తర్హి భోక్త్రోపసంహృతం చక్షురత్యన్తాభావీభూతమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఎకీతి ।
ఉక్తేఽర్థే లోకప్రసిద్ధిం దర్శయతి —
తదేతి ।
చక్షుషి దర్శితం న్యాయం ఘ్రాణేఽతిదిశతి —
తథేతి ।
యథా చక్షుర్దేవతాయా నివృత్తౌ లిఙ్గాత్మనా చక్షురేకీభవతి యథా ఘ్రాణదేవతాంశస్య ఘ్రాణానుగ్రహనివృత్తిద్వారేణాంశిదేవతయైక్యే లిఙ్గాత్మనా ఘ్రాణమేకీభవతీత్యర్థః । తన్నివృత్యపేక్షయా వరుణాది దేవతాయా జిహ్వాయామనుగ్రహనివృత్తౌ జిహ్వాయా లిఙ్గాత్మనైక్యవ్యపేక్షయేత్యర్థః ।
తత్తదనుగ్రాహకదేవతాంశస్య తత్ర తత్రానుగ్రహనివృత్త్యా తత్తదంశిదేవతాప్రాప్తౌ తత్తత్కరణస్య లిఙ్గాత్మనైక్యం భవతీత్యభిప్రేత్యాఽఽహ —
తథేతి ।
మరణదశాయాం రూపాదిదర్శనరాహిత్యమర్థద్వయసాధకమిత్యాహ —
తదేతి ।
తస్య హైతస్యేత్యాది వాక్యముపాదత్తే —
తత్రేతి ।
ముమూర్షావస్థా సప్తమ్యర్థః ।
కేనాయం ప్రద్యోతో భవతీత్యపేక్షాయామాహ —
స్వప్నేతి ।
యథా స్వప్నకాలే స్వేన భాసా స్వేన జ్యోతిషా ప్రస్వపితీతి వ్యాఖ్యాతం తథాఽత్రాపి తేజోమాత్రాణాం యదాదానం తత్కృతేన వాసనరూపేణ ప్రాప్యఫలవిషయబుద్ధివృత్తిరూపేణ స్వేన భాసా స్వేన చాఽఽత్మనా చైతన్యజ్యోతిషా హృదయాగ్రప్రద్యోతనమిత్యర్థః ।
తస్యార్థక్రియాం దర్శయతి —
తేనేతి ।
కిమితి లిఙ్గద్వారాఽఽత్మనో నిర్గమనం ప్రతిజ్ఞాయతే తత్రాఽఽహ —
తథేతి ।
యది మరణకాలే తోజోమాత్రాదానం న తర్హి సదా లిఙ్గోపాధిరాత్మేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తత్ర చేతి ।
సప్తమ్యా లిఙ్గముచ్యతే । సర్వదేతి లిఙ్గసత్తాదశోక్తిః ।
ఆత్మోపాధిభూతే లిఙ్గే కిం ప్రమాణమిత్యాశఙ్క్యాఽఽత్మని కూటస్థే సంవ్యవహారదర్శనమిత్యాహ —
తదుపాధీతి ।
చక్షురాదిప్రసిద్ధిరపి ప్రమాణమిత్యాహ —
తదాత్మకం హీతి ।
ఎకాదశవిధం కరణమిత్యభ్యుపగమాత్కుతో ద్వాదశవిధత్వమిత్యాశఙ్క్య విశినష్టి —
బుద్ధ్యాదీతి ।
’వాయుర్వై గౌతమ తత్సూత్రమ్’ ఇత్యాది శ్రుతిరపి యథోక్తే లిఙ్గే ప్రమాణమిత్యాహ —
తత్సూత్రమితి ।
జగతో జీవనమపి తత్ర మానమిత్యాహ —
తజ్జీవనమితి ।
’ఎష సర్వభూతాన్తరాత్మా’ ఇతి శ్రుతిరపి యథోక్తం లిఙ్గం సాధయతీత్యాహ —
సోఽన్తరాత్మేతి ।
లిఙ్గోపాధేరాత్మనో యథోక్తప్రకాశేన మరణకాలే హృదయాన్నిష్క్రమణే మార్గం ప్రశ్నపూర్వకముత్తరవాక్యేనోపదిశతి —
తేనేత్యాదినా ।
చక్షుష్టో వేతి వికల్పే నిమిత్తం సూచయతి —
ఆదిత్యేతి ।
మూర్ధ్నో వేతి వికల్పే హేతుమాహ —
బ్రహ్మలోకేతి ।
తత్ప్రాప్తినిమిత్తం చేజ్జ్ఞానం కర్మం వా స్యాదితి పూర్వేణ సంబన్ధః ।
దేహావయవాన్తరేభ్యో నిష్క్రమణే నియామకమాహ —
