ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತಸ್ಯ ವಾ ಏತಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ದ್ವೇ ಏವ ಸ್ಥಾನೇ ಭವತ ಇದಂ ಚ ಪರಲೋಕಸ್ಥಾನಂ ಚ ಸಂಧ್ಯಂ ತೃತೀಯಂ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನಂ ತಸ್ಮಿನ್ಸಂಧ್ಯೇ ಸ್ಥಾನೇ ತಿಷ್ಠನ್ನೇತೇ ಉಭೇ ಸ್ಥಾನೇ ಪಶ್ಯತೀದಂ ಚ ಪರಲೋಕಸ್ಥಾನಂ ಚ । ಅಥ ಯಥಾಕ್ರಮೋಽಯಂ ಪರಲೋಕಸ್ಥಾನೇ ಭವತಿ ತಮಾಕ್ರಮಮಾಕ್ರಮ್ಯೋಭಯಾನ್ಪಾಪ್ಮನ ಆನಂದಾಂಶ್ಚ ಪಶ್ಯತಿ ಸ ಯತ್ರ ಪ್ರಸ್ವಪಿತ್ಯಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಸರ್ವಾವತೋ ಮಾತ್ರಾಮಪಾದಾಯ ಸ್ವಯಂ ವಿಹತ್ಯ ಸ್ವಯಂ ನಿರ್ಮಾಯ ಸ್ವೇನ ಭಾಸಾ ಸ್ವೇನ ಜ್ಯೋತಿಷಾ ಪ್ರಸ್ವಪಿತ್ಯತ್ರಾಯಂ ಪುರುಷಃ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ಭವತಿ ॥ ೯ ॥
ತಸ್ಯ ಏತಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ವೈ ದ್ವೇ ಏವ ಸ್ಥಾನೇ ಭವತಃ, ನ ತೃತೀಯಂ ಚತುರ್ಥಂ ವಾ ; ಕೇ ತೇ ? ಇದಂ ಚ ಯತ್ ಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ವರ್ತಮಾನಂ ಜನ್ಮ ಶರೀರೇಂದ್ರಿಯವಿಷಯವೇದನಾವಿಶಿಷ್ಟಂ ಸ್ಥಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತೋಽನುಭೂಯಮಾನಮ್ , ಪರಲೋಕ ಏವ ಸ್ಥಾನಮ್ ಪರಲೋಕಸ್ಥಾನಮ್ — ತಚ್ಚ ಶರೀರಾದಿವಿಯೋಗೋತ್ತರಕಾಲಾನುಭಾವ್ಯಮ್ । ನನು ಸ್ವಪ್ನೋಽಪಿ ಪರಲೋಕಃ ; ತಥಾ ಚ ಸತಿ ದ್ವೇ ಏವೇತ್ಯವಧಾರಣಮಯುಕ್ತಮ್ — ನ ; ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ? ಸಂಧ್ಯಂ ತತ್ — ಇಹಲೋಕಪರಲೋಕಯೋರ್ಯಃ ಸಂಧಿಃ ತಸ್ಮಿನ್ಭವಂ ಸಂಧ್ಯಮ್ , ಯತ್ ತೃತೀಯಂ ತತ್ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನಮ್ ; ತೇನ ಸ್ಥಾನದ್ವಿತ್ವಾವಧಾರಣಮ್ ; ನ ಹಿ ಗ್ರಾಮಯೋಃ ಸಂಧಿಃ ತಾವೇವ ಗ್ರಾಮಾವಪೇಕ್ಷ್ಯ ತೃತೀಯತ್ವಪರಿಗಣನಮರ್ಹತಿ । ಕಥಂ ಪುನಃ ತಸ್ಯ ಪರಲೋಕಸ್ಥಾನಸ್ಯ ಅಸ್ತಿತ್ವಮವಗಮ್ಯತೇ, ಯದಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನಂ ಸಂಧ್ಯಂ ಭವೇತ್ — ಯತಃ ತಸ್ಮಿನ್ಸಂಧ್ಯೇ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನೇತಿಷ್ಠನ್ ಭವನ್ ವರ್ತಮಾನಃ ಏತೇ ಉಭೇ ಸ್ಥಾನೇ ಪಶ್ಯತಿ ; ಕೇ ತೇ ಉಭೇ ? ಇದಂ ಚ ಪರಲೋಕಸ್ಥಾನಂ ಚ । ತಸ್ಮಾತ್ ಸ್ತಃ ಸ್ವಪ್ನಜಾಗರಿತವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಉಭೌ ಲೋಕೌ, ಯೌ ಧಿಯಾ ಸಮಾನಃ ಸನ್ ಅನುಸಂಚರತಿ ಜನ್ಮಮರಣಸಂತಾನಪ್ರಬಂಧೇನ । ಕಥಂ ಪುನಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ಥಿತಃ ಸನ್ ಉಭೌ ಲೋಕೌ ಪಶ್ಯತಿ, ಕಿಮಾಶ್ರಯಃ ಕೇನ ವಿಧಿನಾ — ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಅಥ ಕಥಂ ಪಶ್ಯತೀತಿ ಶೃಣು — ಯಥಾಕ್ರಮಃ ಆಕ್ರಾಮತಿ ಅನೇನ ಇತ್ಯಾಕ್ರಮಃ ಆಶ್ರಯಃ ಅವಷ್ಟಂಭ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ; ಯಾದೃಶಃ ಆಕ್ರಮೋಽಸ್ಯ, ಸೋಽಯಂ ಯಥಾಕ್ರಮಃ ; ಅಯಂ ಪುರುಷಃ, ಪರಲೋಕಸ್ಥಾನೇ ಪ್ರತಿಪತ್ತವ್ಯೇ ನಿಮಿತ್ತೇ, ಯಥಾಕ್ರಮೋ ಭವತಿ ಯಾದೃಶೇನ ಪರಲೋಕಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸಾಧನೇನ ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಪೂರ್ವಪ್ರಜ್ಞಾಲಕ್ಷಣೇನ ಯುಕ್ತೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ; ತಮ್ ಆಕ್ರಮಮ್ ಪರಲೋಕಸ್ಥಾನಾಯೋನ್ಮುಖೀಭೂತಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾಂಕುರೀಭಾವಮಿವ ಬೀಜಂ ತಮಾಕ್ರಮಮ್ ಆಕ್ರಮ್ಯ ಅವಷ್ಟಭ್ಯ ಆಶ್ರಿತ್ಯ ಉಭಯಾನ್ಪಶ್ಯತಿ — ಬಹುವಚನಂ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಫಲಾನೇಕತ್ವಾತ್ — ಉಭಯಾನ್ ಉಭಯಪ್ರಕಾರಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ; ಕಾಂಸ್ತಾನ್ ? ಪಾಪ್ಮನಃ ಪಾಪಫಲಾನಿ — ನ ತು ಪುನಃ ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ಪಾಪ್ಮನಾಂ ದರ್ಶನಂ ಸಂಭವತಿ, ತಸ್ಮಾತ್ ಪಾಪಫಲಾನಿ ದುಃಖಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ — ಆನಂದಾಂಶ್ಚ ಧರ್ಮಫಲಾನಿ ಸುಖಾನೀತ್ಯೇತತ್ — ತಾನುಭಯಾನ್ ಪಾಪ್ಮನಃ ಆನಂದಾಂಶ್ಚ ಪಶ್ಯತಿ ಜನ್ಮಾಂತರದೃಷ್ಟವಾಸನಾಮಯಾನ್ ; ಯಾನಿ ಚ ಪ್ರತಿಪತ್ತವ್ಯಜನ್ಮವಿಷಯಾಣಿ ಕ್ಷುದ್ರಧರ್ಮಾಧರ್ಮಫಲಾನಿ, ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಪ್ರಯುಕ್ತೋ ದೇವತಾನುಗ್ರಹಾದ್ವಾ ಪಶ್ಯತಿ । ತತ್ಕಥಮವಗಮ್ಯತೇ ಪರಲೋಕಸ್ಥಾನಭಾವಿತತ್ಪಾಪ್ಮಾನಂದದರ್ಶನಂ ಸ್ವಪ್ನೇ — ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಯಸ್ಮಾತ್ ಇಹ ಜನ್ಮನಿ ಅನನುಭಾವ್ಯಮಪಿ ಪಶ್ಯತಿ ಬಹು ; ನ ಚ ಸ್ವಪ್ನೋ ನಾಮ ಅಪೂರ್ವಂ ದರ್ಶನಮ್ ; ಪೂರ್ವದೃಷ್ಟಸ್ಮೃತಿರ್ಹಿ ಸ್ವಪ್ನಃ ಪ್ರಾಯೇಣ ; ತೇನ ಸ್ವಪ್ನಜಾಗರಿತಸ್ಥಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಸ್ತಃ ಉಭೌ ಲೋಕೌ । ಯತ್ ಆದಿತ್ಯಾದಿಬಾಹ್ಯಜ್ಯೋತಿಷಾಮಭಾವೇ ಅಯಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಃ ಪುರುಷಃ ಯೇನ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇನ ಆತ್ಮನಾ ಜ್ಯೋತಿಷಾ ವ್ಯವಹರತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ — ತದೇವ ನಾಸ್ತಿ, ಯತ್ ಆದಿತ್ಯಾದಿಜ್ಯೋತಿಷಾಮಭಾವಗಮನಮ್ , ಯತ್ರ ಇದಂ ವಿವಿಕ್ತಂ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಃ ಉಪಲಭ್ಯೇತ ; ಯೇನ ಸರ್ವದೈವ ಅಯಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಃ ಸಂಸೃಷ್ಟ ಏವೋಪಲಭ್ಯತೇ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಅಸತ್ಸಮಃ ಅಸನ್ನೇವ ವಾ ಸ್ವೇನ ವಿವಿಕ್ತಸ್ವಭಾವೇನ ಜ್ಯೋತೀರೂಪೇಣ ಆತ್ಮೇತಿ । ಅಥ ಕ್ವಚಿತ್ ವಿವಿಕ್ತಃ ಸ್ವೇನ ಜ್ಯೋತೀರೂಪೇಣ ಉಪಲಭ್ಯೇತ ಬಾಹ್ಯಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಭೂತಭೌತಿಕಸಂಸರ್ಗಶೂನ್ಯಃ, ತತಃ ಯಥೋಕ್ತಂ ಸರ್ವಂ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯೇತದರ್ಥಮಾಹ — ಸಃ ಯಃ ಪ್ರಕೃತ ಆತ್ಮಾ, ಯತ್ರ ಯಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ, ಪ್ರಸ್ವಪಿತಿ ಪ್ರಕರ್ಷೇಣ ಸ್ವಾಪಮನುಭವತಿ ; ತದಾ ಕಿಮುಪಾದಾನಃ ಕೇನ ವಿಧಿನಾ ಸ್ವಪಿತಿ ಸಂಧ್ಯಂ ಸ್ಥಾನಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಅಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಜಾಗರಿತಲಕ್ಷಣಸ್ಯ, ಸರ್ವಾವತಃ ಸರ್ವಮವತೀತಿ ಸರ್ವಾವಾನ್ ಅಯಂ ಲೋಕಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಃ ವಿಷಯವೇದನಾಸಂಯುಕ್ತಃ ; ಸರ್ವಾವತ್ತ್ವಮ್ ಅಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ಅನ್ನತ್ರಯಪ್ರಕರಣೇ ‘ಅಥೋ ಅಯಂ ವಾ ಆತ್ಮಾ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೧೬) ಇತ್ಯಾದಿನಾ — ಸರ್ವಾ ವಾ ಭೂತಭೌತಿಕಮಾತ್ರಾಃ ಅಸ್ಯ ಸಂಸರ್ಗಕಾರಣಭೂತಾ ವಿದ್ಯಂತ ಇತಿ ಸರ್ವವಾನ್ , ಸರ್ವವಾನೇವ ಸರ್ವಾವಾನ್ , ತಸ್ಯ ಸರ್ವಾವತಃ ಮಾತ್ರಾಮ್ ಏಕದೇಶಮ್ ಅವಯವಮ್ , ಅಪಾದಾಯ ಅಪಚ್ಛಿದ್ಯ ಆದಾಯ ಗೃಹೀತ್ವಾ — ದೃಷ್ಟಜನ್ಮವಾಸನಾವಾಸಿತಃ ಸನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ, ಸ್ವಯಮ್ ಆತ್ಮನೈವ ವಿಹತ್ಯ ದೇಹಂ ಪಾತಯಿತ್ವಾ ನಿಃಸಂಬೋಧಮಾಪಾದ್ಯ — ಜಾಗರಿತೇ ಹಿ ಆದಿತ್ಯಾದೀನಾಂ ಚಕ್ಷುರಾದಿಷ್ವನುಗ್ರಹೋ ದೇಹವ್ಯವಹಾರಾರ್ಥಃ, ದೇಹವ್ಯವಹಾರಶ್ಚ ಆತ್ಮನೋ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗಪ್ರಯುಕ್ತಃ, ತದ್ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗೋಪರಮಣಮ್ ಅಸ್ಮಿಂದೇಹೇ ಆತ್ಮಕರ್ಮೋಪರಮಕೃತಮಿತಿ ಆತ್ಮಾ ಅಸ್ಯ ವಿಹಂತೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಸ್ವಯಂ ನಿರ್ಮಾಯ ನಿರ್ಮಾಣಂ ಕೃತ್ವಾ ವಾಸನಾಮಯಂ ಸ್ವಪ್ನದೇಹಂ ಮಾಯಾಮಯಮಿವ, ನಿರ್ಮಾಣಮಪಿ ತತ್ಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ ಸ್ವಯಂಕರ್ತೃಕಮುಚ್ಯತೇ — ಸ್ವೇನ ಆತ್ಮೀಯೇನ, ಭಾಸಾ ಮಾತ್ರೋಪಾದಾನಲಕ್ಷಣೇನ ಭಾಸಾ ದೀಪ್ತ್ಯಾ ಪ್ರಕಾಶೇನ, ಸರ್ವವಾಸನಾತ್ಮಕೇನ ಅಂತಃಕರಣವೃತ್ತಿಪ್ರಕಾಶೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ — ಸಾ ಹಿ ತತ್ರ ವಿಷಯಭೂತಾ ಸರ್ವವಾಸನಾಮಯೀ ಪ್ರಕಾಶತೇ, ಸಾ ತತ್ರ ಸ್ವಯಂ ಭಾ ಉಚ್ಯತೇ — ತೇನ ಸ್ವೇನ ಭಾಸಾ ವಿಷಯಭೂತೇನ, ಸ್ವೇನ ಚ ಜ್ಯೋತಿಷಾ ತದ್ವಿಷಯಿಣಾ ವಿವಿಕ್ತರೂಪೇಣ ಅಲುಪ್ತದೃಕ್ಸ್ವಭಾವೇನ ತದ್ಭಾರೂಪಂ ವಾಸನಾತ್ಮಕಂ ವಿಷಯೀಕುರ್ವನ್ ಪ್ರಸ್ವಪಿತಿ । ಯತ್ ಏವಂ ವರ್ತನಮ್ , ತತ್ ಪ್ರಸ್ವಪಿತೀತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಅತ್ರ ಏತಸ್ಯಾಮವಸ್ಥಾಯಾಮ್ ಏತಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ, ಅಯಂ ಪುರುಷಃ ಆತ್ಮಾ, ಸ್ವಯಮೇವ ವಿವಿಕ್ತಜ್ಯೋತಿರ್ಭವತಿ ಬಾಹ್ಯಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಭೂತಭೌತಿಕಸಂಸರ್ಗರಹಿತಂ ಜ್ಯೋತಿಃ ಭವತಿ । ನನು ಅಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಮಾತ್ರೋಪಾದಾನಂ ಕೃತಮ್ , ಕಥಂ ತಸ್ಮಿನ್ ಸತಿ ಅತ್ರಾಯಂ ಪುರುಷಃ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ಭವತೀತ್ಯುಚ್ಯತೇ ? ನೈಷ ದೋಷಃ ; ವಿಷಯಭೂತಮೇವ ಹಿ ತತ್ ; ತೇನೈವ ಚ ಅತ್ರ ಅಯಂ ಪುರುಷಃ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿಃ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಃ ; ನ ತು ಅನ್ಯಥಾ ಅಸತಿ ವಿಷಯೇ ಕಸ್ಮಿಂಶ್ಚಿತ್ ಸುಷುಪ್ತಕಾಲ ಇವ ; ಯದಾ ಪುನಃ ಸಾ ಭಾ ವಾಸನಾತ್ಮಿಕಾ ವಿಷಯಭೂತಾ ಉಪಲಭ್ಯಮಾನಾ ಭವತಿ, ತದಾ ಅಸಿಃ ಕೋಶಾದಿವ ನಿಷ್ಕೃಷ್ಟಃ ಸರ್ವಸಂಸರ್ಗರಹಿತಂ ಚಕ್ಷುರಾದಿಕಾರ್ಯಕರಣವ್ಯಾವೃತ್ತಸ್ವರೂಪಮ್ ಅಲುಪ್ತದೃಕ್ ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿಃ ಸ್ವೇನ ರೂಪೇಣ ಅವಭಾಸಯತ್ ಗೃಹ್ಯತೇ । ತೇನ ಅತ್ರಾಯಂ ಪುರುಷಃ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ಭವತೀತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ ॥

