ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ யத்ராயமாத்மாப³ல்யம் ந்யேத்ய ஸம்மோஹமிவ ந்யேத்யதை²நமேதே ப்ராணா அபி⁴ஸமாயந்தி ஸ ஏதாஸ்தேஜோமாத்ரா: ஸமப்⁴யாத³தா³நோ ஹ்ருத³யமேவாந்வவக்ராமதி ஸ யத்ரைஷ சாக்ஷுஷ: புருஷ: பராங்பர்யாவர்ததே(அ)தா²ரூபஜ்ஞோ ப⁴வதி ॥ 1 ॥
ஸோ(அ)யம் ஆத்மா ப்ரஸ்துத:, யத்ர யஸ்மிந்காலே, அப³ல்யம் அப³லபா⁴வம் , நி ஏத்ய க³த்வா — யத் தே³ஹஸ்ய தௌ³ர்ப³ல்யம் , தத் ஆத்மந ஏவ தௌ³ர்ப³ல்யமித்யுபசர்யதே ‘அப³ல்யம் ந்யேத்ய’ இதி ; ந ஹ்யஸௌ ஸ்வத: அமூர்தத்வாத் அப³லபா⁴வம் க³ச்ச²தி — ததா² ஸம்மோஹமிவ ஸம்மூட⁴தா ஸம்மோஹ: விவேகாபா⁴வ: ஸம்மூட⁴தாமிவ ந்யேதி நிக³ச்ச²தி ; ந சாஸ்ய ஸ்வத: ஸம்மோஹ: அஸம்மோஹோ வா அஸ்தி, நித்யசைதந்யஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வத்வாத் ; தேந இவஶப்³த³: — ஸம்மோஹமிவ ந்யேதீதி ; உத்க்ராந்திகாலே ஹி கரணோபஸம்ஹாரநிமித்தோ வ்யாகுலீபா⁴வ: ஆத்மந இவ லக்ஷ்யதே லௌகிகை: ; ததா² ச வக்தாரோ ப⁴வந்தி — ஸம்மூட⁴: ஸம்மூடோ⁴(அ)யமிதி । அத² வா உப⁴யத்ர இவஶப்³த³ப்ரயோகோ³ யோஜ்ய: — அப³ல்யமிவ ந்யேத்ய ஸம்மோஹமிவ ந்யேதீதி, உப⁴யஸ்ய பரோபாதி⁴நிமித்தத்வாவிஶேஷாத் , ஸமாநகர்த்ருகநிர்தே³ஶாச்ச । அத² அஸ்மிந்காலே ஏதே ப்ராணா: வாகா³த³ய: ஏநமாத்மாநமபி⁴ஸமாயந்தி ; ததா³ அஸ்ய ஶாரீரஸ்யாத்மந: அங்கே³ப்⁴ய: ஸம்ப்ரமோக்ஷணம் । கத²ம் புந: ஸம்ப்ரமோக்ஷணம் , கேந வா ப்ரகாரேண ஆத்மாநமபி⁴ஸமாயந்தீத்யுச்யதே — ஸ: ஆத்மா, ஏதாஸ்தேஜோமாத்ரா: தேஜஸோ மாத்ரா: தேஜோமாத்ரா: தேஜோவயவா: ரூபாதி³ப்ரகாஶகத்வாத் , சக்ஷுராதீ³நி கரணாநீத்யர்த²:, தா ஏதா: ஸமப்⁴யாத³தா³ந: ஸம்யக் நிர்லேபேந அப்⁴யாத³தா³ந: ஆபி⁴முக்²யேந ஆத³தா³ந: ஸம்ஹரமாண: ; தத் ஸ்வப்நாபேக்ஷயா விஶேஷணம் ‘ஸம்’ இதி ; ந து ஸ்வப்நே நிர்லேபேந ஸம்யகா³தா³நம் ; அஸ்தி து ஆதா³நமாத்ரம் ; ‘க்³ருஹீதா வாக் க்³ருஹீதம் சக்ஷு:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) ‘அஸ்ய லோகஸ்ய ஸர்வாவதோ மாத்ராமபாதா³ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 9) ‘ஶுக்ரமாதா³ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 11) இத்யாதி³வாக்யேப்⁴ய: । ஹ்ருத³யமேவ புண்ட³ரீகாகாஶம் அந்வவக்ராமதி அந்வாக³ச்ச²தி, ஹ்ருத³யே(அ)பி⁴வ்யக்தவிஜ்ஞாநோ ப⁴வதீத்யர்த²: — பு³த்³த்⁴யாதி³விக்ஷேபோபஸம்ஹாரே ஸதி ; ந ஹி தஸ்ய ஸ்வதஶ்சலநம் விக்ஷேபோபஸம்ஹாராதி³விக்ரியா வா, ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 2) இத்யுக்தத்வாத் ; பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴த்³வாரைவ ஹி ஸர்வவிக்ரியா அத்⁴யாரோப்யதே தஸ்மிந் । கதா³ புந: தஸ்ய தேஜோமாத்ராப்⁴யாதா³நமித்யுச்யதே — ஸ: யத்ர ஏஷ:, சக்ஷுஷி ப⁴வ: சாக்ஷுஷ: புருஷ: ஆதி³த்யாம்ஶ: போ⁴க்து: கர்மணா ப்ரயுக்த: யாவத்³தே³ஹதா⁴ரணம் தாவத் சக்ஷுஷோ(அ)நுக்³ரஹம் குர்வந் வர்ததே ; மரணகாலே து அஸ்ய சக்ஷுரநுக்³ரஹம் பரித்யஜதி, ஸ்வம் ஆதி³த்யாத்மாநம் ப்ரதிபத்³யதே ; ததே³தது³க்தம் — ‘யத்ராஸ்ய புருஷஸ்ய ம்ருதஸ்யாக்³நிம் வாக³ப்யேதி வாதம் ப்ராணஶ்சக்ஷுராதி³த்யம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 13) இத்யாதி³ ; புந: தே³ஹக்³ரஹணகாலே ஸம்ஶ்ரயிஷ்யந்தி ; ததா² ஸ்வப்ஸ்யத: ப்ரபு³த்⁴யதஶ்ச ; ததே³ததா³ஹ — சாக்ஷுஷ: புருஷ: யத்ர யஸ்மிந்காலே, பராங் பர்யாவர்ததே — பரி ஸமந்தாத் பராங் வ்யாவர்ததே இதி ; அத² அத்ர அஸ்மிந்காலே அரூபஜ்ஞோ ப⁴வதி, முமூர்ஷு: ரூபம் ந ஜாநாதி ; ததா³ அயமாத்மா சக்ஷுராதி³தேஜோமாத்ரா: ஸமப்⁴யாத³தா³நோ ப⁴வதி, ஸ்வப்நகால இவ ॥

