வாக்யாநி வ்யாக்²யாய ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தஸ்பு²டீகரணார்த²ம் விசாரயதி —
கிம் புநரிதி ।
த⁴ர்மபே⁴தோ³ த⁴ர்மாணாம் ஸதாம் மிதோ² த⁴ர்மிணஶ்ச பே⁴தோ³(அ)ஸ்தீதி யாவத் । த⁴ர்மஸ்ய த்³ருஷ்ட்யாதி³பதா³ர்த²ஸ்யேத்யர்த²: । பரோபாதி⁴நிமித்தம் சக்ஷுரத்³யுபாதி⁴க்ருதமித்யேதத் । த⁴ர்மாந்யத்வம் த⁴ர்மத்வம் த⁴ர்மிணோ மிதோ²(அ)ந்யத்வம் சேத்யர்த²: ।
ப⁴ர்த்ருப்ரபஞ்சமதேந பூர்வபக்ஷம் க்³ருஹ்ணாதி —
அத்ரேதி ।
க³வாதீ³நாம் ஸாவயவத்வாத்³ரூபபே⁴த³ஸம்ப⁴வாதே³கேந ரூபேணாபி⁴ந்நத்வம் ரூபாந்தரேண பி⁴ந்நத்வமித்யுப⁴யதா²த்வே(அ)பி நிரவயவேஷ்வாத்மாதி³ஷு கத²மநேகரஸத்வஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
யதா² ஸ்தூ²லேஷ்விதி ।
ஏகரூபத்வே வஸ்துநோ த்³ருஷ்டாந்தாத்³ருஷ்டேர்நாநாரூபத்வே க³வாதி³த்³ருஷ்டாந்தத³ர்ஶநாத்ததே³வாநுமேயம் । விமதம் பி⁴ந்நாபி⁴ந்நம் வஸ்துத்வாத்³க³வாதி³வதி³த்யர்த²: ।
யத்³யபி க³க³நாதி³ஷு பி⁴ந்நாபி⁴ந்நத்வமநுமீயதே ததா²(அ)பி கத²மாத்மநி தத³நுமாநமித்யாஶங்க்ய வஸ்துத்வஸ்ய நாநாரூபத்வேநாவ்யபி⁴சாராதா³த்மந்யபி யதோ²க்தமநுமாநம் நிரங்குஶப்ரஸரமித்யாஹ —
ஸர்வத்ரேதி ।
யதோ²க்தாநுமாநாநுக்³ரஹாத்³யத்³வை ததி³த்யாதே³ர்பி⁴ந்நாபி⁴ந்நே வஸ்துநி தாத்பர்யமிதி பா⁴வ: ।
ப⁴ர்த்ருப்ரபஞ்சோக்தம் வாக்யதாத்பர்யம் நிராகரோதி —
நேத்யாதி³நா ।
சைதந்யாவிநாஶே வாக்யதாத்பர்யம் சேத்கத²ம் தர்ஹி த்³ருஷ்ட்யாதி³பே⁴த³வசநமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
யத³ஸ்யேதி ।
தத்³தி⁴ ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யாமுபாதே⁴ரந்த:கரணஸ்ய சக்ஷுராதி³பே⁴தா³தீ⁴நபரிணாமவ்யாபாரநிவ்ருத்தௌ ஸத்யாமுபாதி⁴பே⁴த³ஸ்யாநுத்³பா⁴ஸ்யமாநத்வாத்தேந பி⁴ந்நமிவாநுபலக்ஷ்யமாணஸ்வபா⁴வம் யத்³யபி ததா²(அ)பி சக்ஷுர்த்³வாரேண ஜாயமாநாயாம் பு³த்³தி⁴வ்ருத்தௌ வ்யக்தம் சைதந்யம் த்³ருஷ்டிக்⁴ராணத்³வாரேண ஜாதாயாம் தஸ்யாம் வ்யக்தம் க்⁴ராதிரித்யுபாதி⁴பே⁴தா³த்ப்ராப்தபே⁴தா³நுவாதே³ந சைதந்யஸ்யாவிநாஶித்வே வாக்யதாத்பர்யமித்யர்த²: ।
உக்தே வாக்யதாத்பர்யே ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ —
தத்ரேதி ।
இதஶ்ச த்³ருஷ்ட்யாதி³பே⁴த³கல்பநா ந ஶ்லிஷ்டேத்யாஹ —
ஸைந்த⁴வேதி ।
ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி —
விஜ்ஞாநமிதி ।
ந த்³ருஷ்ட்யாதி³பே⁴த³கல்பநேதி ஶேஷ: ।
யதா² க⁴டாகாஶோ மஹாகாஶ இத்யேகஶப்³த³விஷயத்வாது³பாதி⁴பே⁴தே³(அ)ப்யாகாஶஸ்யைகத்வமிஷ்டம் ததை²கஶப்³த³ப்ரவ்ருத்தேரேகத்வம் சித்தோ(அ)பி ஸ்வீகர்தவ்யம் தத்குதோ த்³ருஷ்ட்யாதி³பே⁴த³ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ —
ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்தேஶ்சேதி ।
தாமேவ விவ்ருணோதி —
லௌகிகீ சேதி ।
யத்து ஸித்³தா⁴ந்தே த்³ருஷ்டாந்தோ நாஸ்தீதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —
த்³ருஷ்டாந்தேதி ।
கிமேகரூபத்வே வஸ்துநோ த்³ருஷ்டாந்தோ நாஸ்தி கிம் வா மித்²யாத்வே தந்நாநாரூபத்வஸ்யேதி வக்தவ்யம் । நா(அ)(அ)த்³ய: । நாநாரூபவஸ்துவாதி³பி⁴ரப்யைகஸ்யாரூபஸ்யாநவஸ்தா²பரிஹாரார்த²மநாநாரூபத்வாங்கீ³காராத³ஸ்மாகம் த்³ருஷ்டாந்தஸித்³தே⁴ர்வஸ்துத்வஹேதோஶ்ச தத்ரைவாநைகாந்திகத்வாத்தஸ்மாதே³கரூபமேவ வஸ்து ஸ்வீகர்தவ்யமிதி பா⁴வ: ।
த்³விதீயம் தூ³ஷயதி —
யதா² ஹீதி ।
தந்நிமித்தமேவேத்யத்ர தச்ச²ப்³தே³ந ஸ்வச்ச²ஸ்வாபா⁴வ்யம் பராம்ருஶ்யதே ।
ஸ்ப²டிகே ஹரிதாதி³த⁴ர்மாணாம் ஸ்வாபா⁴விகத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
ந சேதி ।
தஸ்ய ஹி ஸ்வச்ச²ஸ்வாபா⁴வ்யம் தத்³வஶேந ஹரிதாத்³யுபாதி⁴பே⁴த³ஸம்ப³ந்த⁴வ்யதிரேகேணேதி யாவத் ।
ஏகஸ்ய நாநாரூபத்வம் மித்²யேத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமுக்த்வா தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ —
ததே²தி ।
ஆத்மா மித்²யாநாநாநிர்பா⁴ஸ உபஹிதத்வாத்ஸ்ப²டிகவதி³த்யர்த²: ।
கிஞ்சா(அ)(அ)த்மா மித்²யாநாநாத்வாதா⁴ர: ஸ்வச்ச²த்வாத்ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³த்யாஹ —
ப்ரஜ்ஞாநேதி ।
கிஞ்சா(அ)(அ)த்மா கல்பித நாநாத்வாதா⁴ரோ ஜ்யோதிஷ்ட்வாதா³தி³த்யாதி³ஜ்யோதிர்வதி³த்யாஹ —
ஸ்வயமிதி ।
ஆதி³த்யாதா³வகல்பிதோ(அ)பி பே⁴தோ³(அ)ஸ்தீத்யாஶங்க்ய விவக்ஷிதம் ஸாம்யமாஹ —
யதா² சேத்யாதி³நா ।
அவிபா⁴க்³யம் வஸ்துதோ விபா⁴கா³யோக்³யமிதி யாவத் । சக்ஷுராதீ³நி சாவபா⁴ஸயதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஆத்மந: ஸர்வாவபா⁴ஸகத்வே வாக்யோபக்ரமம் ப்ரமாணயதி —
ததா² சேதி ।
