బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
చతుర్థోఽధ్యాయఃతృతీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
తద్యథా రాజానమాయాన్తముగ్రాః ప్రత్యేనసః సూతగ్రామణ్యోఽన్నైః పానైరావసథైః ప్రతికల్పన్తేఽయమాయాత్యయమాగచ్ఛతీత్యేవం హైవంవిదం సర్వాణి భూతాని ప్రతికల్పన్త ఇదం బ్రహ్మాయాతీదమాగచ్ఛతీతి ॥ ౩౭ ॥
తత్ తత్ర యథా రాజానం రాజ్యాభిషిక్తమ్ ఆయాన్తం స్వరాష్ట్రే, ఉగ్రాః జాతివిశేషాః క్రూరకర్మాణో వా, ప్రత్యేనసః — ప్రతి ప్రతి ఎనసి పాపకర్మణి నియుక్తాః ప్రత్యేనసః, తస్కరాదిదణ్డనాదౌ నియుక్తాః, సూతాశ్చ గ్రామణ్యశ్చ సూతగ్రామణ్యః — సూతాః వర్ణసఙ్కరజాతివిశేషాః, గ్రామణ్యః గ్రామనేతారః, తే పూర్వమేవ రాజ్ఞ ఆగమనం బుద్ధ్వా, అన్నైః భోజ్యభక్ష్యాదిప్రకారైః, పానైః మదిరాదిభిః, ఆవసథైశ్చ ప్రాసాదాదిభిః, ప్రతికల్పన్తే నిష్పన్నైరేవ ప్రతీక్షన్తే — అయం రాజా ఆయాతి అయమాగచ్ఛతీత్యేవం వదన్తః । యథా అయం దృష్టాన్తః, ఎవం హ ఎవంవిదం కర్మఫలస్య వేదితారం సంసారిణమిత్యర్థః ; కర్మఫలం హి ప్రస్తుతమ్ , తత్ ఎవంశబ్దేన పరామృశ్యతే ; సర్వాణి భూతాని శరీరకర్తౄణి, కరణానుగ్రహీతౄణి చ ఆదిత్యాదీని, తత్కర్మప్రయుక్తాని కృతైరేవ కర్మఫలోపభోగసాధనైః ప్రతీక్షన్తే — ఇదం బ్రహ్మ భోక్తృ కర్తృ చ అస్మాకమ్ ఆయాతి, తథా ఇదమాగచ్ఛతీతి ఎవమేవ చ కృత్వా ప్రతీక్షన్త ఇత్యర్థః ॥

సర్వేషాం భూతానాం దేహాన్తరం కృత్వా సంసారిణి పరలోకాయ ప్రస్థితే ప్రతీక్షణం కేన ప్రకారేణేతి ప్రశ్నపూర్వకం దృష్టాన్తవాక్యముత్థాప్య వ్యాచష్టే —

తత్తత్రేత్యాదినా ।

తత్ర పాపకర్మణి నియుక్తత్వమేవ వ్యనక్తి —

తస్కరాదీతి ।

ఆదిపదేనాన్యేఽపి నిగ్రాహ్యా గృహ్యన్తే । దణ్డనాదావిత్యాదిశబ్దో హింసాప్రభేదసంగ్రహార్థః ।

’బ్రాహ్మణ్యాం క్షత్రియాత్సూతః’ ఇతి స్మృతిమాశ్రిత్య సూతశబ్దార్థమాహ —

వర్ణసంకరేతి ।

భోజ్యభక్ష్యాదిప్రకారైరిత్యాదిశబ్దేన లేహ్యచోష్యయోః సంగ్రహః । మదిరాదిభిరిత్యాదిపదేన క్షీరాది గృహ్యతే । ప్రాసాదాదిభిరిత్యాదిశబ్దో గోపురతోరణాదిగ్రహార్థః ।

విద్వన్మాత్రే ప్రతీయమానే కిమితి కర్మఫలస్య వేదితారమితి విశేషోపాదానమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

కర్మఫలం హీతి ।

తత్కర్మప్రయుక్తానీత్యత్ర తచ్ఛబ్దః సంసారివిషయః । సంసారిణో వస్తుతో బ్రహ్మాభిన్నత్వాత్తస్మిన్బ్రహ్మశబ్దః । అభ్యాసస్తూభయత్రాఽఽదరార్థః ॥ ౩౭ ॥