ಸತಿ ಜ್ಞಾನೇ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗೋ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ಸತ್ಯಾಂ ವಾ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಯಾಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ —
ನಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ವತ್ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯಾವಶ್ಯಂಭಾವಿತ್ವಾನ್ನ ಕರ್ಮಾವಸಾನ ಏವ ವೇದಾರ್ಥ ಇತಿ ಸಂಗೃಹೀತಂ ವಸ್ತು ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯತ್ತಾವದಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರಾದಾರಭ್ಯ ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯಾಂತೇನ ಗ್ರಂಥೇನ ಯದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮುಪಸಂಹೃತಂ ತತ್ತಾವನ್ಮುಕ್ತಿಸಾಧನಮಿತಿ ಭವತಾಽಪಿ ಯಸ್ಮಾದಭ್ಯುಪಗತಂ ಪರಾಂಗಂ ಚಾಽಽತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಾದನ್ಯತ್ರೇತ್ಯವಧಾರಣಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯಾತ್ತಸ್ಮಾಜ್ಜ್ಞಾನೇ ಸತಿ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಂ ನಿರವಕಾಶಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮಸಹಿತಮಮೃತತ್ವಸಾಧನಮಿಷ್ಯತೇ ನ ಕೇವಲಂ ತಥಾ ಚ ಜ್ಞಾನೋತ್ತರಕಾಲಮಪಿ ನ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಸಾಧನತ್ವೇ ಸತ್ಯಪೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವಂ ಚೇದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಭವಾನ್ನ ಸಹತೇ ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ಜ್ಞಾನಮೇವೋಪಗತಮಿತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ತತ್ರೇತಿ।
ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನಪೇಕ್ಷತ್ವಾನಂಗೀಕಾರೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯತ್ವಾದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮಮೃತತ್ವಸಾಧನಮಭ್ಯುಪಗತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಶೃಣ್ವಿತಿ ।
ಜ್ಞಾಪಯತಿ ವೇದ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾನುಸಾರೇಣಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಾಂಗೀಕಾರೇ ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷಮೇವಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಂ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಉಭಯತ್ರ ಜ್ಞಾನೇ ಕರ್ಮಣಿ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯದ್ವಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಸಾಧನತ್ವೇ ತಸ್ಯ ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ತುಲ್ಯಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ ತುಲ್ಯತ್ವಾದ್ವೇದಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯಥಾಶಾಸ್ತ್ರಂ ಜ್ಞಾನಾಭ್ಯುಪಗಮೇಽಪಿ ಕಥಂ ತತ್ಕೇವಲಂ ಕೈವಲ್ಯಕಾರಣಮಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಯದ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾನುಸಾರೇಣ ಜ್ಞಾನಮಭ್ಯುಪಗಚ್ಛಂತಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವಕರ್ಮೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ತದುಪಮರ್ದಕತ್ವಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಕರ್ಮಹೇತುಂ ತಾವದ್ದರ್ಶಯತಿ —
ದಾರಾಗ್ನೀತಿ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಂ ಸಂಪ್ರದಾನಕಾರಕಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ಸಾಧಯತಿ —
ಅನ್ಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮಹೇತೂಪಮರ್ದಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಯಾ ಹೀತಿ ।
