ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ வா ஏஷ ஏதஸ்மிந்பு³த்³தா⁴ந்தே ரத்வா சரித்வா த்³ருஷ்ட்வைவ புண்யம் ச பாபம் ச புந: ப்ரதிந்யாயம் ப்ரதியோந்யாத்³ரவதி ஸ்வப்நாந்தாயைவ ॥ 17 ॥
ஸ வை ஏஷ: ஏதஸ்மிந் பு³த்³தா⁴ந்தே ஜாக³ரிதே ரத்வா சரித்வேத்யாதி³ பூர்வவத் । ஸ யத் தத்ர பு³த்³தா⁴ந்தே கிஞ்சித்பஶ்யதி, அநந்வாக³த: தேந ப⁴வதி — அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ இதி । நநு த்³ருஷ்ட்வைவேதி கத²மவதா⁴ர்யதே ? கரோதி ச தத்ர புண்யபாபே ; தத்ப²லம் ச பஶ்யதி — ந, காரகாவபா⁴ஸகத்வேந கர்த்ருத்வோபபத்தே: ; ‘ஆத்மநைவாயம் ஜ்யோதிஷாஸ்தே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 6) இத்யாதி³நா ஆத்மஜ்யோதிஷா அவபா⁴ஸித: கார்யகரணஸங்கா⁴த: வ்யவஹரதி ; தேந அஸ்ய கர்த்ருத்வமுபசர்யதே, ந ஸ்வத: கர்த்ருத்வம் ; ததா² சோக்தம் ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி — பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴க்ருதமேவ ந ஸ்வத: ; இஹ து பரமார்தா²பேக்ஷயா உபாதி⁴நிரபேக்ஷ உச்யதே — த்³ருஷ்ட்வைவ புண்யம் ச பாபம் ச ந க்ருத்வேதி ; தேந ந பூர்வாபரவ்யாகா⁴தாஶங்கா, யஸ்மாத் நிருபாதி⁴க: பரமார்த²தோ ந கரோதி, ந லிப்யதே க்ரியாப²லேந ; ததா² ச ப⁴க³வதோக்தம் — ‘அநாதி³த்வாந்நிர்கு³ணத்வாத்பரமாத்மாயமவ்யய: । ஶரீரஸ்தோ²(அ)பி கௌந்தேய ந கரோதி ந லிப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 11) இதி । ததா² ஸஹஸ்ரதா³நம் து காமப்ரவிவேகஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் । ததா² ‘ஸ வா ஏஷ ஏதஸ்மிந்ஸ்வப்நே’ ‘ஸ வா ஏஷ ஏதஸ்மிந்பு³த்³தா⁴ந்தே’ இத்யேதாப்⁴யாம் கண்டி³காப்⁴யாம் அஸங்க³தைவ ப்ரதிபாதி³தா ; யஸ்மாத் பு³த்³தா⁴ந்தே க்ருதேந ஸ்வப்நாந்தம் க³த: ஸம்ப்ரஸந்ந: அஸம்ப³த்³தோ⁴ ப⁴வதி ஸ்தைந்யாதி³கார்யாத³ர்ஶநாத் , தஸ்மாத் த்ரிஷ்வபி ஸ்தா²நேஷு ஸ்வத: அஸங்க³ ஏவ அயம் ; அத: அம்ருத: ஸ்தா²நத்ரயத⁴ர்மவிலக்ஷண: । ப்ரதியோந்யாத்³ரவதி ஸ்வப்நாந்தாயைவ, ஸம்ப்ரஸாதா³யேத்யர்த²: — த³ர்ஶநவ்ருத்தே: ஸ்வப்நஸ்ய ஸ்வப்நஶப்³தே³ந அபி⁴தா⁴நத³ர்ஶநாத் , அந்தஶப்³தே³ந ச விஶேஷணோபபத்தே: ; ‘ஏதஸ்மா அந்தாய தா⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 19) இதி ச ஸுஷுப்தம் த³ர்ஶயிஷ்யதி । யதி³ புந: ஏவமுச்யதே — ‘ஸ்வப்நாந்தே ரத்வா சரித்வா’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 34) ‘ஏதாவுபா⁴வந்தாவநுஸஞ்சரதி ஸ்வப்நாந்தம் ச பு³த்³தா⁴ந்தம் ச’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 18) இதி த³ர்ஶநாத் , ‘ஸ்வப்நாந்தாயைவ’ இத்யத்ராபி த³ர்ஶநவ்ருத்திரேவ ஸ்வப்ந உச்யத இதி — ததா²பி ந கிஞ்சித்³து³ஷ்யதி ; அஸங்க³தா ஹி ஸிஷாத⁴யிஷிதா ஸித்⁴யத்யேவ ; யஸ்மாத் ஜாக³ரிதே த்³ருஷ்ட்வைவ புண்யம் ச பாபம் ச ரத்வா சரித்வா ச ஸ்வப்நாந்தமாக³த:, ந ஜாக³ரிததோ³ஷேணாநுக³தோ ப⁴வதி ॥

