బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
చతుర్థోఽధ్యాయఃపఞ్చమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
అథ హ యాజ్ఞవల్క్యస్య ద్వే భార్యే బభూవతుర్మైత్రేయీ చ కాత్యాయనీ చ తయోర్హ మైత్రేయీ బ్రహ్మవాదినీ బభూవ స్త్రీప్రజ్ఞైవ తర్హి కాత్యాయన్యథ హ యాజ్ఞవల్క్యోఽన్యద్వృత్తముపాకరిష్యన్ ॥ ౧ ॥
అథేతి హేతూపదేశానన్తర్యప్రదర్శనార్థః । హేతుప్రధానాని హి వాక్యాని అతీతాని । తదనన్తరమ్ ఆగమప్రధానేన ప్రతిజ్ఞాతోఽర్థః నిగమ్యతే మైత్రేయీబ్రాహ్మణేన । హ - శబ్దః వృత్తావద్యోతకః । యాజ్ఞవల్క్యస్య ఋషేః కిల ద్వే భార్యే పత్న్యౌ బభూవతుః ఆస్తామ్ — మైత్రేయీ చ నామత ఎకా, అపరా కాత్యాయనీ నామతః । తయోర్భార్యయోః మైత్రేయీ హ కిల బ్రహ్మవాదినీ బ్రహ్మవదనశీలా బభూవ ఆసీత్ ; స్త్రీప్రజ్ఞా - స్త్రియాం యా ఉచితా సా స్త్రీప్రజ్ఞా — సైవ యస్యాః ప్రజ్ఞా గృహప్రయోజనాన్వేషణాలక్షణా, సా స్త్రీప్రజ్ఞైవ తర్హి తస్మిన్కాలే ఆసీత్ కాత్యాయనీ । అథ ఎవం సతి హ కిల యాజ్ఞవల్క్యః అన్యత్ పూర్వస్మాద్గార్హస్థ్యలక్షణాద్వృత్తాత్ పారివ్రాజ్యలక్షణం వృత్తమ్ ఉపాకరిష్యన్ ఉపాచికీర్షుః సన్ ॥

నను వాక్యాని పూర్వత్ర వ్యాఖ్యాతాని న హేతురుపదిష్టస్తత్కథం తదుపదేశానన్తర్యం ససంన్యాసస్యామృతత్వహేతోరాత్మజ్ఞానస్యాథశబ్దేన ద్యోత్యతే తత్రాఽఽహ —

హేతుప్రధానానీతి ।

తదేవ వృత్తం వ్యనక్తి —

యాజ్ఞవల్క్యస్యేతి ।

అథేత్యస్యార్థమాహ —

ఎవం సతీతి ।

భార్యాద్వయే దర్శితరీత్యా స్థితే స్వస్య చ వైరాగ్యాతిరేకే సతీతి యావత్ ॥ ౧ ॥ తస్యా బ్రహ్మవాదిత్వం తదామన్త్రణద్వారేణ తాం ప్రత్యేవ సంవాదే హేతూకర్తవ్యమ్ । తస్యా బ్రహ్మవాదిత్వం ద్యోతయితుమిచ్ఛసి యదీత్యుక్తమ్ ॥ ౨ ॥