ಅವಧಾರಣಂ ವಿವೃಣೋತಿ —

ನೇತಿ।

ವೇದನಾ ಸುಖದುಃಖಾದಿಲಕ್ಷಣಾ ।

ಆಗಮಸ್ಯ ಪರಲೋಕಸಾಧಕತ್ವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —

ತಚ್ಚೇತಿ।

ಅವಧಾರಣಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —

ನನ್ವಿತಿ।

ತಸ್ಯ ಸ್ಥಾನಾಂತರತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —

ನೇತಿ।

ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ಲೋಕದ್ವಯಾತಿರಿಕ್ತಸ್ಥಾನತ್ವಾಭಾವೇ ಕಥಂ ತೃತೀಯತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —

ಕಥಮಿತಿ।

ತಸ್ಯ ಸಂಧ್ಯತ್ವಾನ್ನ ಸ್ಥಾನಾಂತರತ್ವಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —

ಸಂಧ್ಯಂ ತದಿತಿ।

ಸಂಧ್ಯತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —

ಇಹೇತಿ।

ಯತ್ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನಂ ತೃತೀಯಂ ಮನ್ಯಸೇ ತದಿಹಲೋಕಪರಲೋಕಯೋಃ ಸಂಧ್ಯಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಅಸ್ಯ ಸಂಧ್ಯತ್ವಂ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತೇನೇತಿ।

ಪೂರಣಪ್ರತ್ಯಯಶ್ರುತ್ಯಾ ಸ್ಥಾನಾಂತರತ್ವಮೇವ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಥಮಶ್ರುತಸಂಧ್ಯಶಬ್ದವಿರೋಧಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —

ನ ಹೀತಿ।

ಪರಲೋಕಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಜಿಜ್ಞಾಸಯಾ ಪೃಚ್ಛತಿ —

ಕಥಮಿತಿ।

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಪ್ರಮಾಣಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —

ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ।

ಸ್ವಪ್ನಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಪರಲೋಕಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತದೇವೋತ್ತರವಾಕ್ಯೇನ ಸ್ಫುಟಯಿತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —

ಕಥಮಿತಿ।

ಕಥಂಶಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ।

ಉತ್ತರವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ಥಾಪಯತಿ —

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ।

ತತ್ರಾಥಶಬ್ದಮುಕ್ತಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥತಯಾ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —

ಅಥೇತಿ।

ಉತ್ತರಭಾಗಮುತ್ತರತ್ವೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಶೃಣ್ವಿತಿ।

ಯದುಕ್ತಂ ಕಿಮಾಶ್ರಯ ಇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಯಥಾಕ್ರಮ ಇತಿ।

ಯದುಕ್ತಂ ಕೇನ ವಿಧಿನೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತಮಾಕ್ರಮಮಿತಿ।

ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥತ್ವೇ ಸಂಭವತಿ ಕಿಮಿತಿ ಫಲವಿಷಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ನತ್ವಿತಿ ।

ಸಾಕ್ಷಾದಾಗಮಾದೃತೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ಪಾಪ್ಮನಾಮೇವ ಸಾಕ್ಷಾದ್ದರ್ಶನಾಸಂಭವಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।

ಕಥಂ ಪುನರಾದ್ಯೇ ವಯಸಿ ಪಾಪ್ಮನಾಮಾನಂದಾನಾಂ ಚ ಸ್ವಪ್ನೇ ದರ್ಶನಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಜನ್ಮಾಂತರೇತಿ।

ಯದ್ಯಪಿ ಮಧ್ಯಮೇ ವಯಸಿ ಕರಣಪಾಟವಾದೈಹಿಕವಾಸನಯಾ ಸ್ವಪ್ನೋ ದೃಶ್ಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಂತಿಮೇ ವಯಸಿ ಸ್ವಪ್ನದರ್ಶನಂ ತದಾಹ —

