ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஏவம் வித்³யாதி³ஸம்பா⁴ரஸம்ப்⁴ருதோ தே³ஹாந்தரம் ப்ரதிபத்³யமாந:, முக்த்வா பூர்வம் தே³ஹம் , பக்ஷீவ வ்ருக்ஷாந்தரம் , தே³ஹாந்தரம் ப்ரதிபத்³யதே ; அத²வா ஆதிவாஹிகேந ஶரீராந்தரேண கர்மப²லஜந்மதே³ஶம் நீயதே । கிஞ்சாத்ரஸ்த²ஸ்யைவ ஸர்வக³தாநாம் கரணாநாம் வ்ருத்திலாபோ⁴ ப⁴வதி, ஆஹோஸ்வித் ஶரீரஸ்த²ஸ்ய ஸங்குசிதாநி கரணாநி ம்ருதஸ்ய பி⁴ந்நக⁴டப்ரதீ³பப்ரகாஶவத் ஸர்வதோ வ்யாப்ய புந: தே³ஹாந்தராரம்பே⁴ ஸங்கோசமுபக³ச்ச²ந்தி — கிஞ்ச மநோமாத்ரம் வைஶேஷிகஸமய இவ தே³ஹாந்தராரம்ப⁴தே³ஶம் ப்ரதி க³ச்ச²தி, கிம் வா கல்பநாந்தரமேவ வேதா³ந்தஸமயே — இத்யுச்யதே — ‘த ஏதே ஸர்வ ஏவ ஸமா: ஸர்வே(அ)நந்தா:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 13) இதி ஶ்ருத: ஸர்வாத்மகாநி தாவத்கரணாநி, ஸர்வாத்மகப்ராணஸம்ஶ்ரயாச்ச ; தேஷாம் ஆத்⁴யாத்மிகாதி⁴பௌ⁴திகபரிச்சே²த³: ப்ராணிகர்மஜ்ஞாநபா⁴வநாநிமித்த: ; அத: தத்³வஶாத் ஸ்வபா⁴வத: ஸர்வக³தாநாமநந்தாநாமபி ப்ராணாநாம் கர்மஜ்ஞாநவாஸநாநுரூபேணைவ தே³ஹாந்தராரம்ப⁴வஶாத் ப்ராணாநாம் வ்ருத்தி: ஸங்குசதி விகஸதி ச ; ததா² சோக்தம் ‘ஸம: ப்லுஷிணா ஸமோ மஶகேந ஸமோ நாகே³ந ஸம ஏபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ர்லோகை: ஸமோ(அ)நேந ஸர்வேண’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 22) இதி ; ததா² ச இத³ம் வசநமநுகூலம் — ‘ஸ யோ ஹைதாநநந்தாநுபாஸ்தே’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 13) இத்யாதி³, ‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே’ இதி ச । தத்ர வாஸநா பூர்வப்ரஜ்ஞாக்²யா வித்³யாகர்மதந்த்ரா ஜலூகாவத் ஸந்ததைவ ஸ்வப்நகால இவ கர்மக்ருதம் தே³ஹாத்³தே³ஹாந்தரம் ஆரப⁴தே ஹ்ருத³யஸ்தை²வ ; புநர்தே³ஹாந்தராரம்பே⁴ தே³ஹாந்தரம் பூர்வாஶ்ரயம் விமுஞ்சதி — இத்யேதஸ்மிந்நர்தே² த்³ருஷ்டாந்த உபாதீ³யதே —

த்ருணஜலாயுகாவாக்யமவதாரயிதும் வ்ருத்தமநூத்³ய வாதி³விவாதா³ந்த³ர்ஶயந்நாதௌ³ தி³க³ம்ப³ரமதமாஹ —

ஏவமித்யாதி³நா ।

தே³வதாவாதி³மதமாஹ —

அத²வேதி ।

தே³வதா யேந ஶரீரேண விஶிஷ்டம் ஜீவம் பரலோகம் நயதி ததா³திவாஹிகம் ஶரீராந்தரம் தேநேதி யாவத் ।

