ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸ ವಾ ಅಯಂ ಪುರುಷೋ ಜಾಯಮಾನಃ ಶರೀರಮಭಿಸಂಪದ್ಯಮಾನಃ ಪಾಪ್ಮಭಿಃ ಸಂಸೃಜ್ಯತೇ ಸ ಉತ್ಕ್ರಾಮನ್ಮ್ರಿಯಮಾಣಃ ಪಾಪ್ಮನೋ ವಿಜಹಾತಿ ॥ ೮ ॥
ಯಥೈವ ಇಹ ಏಕಸ್ಮಿಂದೇಹೇ ಸ್ವಪ್ನೋ ಭೂತ್ವಾ ಮೃತ್ಯೋ ರೂಪಾಣಿ ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಿ ಅತಿಕ್ರಮ್ಯ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವೇ ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಿ ಆಸ್ತೇ, ಏವಂ ಸ ವೈ ಪ್ರಕೃತಃ ಪುರುಷಃ ಅಯಂ ಜಾಯಮಾನಃ — ಕಥಂ ಜಾಯಮಾನ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಶರೀರಂ ದೇಹೇಂದ್ರಿಯಸಂಘಾತಮಭಿಸಂಪದ್ಯಮಾನಃ, ಶರೀರೇ ಆತ್ಮಭಾವಮಾಪದ್ಯಮಾನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ಪಾಪ್ಮಭಿಃ ಪಾಪ್ಮಸಮವಾಯಿಭಿರ್ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಶ್ರಯೈಃ ಕಾರ್ಯಕರಣೈರಿತ್ಯರ್ಥಃ, ಸಂಸೃಜ್ಯತೇ ಸಂಯುಜ್ಯತೇ ; ಸ ಏವ ಉತ್ಕ್ರಾಮನ್ ಶರೀರಾಂತರಮ್ ಊರ್ಧ್ವಂ ಕ್ರಾಮನ್ ಗಚ್ಛನ್ ಮ್ರಿಯಮಾಣ ಇತ್ಯೇತಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮುತ್ಕ್ರಾಮನ್ನಿತಿ, ತಾನೇವ ಸಂಶ್ಲಿಷ್ಟಾನ್ ಪಾಪ್ಮರೂಪಾನ್ ಕಾರ್ಯಕರಣಲಕ್ಷಣಾನ್ , ವಿಜಹಾತಿ ತೈರ್ವಿಯುಜ್ಯತೇ, ತಾನ್ಪರಿತ್ಯಜತಿ । ಯಥಾ ಅಯಂ ಸ್ವಪ್ನಜಾಗ್ರದ್ವೃತ್ತ್ಯೋಃ ವರ್ತಮಾನೇ ಏವ ಏಕಸ್ಮಿಂದೇಹೇ ಪಾಪ್ಮರೂಪಕಾರ್ಯಕರಣೋಪಾದಾನಪರಿತ್ಯಾಗಾಭ್ಯಾಮ್ ಅನವರತಂ ಸಂಚರತಿ ಧಿಯಾ ಸಮಾನಃ ಸನ್ , ತಥಾ ಸೋಽಯಂ ಪುರುಷಃ ಉಭಾವಿಹಲೋಕಪರಲೋಕೌ, ಜನ್ಮಮರಣಾಭ್ಯಾಂ ಕಾರ್ಯಕರಣೋಪಾದಾನಪರಿತ್ಯಾಗೌ ಅನವರತಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಃ, ಆ ಸಂಸಾರಮೋಕ್ಷಾತ್ ಸಂಚರತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ ಸಿದ್ಧಮ್ ಅಸ್ಯ ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಃ ಅನ್ಯತ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕರಣರೂಪೇಭ್ಯಃ ಪಾಪ್ಮಭ್ಯಃ, ಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಾಭ್ಯಾಮ್ ; ನ ಹಿ ತದ್ಧರ್ಮತ್ವೇ ಸತಿ, ತೈರೇವ ಸಂಯೋಗಃ ವಿಯೋಗೋ ವಾ ಯುಕ್ತಃ ॥

ಪ್ರಸಂಗಾದಾಗತಂ ಪರಪಕ್ಷಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಶ್ರುತಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮೇವಾನುವರ್ತಯನ್ನುತ್ತರವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಯಥೇತಿ ।

ಏವಮಾತ್ಮಾ ದೇಹಭೇದೇಽಪಿ ವರ್ತಮಾನಂ ಜನ್ಮ ತ್ಯಜಂಜನ್ಮಾಂತರಂ ಚೋಪಾದದಾನಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಾನ್ಯತಿಕ್ರಾಮತೀತಿ ಶೇಷಃ । ಅತಃ ಸ್ವಪ್ರಜಾಗರಿತಸಂಚಾರಾದ್ದೇಹಾದ್ಯತಿರೇಕವದಿಹಲೋಕಪರಲೋಕಸಂಚಾರೋಕ್ತ್ಯಾಽಪಿ ತದತಿರೇಕಸ್ತಸ್ಯೋಚ್ಯತೇಽನಂತರವಾಕ್ಯೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಂಪ್ರತ್ಯುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —

ಸ ವಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಯಾ ತತ್ಕಾರ್ಯವಿಷಯತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ಪಾಪ್ಮಸಮವಾಯಿಭಿರಿತಿ ।

ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಪಾಪವಾಚಿತ್ವೇಽಪಿ ಕಾರ್ಯಸಾಮ್ಯಾದ್ಧರ್ಮೇಽಪಿ ವೃತ್ತಿಂ ಸೂಚಯತಿ —

ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೇತಿ ।

ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತತ್ವೇನಾನುವದತಿ —

ಯಥೇತಿ ।

ಅವಸ್ಥಾದ್ವಯಸಂಚಾರಸ್ಯ ಲೋಕದ್ವಯಸಂಚಾರಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —

ತಥೇತಿ ।

ಇಹಲೋಕಪರಲೋಕಾನವರತಂ ಸಂಚರತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಸಂಚರಣಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಜನ್ಮೇತಿ ।

ಜನ್ಮನಾ ಕಾರ್ಯಕರಣಯೋರುಪಾದನಂ ಮರಣೇನ ಚ ತಯೋಸ್ತ್ಯಾಗಮವಿಚ್ಛೇದೇನ ಲಭಮಾನೋ ಮೋಕ್ಷಾದರ್ವಾಗನವರತಂ ಸಂಚರಂದುಃಖೀ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸ ವಾ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —

ಸಂಯೋಗೇತಿ ।

ಕಥಮೇತಾವತಾ ತೇಭ್ಯೋಽನ್ಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಸ್ವಾಭಾವಿಕಸ್ಯ ಹಿ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸತಿ ಸ್ವಭಾವೇ ಕುತಃ ಸಂಯೋಗವಿಯೋಗೌ ವಹ್ನ್ಯೌಷ್ಣ್ಯಾದಿಷ್ವದರ್ಶನಾತ್ಕಾರ್ಯಕರಣಯೋಶ್ಚ ಸಂಯೋಗವಿಭಾಗವಶಾದಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವೇ ಸಿದ್ಧಮಾತ್ಮನಸ್ತದನ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೮ ॥