ఎవం బ్రాహ్మణమవతార్య తదక్షరాణి వ్యాకరోతి —
సోఽయమిత్యాదినా ।
గత్వా సంమోహమివ నేతీత్యుత్తరత్ర సంబన్ధః ।
కథమాత్మనో దౌర్బల్యం తదాహ —
యద్దేహస్యేతి ।
కిమిత్యుపచారో ముఖ్యమేవాఽఽత్మనో దౌర్బల్యం కిం న స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి ।
యథాఽయమబలభావం నిగచ్ఛతి తథా సంమోహం సంమూఢతామివ ప్రతిపద్యతే । వివేకాభావో హి సంమోహః । తథా చ సంమూఢతామివ నిగచ్ఛతీతి యుక్తమిత్యాహ —
తథేతి ।
ఇవశబ్దార్థమాహ —
న చేతి ।
కథం పునరాత్మనః సమారోపితో అపి సంమోహః స్యాన్నిత్యచైతన్యజ్యోతిష్ట్వాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఉత్క్రాన్తీతి ।
వ్యాకులీభావో లిఙ్గస్యేతి శేషః ।
తత్ర లౌకికీం వార్తామనుకూలయతి —
తథేతి ।
యథాశ్రుతమివశబ్దం గృహీత్వా వాక్యం వ్యాఖ్యాయ పక్షాన్తరమాహ —
అథవేతి ।
ఇవశబ్దప్రయోగస్యోభయత్ర యోజనామేవాభినయతి —
అబల్యమితి ।
ఉభయత్ర తద్యోజనే హేతుమాహ —
ఉభయస్యేతి ।
తుల్యప్రత్యయేనాబల్యసంమోహయోరేకకర్తృకత్వనిర్దేశాదప్యుభయత్రేవకారో ద్రష్టవ్య ఇత్యాహ —
సమానేతి ।
అథేత్యాది వాక్యమవతార్య వ్యాకుర్వన్కస్మిన్కాలే తత్సంప్రమోక్షణమిత్యస్యోత్తరమాహ —
అథేత్యాదినా ।
కథం వేత్యుక్తం ప్రశ్నమనూద్య ప్రశ్నాన్తరం ప్రస్తౌతి —
కథమితి ।
అత్రోత్తరత్వేనోత్తరం వాక్యమాదాయ వ్యాకరోతి —
ఉచ్యత ఇత్యాదినా ।
రూపాదిప్రకాశనశక్తిమత్సత్త్వప్రధానభూతకార్యత్వాత్తేజోమాత్రాశ్చక్షురాదీనీత్యుక్తం సంప్రతి సమభ్యాదదాన ఇత్యస్యార్థమాహ —
తా ఎతా ఇతి ।
సంహరమాణో హృదయమన్వవక్రామతీత్యన్వయః । తత్సమితి విశేషణం స్వప్నాపేక్షయేతి సంబన్ధః ।
కథం స్వప్నాపేక్షయా విశేషణం తదాహ —
న త్వితి ।
ఆదానమాత్రమపి స్వప్నే నాస్తీతి కుతస్తద్వ్యావృత్త్యర్థం విశేషణమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అస్తీతి ।
స ఎతాస్తేజోమాత్రాః సమభ్యాదదాన ఇత్యేతద్వ్యాఖ్యాయ హృదయమేవేత్యాది వ్యాచష్టే —
హృదయమిత్యాదినా ।
సవిజ్ఞానో భవతీతి వాక్యవిశేషమాశ్రిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
హృదయ ఇతి ।
కథమాత్మనో నిష్క్రియస్య తేజోమాత్రాదానకర్తృత్వమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
బుద్ధ్యాదీతి ।
తేషాం తద్విక్షేపస్య చోపసంహారే సత్యాత్మనస్తదాదానకర్తృత్వమౌపచారికమిత్యర్థః ।
తర్హి తద్విక్షేపోపసంహర్తృత్వవత్తదాదానకర్తృత్వమపి ముఖ్యమేవ భవిష్యతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి।
ఆదిశబ్దేన క్రియావిశేషః సర్వో గృహ్యతే ।
కథం తర్హి ప్రతీచి కర్తృత్వాదిప్రథేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
బుద్ధ్యాదీతి ।
స యత్రేత్యాది వాక్యమాకాఙ్క్షాపూర్వకమవతార్య వ్యాకరోతి —
కదా పునరిత్యాదినా ।
తస్య పురుషశబ్దాద్భోక్తృత్వే ప్రాప్తే విశినష్టి —
ఆదిత్యాంశ ఇతి ।
తస్య చాక్షుషత్వం సాధయతి —
భోక్తురిత్యాదినా ।
యావద్దేహధారణమితి కుతో విశేషణం తత్రాఽఽహ —
మరణకాలే త్వితి ।
ఆదిత్యాంశస్య చక్షురనుగ్రహమకుర్వతః స్వాతన్త్ర్యం వారయతి —
స్వమితి ।
మరణావస్థాయాం చక్షురాద్యనుగ్రాహకదేవతాంశానామధిదేవతాత్మనోపసంహారే శ్రుత్యన్తరం సంవాదయతి —
తదేతదితి ।
తర్హి దేహాన్తరే వాగాదిరాహిత్యం స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
పునరితి ।
సంశ్రయిష్యన్తి వాగాదయస్తత్తదేవతాధిష్ఠితా యథాస్థానమితి శేషః ।
ముమూర్షోరివ స్వప్స్యతః సర్వాణి కరణాని లిఙ్గాత్మనోపసంహ్రియన్తే ప్రబుధ్యమానస్య చోత్పిత్సోరివ తాని యథాస్థానం ప్రాదుర్భవన్తీత్యాహ —
తథేతి ।
ఉక్తేఽర్థే వాక్యం పాతయతి —
తదేతదాహేతి ।
పరాఙ్ పర్యావర్తత ఇతి రూపవైముఖ్యం చాక్షుషస్య వివక్షితమితి శేషః ॥ ౧ ॥