ஸாங்க்²யாதி³மதமாஹ —

கிஞ்சேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தம் ஸூசயதி —

ஆஹோஸ்விதி³தி ।

வைஶேஷிகாதி³பக்ஷமாஹ —

கிஞ்சேதி ।

ந்யூநத்வநிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ —

கிம்வா கல்பாந்தரமிதி ।

தத்ர ஸித்³தா⁴ந்தஸ்ய ப்ராமாணிகத்வேநோபாதே³யத்வம் வத³ந்கல்பநாந்தராணாமப்ராமாணிகத்வேந த்யாஜ்யத்வமபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ —

உச்யத இதி ।

தேஷாம் ஸர்வாத்மகத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

ஸர்வாத்மகேதி ।

கத²ம் தர்ஹி கரணாநாம் பரிச்சி²ந்நத்வதீ⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தேஷாமிதி ।

ஆதி⁴தை³விகேந ரூபேணாபரிச்சி²ந்நாநாமபி கரணாநாமாத்⁴யாத்மிகாதி³ரூபேண பரிச்சி²ந்நதேதி ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ —

அத இதி ।

தத்³வஶாது³தா³ஹ்ருதஶ்ருதிவஶாதி³த்யேதத் । ஸ்வபா⁴வதோ தே³வதாஸ்வரூபாநுஸாரேணேதி யாவத் । கர்மஜ்ஞாநவாஸநாநுரூபேணேத்யத்ர போ⁴க்துரிதி ஶேஷ: । உப⁴யத்ர ஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²ம் ப்ராணாநாமிதி த்³விருக்தம் ।

தேஷாம் வ்ருத்திஸம்கோசாதௌ³ ப்ரமாணமாஹ —

ததா² சேதி ।

பரிச்சி²ந்நாபரிச்சி²ந்நப்ராணோபாஸநே கு³ணதோ³ஷஸம்கீர்தநமபி ப்ராணஸம்கோசவிகாஸயோ: ஸூசகமித்யாஹ —

ததா² சேத³மிதி ।

ஆதி⁴தை³விகேந ரூபேண ஸர்வக³தாநாமபி கரணாநாமாத்⁴யாத்மிகாதி⁴பௌ⁴திகரூபேண பரிச்சி²ந்நத்வாத்தத்பரிவ்ருதஸ்ய க³மநம் ஸித்³த்⁴யதீதி ஸித்³தா⁴ந்தோ த³ர்ஶித: ।

இதா³நீம் த்ருணஜலாயுகாத்³ருஷ்டாந்தாத்³தே³ஹாந்தரம் க்³ருஹீத்வா பூர்வதே³ஹம் முஞ்சத்யாத்மேதி ஸ்தூ²லதே³ஹவிஶிஷ்டஸைவ பரலோகக³மநமிதி பௌராணிகப்ரக்ரியாம் ப்ரத்யாக்²யாதும் த்³ருஷ்டாந்தவாக்யஸ்ய தாத்பர்யமாஹ —

தத்ரேத்யாதி³நா ।

தே³ஹநிர்க³மநாத்ப்ராக³வஸ்தா² ஸப்தம்யர்த²: । ததை³வ யதோ²க்தா வாஸநா ஹ்ருத³யஸ்தா² வித்³யாகர்மநிமித்தம் பா⁴விதே³ஹம் ஸ்ப்ருஶதி ஜீவோ(அ)பி தத்ராபி⁴மாநம் கரோதி புநஶ்ச பூர்வதே³ஹம் த்யஜதி யதா² ஸ்வப்நே தே³வோ(அ)ஹமித்யபி⁴மந்யமாநோ தே³ஹாந்தரஸ்த² ஏவ ப⁴வதி ததோ²த்க்ராந்தாவபி । தஸ்மாந்ந பூர்வதே³ஹவிஶிஷ்டஸ்யைவ பரலோகக³மநமித்யர்த²: । ஸ்வாத்மோபஸம்ஹாரோ தே³ஹே பூர்வஸ்மிந்நாத்மாபி⁴மாநத்யாக³: । ப்ரஸாரிதயா வாஸநயா ஶரீராந்தரம் க்³ருஹீத்வேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।