ಯಾನಿ ಚೇತಿ।

ಫಲಾನಾಂ ಕ್ಷುದ್ರತ್ವಮತ್ರ ಲೇಶತೋ ಭುಕ್ತತ್ವಮ್ ।ಯಾನೀತ್ಯುಪಕ್ರಮಾತ್ತಾನೀತ್ಯುಪಸಂಖ್ಯಾತವ್ಯಮ್ ।

ಐಹಿಕವಾಸನಾವಶಾದೈಹಿಕಾನಾಮೇವ ಪಾಪ್ಮನಾಮಾನಂದಾನಾಂ ಚ ಸ್ವಪ್ನೇ ದರ್ಶನಸಂಭವಾನ್ನ ಸ್ವಪ್ನಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಪರಲೋಕಸಾಧಕಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —

ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।

ಪರಿಹರತಿ —

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ಯದ್ಯಪಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮಿಂದ್ರಾದಿಭಾವೋಽನನುಭೂತೋಽಪಿ ಭಾತಿ ತಥಾಽಪಿ ತದಪೂರ್ವಮೇವ ದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಚೇತಿ ।

ಸ್ವಪ್ನಧಿಯಾ ಭಾವಿಜನ್ಮಭಾವಿನೋಽಪಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ದರ್ಶನಾತ್ಪ್ರಾಯೇಣೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ನ ಚ ತದಪೂರ್ವದರ್ಶನಮಪಿ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಮುತ್ಥಾನಪ್ರತ್ಯಯಬಾಧಾತ್ । ನ ಚೈವಂ ಸ್ವಪ್ನಧಿಯಾ ಭಾವಿಜನ್ಮಾಸಿದ್ಧಿರ್ಯಥಾಜ್ಞಾನಮರ್ಥಾಂಗೀಕಾರಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಪ್ರಮಾಣಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತೇನೇತಿ ।

ಸ ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾಽಽಕ್ಷಿಪತಿ   —

ಯದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಬಾಹ್ಯಜ್ಯೋತಿರಭಾವೇ ಸತ್ಯಯಂ ಪುರುಷಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತೋ ಯೇನ ಸಂಘಾತಾತಿರಿಕ್ತೇನಾಽಽತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಾ ಗಮನಾಗಮನಾದಿ ನಿರ್ವರ್ತಯತಿ ತದಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಸ್ತೀತಿ ಯದುಕ್ತಮಿತ್ಯನುವಾದಾರ್ಥಃ ।

ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಥಾನಾಭಾವಂ ವಕ್ತುಂ ವಿಶೇಷಣಾಭಾವಂ ತಾವದ್ದರ್ಶಯತಿ —

ತದೇವೇತಿ ।

ಆದಿತ್ಯಾದಿಜ್ಯೋತಿರಭಾವವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಥಾನಂ ಯತ್ರೇತ್ಯುಕ್ತಂ ತದೇವ ಸ್ಥಾನಂ ನಾಸ್ತಿ ವಿಶೇಷಣಾಭಾವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಯಥೋಕ್ತಸ್ಥಾನಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —

ಯೇನೇತಿ ।

ಸಂಸೃಷ್ಟೋ ಬಾಹ್ಯೈರ್ಜ್ಯೋತಿರ್ಭಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ವ್ಯವಹಾರಭೂಮೌ ಬಾಹ್ಯಜ್ಯೋತಿರಭಾವಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಉತ್ತರಗ್ರಂಥಮುತ್ತರತ್ವೇನಾವತಾರಯತಿ —

ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಯಥೋಕ್ತಂ ಸರ್ವವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಂ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿತ್ಯಾದಿ । ಆಹ ಸ್ವಪ್ನಂ ಪ್ರಸ್ತೌತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಉಪಾದಾನಶಬ್ದಃ ಪರಿಗ್ರಹವಿಷಯಃ ।

ಕಥಮಸ್ಯ ಸರ್ವಾವತ್ತ್ವಂ ತದಾಹ —

ಸರ್ವಾವತ್ತ್ವಮಿತಿ ।

ಸಂಸರ್ಗಕಾರಣಭೂತಾಃ ಸಹಾಧ್ಯಾತ್ಮಾದಿಭಾಗೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಕಿಮುಪಾದಾನ ಇತ್ಯಸ್ಯೋತ್ತರಮುಕ್ತ್ವಾ ಕೇನ ವಿಧಾನೇತ್ಯಸ್ಯೋತ್ತರಮಾಹ —