யத்து நிரவயவேஷ்வபி நாநாரூபத்வமநுமேயமிதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —
ந சேதி ।
ஆகாஶாதீ³நாம் த்³ருஷ்டாந்தத்வமாஶங்க்ய நிராசஷ்டே —
யத³பீத்யாதி³நா ।
கத²மாகாஶஸ்யாநேகத⁴ர்மவத்வமௌபாதி⁴கமித்யாஶங்க்ய தஸ்ய ஸர்வக³தத்வம் தாவதௌ³பாதி⁴கமிதி ஸாத⁴யதி —
ஆகாஶஸ்யேதி ।
கத²ம் தர்ஹி ஸர்வக³தத்வவ்யவஹாரஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —
ஸர்வோபாதீ⁴தி ।
நந்வாகாஶஸ்ய ஸர்வத்ர க³மநமபேக்ஷ்ய ஸர்வக³தத்வம் கிமிதி ந வ்யவஹ்ரியதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —
ந த்விதி ।
ஆகாஶே க³மநாயோக³ம் வக்தும் தத்ஸ்வரூபமாஹ —
க³மநம் ஹீதி ।
நநு குதஶ்சித்³விபா⁴கே³ ஸம்யோகே³ ச கேநசித்³தே³ஶேந தத்காரணீபூ⁴தா க்ரியா(அ)பி ஶ்யேநாதா³விவா(அ)(அ)காஶே ப⁴விஷ்யதி நேத்யாஹ —
ஸா சேதி ।
ஸாவயவே ஹி ஶ்யேநாதௌ³ க்ரியா த்³ருஶ்யத ஆகாஶம் த்வவிஶேஷம் நிரவயவம் குதஸ்தத்ர க்ரியேத்யர்த²: ।
ததா²பி த⁴ர்மாந்தராண்யாகாஶே ப⁴விஷ்யந்தீத்யாஶங்க்ய தேஷாமபி க்ரியாபூர்வகாணாமுக்தந்யாயகவலீக்ருதத்வமாஹ —
ஏவமிதி ।
பே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யாம் து³ர்வசத்வாச்ச தத்ர த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வோ ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।
ஆகாஶே த³ர்ஶிதந்யாயமந்யத்ராபி ஸம்சாரயதி —
ததே²தி ।
பார்தி²வத்வம் பரமாணோரேகம் ரூபம் க³ந்த⁴வத்த்வம் சாபரமித்யநேகரூபத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
பரமாணுர்நாமேதி ।
ந ஹி பார்தி²வத்த்வாதிரேகி க³ந்த⁴வத்த்வம் ப்ரமாணிகமிதி பா⁴வ: ।
வைஶேஷிகபரிபா⁴ஷாமாஶ்ரித்ய ஶங்கயதி —
அதே²தி ।
பார்தி²வே பரமாணௌ ரஸாதி³மத்த்வமநௌபாதி⁴கம் ந ப⁴வதி ஜலாதி³ஸம்ஸர்க³க்ருதத்வாத்ததா² ச நிருபாதி⁴கபே⁴தே³நேத³முதா³ஹரணமிதி பரிஹரதி —
ந தத்ராபீதி ।
உக்தந்யாயஸ்ய தி³கா³தா³வபி ஸமத்வம் மத்வோபஸம்ஹரதி —
தஸ்மாதி³தி ।
ஸந்தி பரஸ்மிந்நாத்மநி த்³ருகா³தி³ஶக்திபே⁴தா³ஸ்தேஷாம் மத்⁴யே த்³ருக்ஶக்திஶ்சக்ஷுராத்மநா ரூபாத்மநா ச ப்ருத²கே³வ பரிணமதே க்⁴ராதிஶக்திஶ்ச க்⁴ராணாத்மநா க³ந்தா⁴த்மநா சேத்யநேந க்ரமேண பரஸ்மிந்பரிணாமகல்பநா ப⁴ர்த்ருப்ரபஞ்சைர்யா க்ருதா ஸா(அ)பி பரஸ்யைகரூபத்வோபபாத³நேந நிரஸ்தேத்யாஹ —
ஏதேநேதி ॥ 24 ॥ 25 ॥ 26 ॥ 27 ॥ 28 ॥ 29 ॥ 30 ॥