ஏவம் ப்³ராஹ்மணமவதார்ய தத³க்ஷராணி வ்யாகரோதி —

ஸோ(அ)யமித்யாதி³நா ।

க³த்வா ஸம்மோஹமிவ நேதீத்யுத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।

கத²மாத்மநோ தௌ³ர்ப³ல்யம் ததா³ஹ —

யத்³தே³ஹஸ்யேதி ।

கிமித்யுபசாரோ முக்²யமேவா(அ)(அ)த்மநோ தௌ³ர்ப³ல்யம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந ஹீதி ।

யதா²(அ)யமப³லபா⁴வம் நிக³ச்ச²தி ததா² ஸம்மோஹம் ஸம்மூட⁴தாமிவ ப்ரதிபத்³யதே । விவேகாபா⁴வோ ஹி ஸம்மோஹ: । ததா² ச ஸம்மூட⁴தாமிவ நிக³ச்ச²தீதி யுக்தமித்யாஹ —

ததே²தி ।

இவஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ந சேதி ।

கத²ம் புநராத்மந: ஸமாரோபிதோ அபி ஸம்மோஹ: ஸ்யாந்நித்யசைதந்யஜ்யோதிஷ்ட்வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

உத்க்ராந்தீதி ।

வ்யாகுலீபா⁴வோ லிங்க³ஸ்யேதி ஶேஷ: ।

தத்ர லௌகிகீம் வார்தாமநுகூலயதி —

ததே²தி ।

யதா²ஶ்ருதமிவஶப்³த³ம் க்³ருஹீத்வா வாக்யம் வ்யாக்²யாய பக்ஷாந்தரமாஹ —

அத²வேதி ।

இவஶப்³த³ப்ரயோக³ஸ்யோப⁴யத்ர யோஜநாமேவாபி⁴நயதி —

அப³ல்யமிதி ।

உப⁴யத்ர தத்³யோஜநே ஹேதுமாஹ —

உப⁴யஸ்யேதி ।

துல்யப்ரத்யயேநாப³ல்யஸம்மோஹயோரேககர்த்ருகத்வநிர்தே³ஶாத³ப்யுப⁴யத்ரேவகாரோ த்³ரஷ்டவ்ய இத்யாஹ —

ஸமாநேதி ।

அதே²த்யாதி³ வாக்யமவதார்ய வ்யாகுர்வந்கஸ்மிந்காலே தத்ஸம்ப்ரமோக்ஷணமித்யஸ்யோத்தரமாஹ —