ಇಹೇತಿ ವಿದ್ಯಾದಶೋಕ್ತಿಃ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಶ್ರುತಿಜನ್ಯತ್ವೇನ ಬಲವತ್ತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ಶುಚೌ ದೇಶೇ ದಿವಸಾದೌ ಕಾಲೇ ಶಾಸ್ತ್ರಾಚಾರ್ಯಾದಿವಶಾದುತ್ಪನ್ನಂ ಜ್ಞಾನಂ ಪುಮರ್ಥಸಾಧನಮ್ ‘ಶುಚೌ ದೇಶೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪ್ಯ’ (ಭ. ಗೀ. ೬ । ೧೧) ಇತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತೇಸ್ತಥಾಚ ಕಥಂ ತಸ್ಯ ಭೇದಬುದ್ಧ್ಯುಪಮರ್ದಕತ್ವಮತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯತ್ರೈಕಾಗ್ರತಾ ತತ್ರಾವಿಶೇಷಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯಾಜ್ಜ್ಞಾನಸಾಧನಸ್ಯ ಸಮಾಧೇರಪಿ ನ ದೇಶಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಾ ದೂರತಸ್ತು ಕೂಟಸ್ಥವಸ್ತುತಂತ್ರಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ಭಾವಃ ।
ವಿಮತಂ ದೇಶಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥತ್ವಾದ್ಧರ್ಮವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪುರುಷತಂತ್ರತ್ವಮುಪಾಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಕ್ರಿಯಾಯಾಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸಾಧನವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ದೂಷಯತಿ —
ಜ್ಞಾನಂ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿಮತಂ ನ ದೇಶಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಾದುಷ್ಣಾಗ್ನಿಜ್ಞಾನವದಿತಿ ಪ್ರತ್ಯನುಮಾನಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸರ್ವಕರ್ಮಹೇತೂಪಮರ್ದಕತ್ವೇ ದೋಷಮಾಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಇಷ್ಟಾಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡೇನ ಕಾಂಡಾಂತರಸ್ಯಾಪಿ ನಿರೋಧಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಕ್ಷದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮವಿಧಿನಿರೋಧ್ಯರ್ಥಾದ್ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಹಿ ವಿಧ್ಯಂತರೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಶಂಕತೇ —
ತಥಾಽಽಪೀತಿ ।
ಯಥಾ ನ ಕಾಮೀ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನಿಷೇಧಾತ್ಕಸ್ಯಚಿತ್ಕಾಮಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ನ ಭವತೀತ್ಯೇತಾವತಾ ನ ಸರ್ವಾನ್ಪ್ರತಿ ಕಾಮ್ಯವಿಧಿರ್ನಿರುಧ್ಯತೇ ತಥಾ ಕಸ್ಯಚಿದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾತ್ಕರ್ಮವಿಧಿನಿರೋಧೇಽಪಿ ನ ಸರ್ವಾನ್ಪ್ರತ್ಯಸೌ ನಿರುದ್ಧೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ಕಾಮೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರತಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಾನಭಿಜ್ಞಂ ಪ್ರತಿ ತದುಪಪತ್ತೇರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಭಿಪ್ರಾಯಮವಿದ್ವಾನಾಶಂಕತೇ —
ಕಾಮಪ್ರತಿಷೇಧವಿಧಿನೇತಿ ।
ಅನರ್ಥಕತ್ವಜ್ಞಾನಾತ್ಕಾಮಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇಃ ಕಾಮ್ಯೇಷು ಕರ್ಮಸ್ವಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ನಿರುದ್ಧಃ ಸ್ಯಾತ್ಕಾಮ್ಯವಿಧಿರಿತ್ಯಧ್ಯಾಹರ್ತವ್ಯಮ್। ಗೂಢಾಭಿಸಂಧಿಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಬ್ರೂತೇ —
ಭವತ್ವಿತಿ ।
ಪುನರಭಿಪ್ರಾಯಮಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಶ್ಚೋದಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಏವಮಿತಿ ಜ್ಞಾನೇ ನ ಕರ್ಮವಿಧಿನಿರೋಧೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ಚೋದ್ಯಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಅನನುಷ್ಠೇಯತ್ವ ಇತಿ ।
ತೇಷಾಮನುಷ್ಠೇಯಾನಾಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಯೇ ವಿಧಯಸ್ತೇಷಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಸ್ವಾಭಿಸಂಧಿಮುದ್ಘಾಟಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಪಪತ್ತಿಮೇವೋಪದರ್ಶಯತಿ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಸ್ಯೇತಿ ।
ತದೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನಾವಸ್ಥಾಯಾಮೇವ ಕರ್ಮವಿಧಿಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರಾನಿಷ್ಟಮಾಶಂಕತೇ —
ತಥಾ ಸತೀತಿ ।
ಕರ್ಮವಿಧಿರಪಿ ಪುರುಷಾಭಿಪ್ರಾಯವಶಾತ್ಪುರುಷಾರ್ಥೋಪಯೋಗಿತ್ವಸಿದ್ಧೇರ್ನಾನಿಷ್ಟಾಪತ್ತಿರಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನಾರ್ಥೇತಿ ।