ಸ್ವಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಆಪಾದ್ಯ ಪ್ರಸ್ವಪಿತೀತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಕಥಂ ಪುನರಾತ್ಮನೋ ದೇಹವಿಹಂತೃತ್ವಂ ಜಾಗ್ರದ್ಧೇತುಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗೋಪರಮಣಾದ್ಧಿ ಸ ವಿಹನ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಜಾಗರಿತೇ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನಿರ್ಮಾಣವಿಷಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ವಾಸನಾಮಯಮಿತಿ ।

ಯಥಾ ಮಾಯಾವೀ ಮಾಯಾಮಯಂ ದೇಹಂ ನಿರ್ಮಿಮೀತೇ ತದ್ವದಿತ್ಯಾಹ —

ಮಾಯಾಮಯಮಿವೇತಿ ।

ಕಥಂ ಪುನರಾತ್ಮನೋ ಯಥೋಕ್ತದೇಹನಿರ್ಮಾಣಕರ್ತೃತ್ವಂ ಕರ್ಮಕೃತತ್ವಾತ್ತನ್ನಿರ್ಮಾಣಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನಿರ್ಮಾಣಮಪೀತಿ ।

ಸ್ವೇನ ಭಾಸೇತ್ಯತ್ರೇತ್ಥಂಭಾವೇ ತೃತೀಯಾ । ಕರಣೇ ತೃತೀಯಾಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —

ಸಾ ಹೀತಿ ।

ತತ್ರೇತಿ ಸ್ವಪ್ನೋಕ್ತಿಃ ಯಥೋಕ್ತಾಂತಃಕರಣವೃತ್ತೇರ್ವಿಷಯತ್ವೇನ ಪ್ರಕಾಶಮಾನತ್ವೇಽಪಿ ಸ್ವಭಾಸೇ ಭವತು ಕರಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸಾ ತತ್ರೇತಿ ।

ಸ್ವೇನ ಜ್ಯೋತಿಷೇತಿ ಕರ್ತರಿ ತೃತೀಯಾ । ಸ್ವಶಬ್ದೋಽತ್ರಾಽಽತ್ಮವಿಷಯಃ ।

ಕೋಽಯಂ ಪ್ರಸ್ವಾಪೋ ನಾಮ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಯದೇವಮಿತಿ ।

ವಿವಿಕ್ತವಿಶೇಷಣಂ ವಿವೃಣೋತಿ —

ಬಾಹ್ಯೇತಿ ।

ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —

ನನ್ವಸ್ಯೇತಿ ।

ವಾಸನಾಪರಿಗ್ರಹಸ್ಯ ಮನೋವೃತ್ತಿರೂಪಸ್ಯ ವಿಷಯತಯಾ ವಿಷಯಿತ್ವಾಭಾವಾದವಿರುದ್ಧಮಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —

ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।

ಕುತೋ ವಾಸನೋಪಾದಾನಸ್ಯ ವಿಷಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಶ್ರುತಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —

ತೇನೇತಿ ।

ಮಾತ್ರಾದಾನಸ್ಯ ವಿಷಯತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ತದೇವ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನಾಽಽಹ —

ನತ್ವಿತಿ ।

ಯಥಾ ಸುಷುಪ್ತಿಕಾಲೇ ವ್ಯಕ್ತಸ್ಯ ವಿಷಯಸ್ಯಾಭಾವೇ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮಾ ದರ್ಶಯಿತುಂ ನ ಶಕ್ಯತೇ ತಥಾ ಸ್ವಪ್ನೇಽಪಿ ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ರ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಶ್ರುತ್ಯಾ ಮಾತ್ರಾದಾನಸ್ಯ ವಿಷಯತ್ವಂ ಪ್ರಕಾಶಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭವತು ಸ್ವಪ್ನೇ ವಾಸನಾದಾನಸ್ಯ ವಿಷಯತ್ವಂ ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮಾ ಶಕ್ಯತೇ ವಿವಿಚ್ಯ ದರ್ಶಯಿತುಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಯದಾ ಪುನರಿತಿ ।

ಅವಭಾಸಯದವಭಾಸ್ಯಂ ವಾಸನಾತ್ಮಕಮಂತಃಕರಣಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಸ್ವಪ್ನಾವಸ್ಥಾಯಾಮಾತ್ಮನೋಽವಭಾಸಕಾಂತರಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತೇನೇತಿ ॥ ೯ ॥