యథేతి ।
కథం పరలోకాయ ప్రస్థితమిత్యుచ్యతే ప్రాణగమనాధీనత్వాద్విజ్ఞానాత్మగమనస్యేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
పరలోకాయేతి ।
నను జీవస్య ప్రాణాదితాదాత్మ్యే సతి కథమనుశబ్దేన క్రమో వివక్ష్యతే తత్రాఽఽహ —
యథాప్రధానేతి ।
ప్రధానమనతిక్రమ్య హీయమన్వాఖ్యానేచ్ఛా । తథా చ జీవాదేః ప్రాధాన్యాభిప్రాయేణానుశబ్దప్రయోగో న క్రమాభిప్రాయేణ దేశకాలభేదాభావాదిత్యర్థః । సార్థే సమూహే వ్యక్తిషు క్రమేణ గమనం దృశ్యతే న తథా ప్రాణాదిష్వితి వ్యతిరేకః ।
యదుక్తం హృదయాగ్రప్రద్యోతనం తత్సవిజ్ఞానశ్రుత్యా ప్రకటయతి —
తదేతి ।
కర్మవశాదితి విశేషణం సాధయతి —
నేతి ।
విపక్షే దోషమాహ —
స్వాతన్త్ర్యేణేతి ।
ఇష్టాపత్తిమాశఙ్క్యాఽఽహ —
నైవేతి ।
ముమూర్షోరస్వాతన్త్ర్యే మానమాహ —
అత ఎవేతి ।
కర్మవశాదుక్తం సవిజ్ఞానత్వముపసంహరతి —
కర్మణేతి ।
అన్తఃకరణస్య వృత్తివిశేషో భావిదేహవిషయస్తదాశ్రితం తద్రూపం యద్వాసనాత్మకం విశేషవిజ్ఞానం తేనేతి యావత్ ।
మ్రియమాణస్య సవిజ్ఞానత్వే సత్యర్థసిద్ధమర్థమాహ —
సవిజ్ఞానమేవేతి ।
గన్తవ్యస్య సవిజ్ఞానత్వం విజ్ఞానాశ్రయత్వమిత్యాశఙ్క్య విశినష్టి —
విశేషేతి ।
ప్రగేవోత్క్రాన్తేః సవిజ్ఞానత్వవాదిశ్రుతేస్తాత్పర్యమాహ —
తస్మాదితి ।
పురుషస్య కర్మానుసారిత్వం తచ్ఛబ్దార్థః । యోగశ్చిత్తవృత్తినిరోధః । తస్య ధర్మా యమనియమప్రభృతయః । తేషామనుసేవనం పునః పునరావర్తనమ్ । పరిసంఖ్యానాభ్యాసో యోగానుష్ఠానమ్ । కర్తవ్య ఇతి ప్రకృతశ్రుతేర్విధేయోఽర్థ ఇతి శేషః ।
కిఞ్చ పుణ్యోపచయకర్తవ్యతారూపేఽర్థే సర్వమేవ విధికాణ్డం పర్యవసితమిత్యాహ —
సర్వశాస్త్రాణామితి ।
సర్వస్మాదాగామిదుశ్చరితాదుపరమణం కర్తవ్యమిత్యస్మిన్నర్థే నిషేధశాస్త్రమపి పర్యవసితమిత్యాహ —
దుశ్చరితాచ్చేతి ।
నను పూర్వం యథేష్టచేష్టాం కృత్వా మరణకాలే సర్వమేతత్సంపాదయిష్యతే నేత్యాహ —
న హీతి ।
కర్మణా నీయమానత్వే మానమాహ —
పుణ్య ఇతి ।
తర్హి పుణ్యోపచయాదేవ యథోక్తానర్థనివృత్తేర్వ్యర్థం తత్త్వజ్ఞానమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఎతస్యేతి ।
ఉపశమోపాయస్తత్వజ్ఞానం తస్య విధానం ప్రకాశనం తదర్థమితి యావత్ ।
దేవతాధ్యానాదనర్థో నివర్తిష్యతే కిం తత్త్వజ్ఞానేనేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి ।
తద్విహితేతి తచ్ఛబ్దేన ప్రకృతాః సర్వశాఖోపనిషదో గృహ్యన్తే ।
విధాన్తరేణానర్థధ్వంసాసిద్ధౌ ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
జ్ఞాపితః సవిజ్ఞానవాక్యేనేతి శేషః ।