அதே²த்யாதி³நா ।

கத²ம் வேத்யுக்தம் ப்ரஶ்நமநூத்³ய ப்ரஶ்நாந்தரம் ப்ரஸ்தௌதி —

கத²மிதி ।

அத்ரோத்தரத்வேநோத்தரம் வாக்யமாதா³ய வ்யாகரோதி —

உச்யத இத்யாதி³நா ।

ரூபாதி³ப்ரகாஶநஶக்திமத்ஸத்த்வப்ரதா⁴நபூ⁴தகார்யத்வாத்தேஜோமாத்ராஶ்சக்ஷுராதீ³நீத்யுக்தம் ஸம்ப்ரதி ஸமப்⁴யாத³தா³ந இத்யஸ்யார்த²மாஹ —

தா ஏதா இதி ।

ஸம்ஹரமாணோ ஹ்ருத³யமந்வவக்ராமதீத்யந்வய: । தத்ஸமிதி விஶேஷணம் ஸ்வப்நாபேக்ஷயேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

கத²ம் ஸ்வப்நாபேக்ஷயா விஶேஷணம் ததா³ஹ —

ந த்விதி ।

ஆதா³நமாத்ரமபி ஸ்வப்நே நாஸ்தீதி குதஸ்தத்³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் விஶேஷணமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அஸ்தீதி ।

ஸ ஏதாஸ்தேஜோமாத்ரா: ஸமப்⁴யாத³தா³ந இத்யேதத்³வ்யாக்²யாய ஹ்ருத³யமேவேத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே —

ஹ்ருத³யமித்யாதி³நா ।

 ஸவிஜ்ஞாநோ ப⁴வதீதி வாக்யவிஶேஷமாஶ்ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஹ்ருத³ய இதி ।

கத²மாத்மநோ நிஷ்க்ரியஸ்ய தேஜோமாத்ராதா³நகர்த்ருத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

பு³த்³த்⁴யாதீ³தி ।

தேஷாம் தத்³விக்ஷேபஸ்ய சோபஸம்ஹாரே ஸத்யாத்மநஸ்ததா³தா³நகர்த்ருத்வமௌபசாரிகமித்யர்த²: ।

தர்ஹி தத்³விக்ஷேபோபஸம்ஹர்த்ருத்வவத்ததா³தா³நகர்த்ருத்வமபி முக்²யமேவ ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந ஹீதி।

ஆதி³ஶப்³தே³ந க்ரியாவிஶேஷ: ஸர்வோ க்³ருஹ்யதே ।

கத²ம் தர்ஹி ப்ரதீசி கர்த்ருத்வாதி³ப்ரதே²த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

பு³த்³த்⁴யாதீ³தி ।

ஸ யத்ரேத்யாதி³ வாக்யமாகாங்க்ஷாபூர்வகமவதார்ய வ்யாகரோதி —

கதா³ புநரித்யாதி³நா ।

தஸ்ய புருஷஶப்³தா³த்³போ⁴க்த்ருத்வே ப்ராப்தே விஶிநஷ்டி —

ஆதி³த்யாம்ஶ இதி ।

தஸ்ய சாக்ஷுஷத்வம் ஸாத⁴யதி —

போ⁴க்துரித்யாதி³நா ।

யாவத்³தே³ஹதா⁴ரணமிதி குதோ விஶேஷணம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

மரணகாலே த்விதி ।

ஆதி³த்யாம்ஶஸ்ய சக்ஷுரநுக்³ரஹமகுர்வத: ஸ்வாதந்த்ர்யம் வாரயதி —

ஸ்வமிதி ।

மரணாவஸ்தா²யாம் சக்ஷுராத்³யநுக்³ராஹகதே³வதாம்ஶாநாமதி⁴தே³வதாத்மநோபஸம்ஹாரே ஶ்ருத்யந்தரம் ஸம்வாத³யதி —

ததே³ததி³தி ।

தர்ஹி தே³ஹாந்தரே வாகா³தி³ராஹித்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

புநரிதி ।

ஸம்ஶ்ரயிஷ்யந்தி வாகா³த³யஸ்தத்ததே³வதாதி⁴ஷ்டி²தா யதா²ஸ்தா²நமிதி ஶேஷ: ।

முமூர்ஷோரிவ ஸ்வப்ஸ்யத: ஸர்வாணி கரணாநி லிங்கா³த்மநோபஸம்ஹ்ரியந்தே ப்ரபு³த்⁴யமாநஸ்ய சோத்பித்ஸோரிவ தாநி யதா²ஸ்தா²நம் ப்ராது³ர்ப⁴வந்தீத்யாஹ —

ததே²தி ।

உக்தே(அ)ர்தே² வாக்யம் பாதயதி —

ததே³ததா³ஹேதி ।

பராங் பர்யாவர்தத இதி ரூபவைமுக்²யம் சாக்ஷுஷஸ்ய விவக்ஷிதமிதி ஶேஷ: ॥ 1 ॥