ஜாக்³ரத³வஸ்தா²யாமுக்தமகர்த்ருத்வமாக்ஷிபதி —

நந்விதி ।

தத்ர கல்பிதம் கர்த்ருத்வமித்யுத்தரமாஹ —

நேத்யாதி³நா ।

ததே³வ விவ்ருணோதி —

ஆத்மநைவேதி ।

 ஸ்வதோ(அ)கர்த்ருத்வே வாக்யோபக்ரமம் ஸம்வாத³யதி —

ததா²சேதி ।

வாக்யார்த²ம் ஸம்க்³ருஹ்ணாலி —

பு³த்³த்⁴யாதீ³தி ।

கர்த்ருத்வமிதி ஶேஷ: ।

நந்வௌபாதி⁴கம் கர்த்ருத்வம் பூர்வமுக்தமிதா³நீம் தந்நிராகரணே பூர்வாபரவிரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யத்ரா(அ)(அ)ஹ —

இஹ த்விதி ।

உபாதி⁴நிரபேக்ஷ: கர்த்ருத்வாபா⁴வ இதி ஶேஷ: ।

தேநேத்யுக்தம் ஹேதும் ஸ்பு²டயதி —

யஸ்மாதி³தி ।

ஆத்மநோ லேபாபா⁴வே ப⁴க³வத்³வாக்யமபி ப்ரமாணமித்யாஹ —

ததா² சேதி ।

அவஸ்தா²த்ரயே(அ)ப்யஸம்க³த்வமநந்வாக³தத்வம் சா(அ)(அ)த்மந: ஸித்³த⁴ம் சேத்³விமோக்ஷபதா³ர்த²ஸ்ய நிர்ணீதத்வாஜ்ஜநகஸ்ய நைராகாங்க்ஷ்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ததே²தி ।

யதா² மோக்ஷைகதே³ஶஸ்ய கர்மவிவேகஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத்பூர்வத்ர ஸஹஸ்ரதா³நமுக்தம் ததா²(அ)(அ)த்ராபி ததே³கதே³ஶஸ்ய காமவிவேகஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத்தத்³தா³நம் ந து காமப்ரஶ்நஸ்ய நிர்ணீதத்வாதி³த்யர்த²: ।

த்³விதீயத்ருதீயகண்டி³கயோஸ்தாத்பர்யம் ஸம்க்³ருஹ்ணாதி —

ததே²த்யதி³நா ।

யதா² ப்ரத²மகண்டி³கயா கர்மவிவேக: ப்ரதிபாதி³தஸ்ததே²தி யாவத் ।

கண்டி³காத்ரிதயார்த²ம் ஸம்க்ஷிப்யோபஸம்ஹரதி —

யஸ்மாதி³தி ।

அவஸ்தா²த்ரயே(அ)ப்யஸம்க³த்வே கிம் ஸித்⁴யதி ததா³ஹ —

அத இதி ।

ப்ரதீகமாதா³ய ஸ்வப்நாந்தஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ப்ரதியோநீதி ।

கத²ம் புநஸ்தஸ்ய ஸுஷுப்தவிஷயத்வமத ஆஹ —

த³ர்ஶநவ்ருத்தேரிதி ।

த³ர்ஶநம் வாஸநாமயம் தஸ்ய வ்ருத்திர்யஸ்மிந்நிதி வ்யுத்பத்த்யா ஸ்வப்நோ த³ர்ஶநவ்ருத்திஸ்தஸ்ய ஸ்வப்நஶப்³தே³நைவ ஸித்³த⁴த்வாத³ந்தஶப்³த³வைய்யர்த்²யாத்தஸ்யாந்தோ லயோ யஸ்மிந்நிதி வ்யுத்பத்த்யா ஸ்வப்நாந்தஶப்³தே³ந ஸுஷுப்தக்³ரஹே ஸத்யந்தஶப்³தே³ந ஸ்வப்நஸ்ய வ்யாவ்ருத்த்யுபபத்தேரத்ர ஸுஷுப்தஸ்தா²நமேவ ஸ்வப்நாந்தஶப்³தி³தமித்யர்த²: ।

தத்ரைவ வாக்யஶேஷாநுகு³ண்யமாஹ —

ஏதஸ்மா இதி ।

ஸ்வப்நாந்தஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வப்நே ப்ரயோக³த³ர்ஶநாதி³ஹாபி தஸ்யைவ தேந க்³ரஹணமிதி பக்ஷாந்தரமுத்தா²ப்யாங்கீ³கரோதி —

யதீ³த்யாதி³நா ।

ஸிஷாத⁴யிஷிதார்த²ஸித்³தௌ⁴ ஹேதுமாஹ —

யஸ்மாதி³தி ॥ 17 ॥