே விஶ்வஶப்³தி³தம் ததே³வைகம் ஸ்வப்நே தைஜஸஶப்³த³வாச்யமித்யாஹ —

ததே³ததி³தி ।

தச்ச²ப்³தி³தம் தைஜஸமவிக்ருத்ய ப்ருச்ச²தி —

கத²மிதி ।

கிம் தஸ்ய ஸ்தா²நம் ப்ருச்ச்²யதே(அ)ந்நம் வா ப்ராவரணம் வா மார்கோ³ வேதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யம் ப்ரத்யாஹ —

தயோரிதி ।

ஸம்ஸ்தவம் ஸம்க³திமிதி யாவத் ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ —

அதே²தி ।

அந்நாதிரேகேண ஸ்தி²தேரஸம்ப⁴வாத்தஸ்ய வக்தவ்யத்வாதி³த்யத²ஶப்³தா³ர்த²: ।

லோஹிதபிண்ட³ம் ஸூக்ஷ்மாந்நரஸம் வ்யாக்²யாதும் ப⁴க்ஷிதஸ்யாந்நஸ்ய தாவத்³விபா⁴க³மாஹ —

அந்நமிதி।

யத³ந்யத்புநரிதி யோஜநீயம் । தத்ரேத்யத்⁴யாஹ்ருத்ய யோ மத்⁴யம இத்யாதி³க்³ரந்தோ² யோஜ்ய: ।

உபாத்⁴யுபஹிதயோரேகத்வமாஶ்ரித்யா(அ)(அ)ஹ —

யம் தைஜஸமிதி ।

தஸ்யாந்நத்வமுபபாத³யதி —

ஸ தயோரிதி ।

வ்யாக்²யாதே(அ)ர்தே² வாக்யஸ்யாந்விதாவயவத்வமாஹ —

ததே³ததி³தி ।

யதி³ ப்ராவரணம் ப்ருச்ச்²யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

கிஞ்சாந்யதி³தி।

போ⁴க³ஸ்வாபாநந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்த²: ।

ப்ராவரணப்ரத³ர்ஶநஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ —

பு⁴க்தவதோரிதி ।

இஹேதி போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யயோரிந்த்³ரேந்த்³ராண்யோருக்தி: । ஹ்ருத³யஜாலகயோராதா⁴ராதே⁴யத்வமவிவக்ஷிதம் தஸ்யைவ தத்³பா⁴வாத் ।

மார்க³ஶ்சேத்ப்ருச்ச்²யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

அதே²தி ।

நாடீ³பி⁴: ஶரீரம் வ்யாப்தஸ்யாந்நஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ —

ததே³ததி³தி ।

தஸ்மாதி³த்யாதி³வாக்யமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —

யஸ்மாதி³தி ।

ததா²(அ)பி ப்ரவிவிக்தாஹார இத்யேவ வக்தவ்யே ப்ரவிவிக்தாஹாரதர இதி கஸ்மாது³ச்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

பிண்டே³தி ।

யஸ்மாதி³த்யஸ்யாபேக்ஷிதம் கத²யதி —

அத இதி ।

ஶாரீராதி³தி ஶ்ரூயதே கத²ம் ஶரீராதி³த்யுச்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஶரீரமேவேதி।

உக்தமர்த²ம் ஸம்க்ஷிப்யோபஸம்ஹரதி —

ஆத்மந இதி ॥3॥