ಅರ್ಥಸ್ಯ ಪುರುಷಾಭಿಪ್ರಾಯತಂತ್ರತ್ವೇ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಪಿ ವಾಸ್ತವಂ ಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮೋಕ್ಷಮಿತಿ ।
ಅರ್ಥಾನರ್ಥಯೋರಭಿಪ್ರಾಯತಂತ್ರತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಪುರುಷೇತಿ ।
ಮರಣಂ ಮಹಾಪ್ರಸ್ಥಾನಮಿತ್ಯಾದಿ ಕಾಮ್ಯಂ ಕೃತ್ವಾ ಜೀವದವಸ್ಥಾಯಾಮೇವ ಮಹಾಭಾರತಾದಾವಿಷ್ಟಿನಿಧಾನಂ ದೃಷ್ಟಮತೋಽರ್ಥಾನರ್ಥಾವಭಿಪ್ರಾಯತಂತ್ರಕಾವೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮವಿಧೀನಾಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾತ್ಪ್ರಾಚೀನತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಇತ್ಯತ ಇತಿ ।
ಅತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮವಿರೋಧತ್ವೇ ತನ್ನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಚ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಹೇತುತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತ್ಯಾದೇರುಕ್ತನ್ಯಾಯಾದಾತ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಸ್ಯ ಕೇವಲಸ್ಯ ಕೈವಲ್ಯಕಾರಣತ್ವಸಿದ್ಧೇಃ ಸತಿ ತಸ್ಮಿಂಜೀವನ್ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾನವಕಾಶಾತ್ತದುದ್ದೇಶೇನ ಪ್ರವೃತ್ತಸ್ಯಾಧೀತವೇದಸ್ಯ ವಿದಿತಪದಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವತಸ್ತನ್ಮಾತ್ರೇಣ ಪ್ರಮಾಣಾಪೇಕ್ಷಾಮಂತರೇಣ ಸಿದ್ಧಂ ಸರ್ವಕರ್ಮತ್ಯಾಗಲಕ್ಷಣಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇಷ ಏವ ವಿದ್ವತ್ಸನ್ಯಾಸೋ ನ ತ್ವಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವತಃ ಪ್ರಾರಬ್ಧಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿಮಂತರೇಣಾನುಷ್ಠೇಯಂ ಕಿಂಚಿದಸ್ತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ವಿಧ್ಯವಿಷಯತ್ವಾಜ್ಜಾತಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಸ್ಯ ಕಥಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಚನಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತನ್ಯಾಯಃ ಶಾಂತಾದಿವಾಕ್ಯಸೂಚಿತಃ । ವಿಧಿಂ ವಿನಾಽಪಿ ಫಲಭೂತಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸತ್ಯಾಂ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಯಾಂ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗೋ ನ ಶಕ್ಯತೇ ನಿಷೇದ್ಧುಮಿತಿ ವದನ್ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸಂ ಸಾಧಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏತತ್ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ವಿದುಷಾಮಾತ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಾರ್ಥಿನಾಂ ತತ್ಪರೋಕ್ಷನಿಶ್ಚಯವತಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಆತ್ಮಲೋಕಸ್ಯಾವಬೋಧೋಽಪಿ ವ್ಯುತ್ಥಾನಹೇತುಃ ಪರೋಕ್ಷನಿಶ್ಚಯ ಏವ । ಸತೀತರಸ್ಮಿನ್ಫಲಾವಸ್ಥಸ್ಯ ವ್ಯುಥಾನಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾಯೋಗಾತ್ತದನಂತರೇಣ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾಚ್ಚ ।
ಉಕ್ತಂ ಹಿ ಶಮಾದಿವದುಪರತರೇಪಿ ತತ್ತ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರೇ ನಿಯತಂ ಸಾಧನತ್ವಂ ತದಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ವಿವಿದಿಷುರ್ನಾಮಾಧೀತವೇದೋ ವಿಚಾರಪ್ರಯೋಜಕಾಪಾತಿಕಜ್ಞಾನವಾನ್ಮುಮುಕ್ಷುರ್ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಂ ತತ್ತ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಮಪೇಕ್ಷಮಾಣಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಪರೋಕ್ಷನಿಶ್ಚಯೇನಾಪಿ ಶೂನ್ಯೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತಸ್ಯ ಕಥಂ ಪಾರಿವಾಜ್ಯಮತ ಆಹ —
ಏತಮೇವಾಽಽತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮಣಾಂ ಚೇತಿ ।
ತಥಾ ಚಾವಿದ್ಯಾವಿರುದ್ಧಾಂ ವಿದ್ಯಾಮಿಚ್ಛನ್ನಶೇಷಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಶರೀರಧಾರಣಮಾತ್ರಕಾರಣೇತರಾಣಿ ತ್ಯಜೇದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯೇ ಚೇತಿ ।
ಚತುರ್ವಿಧಫಲಾನಿ ಕರ್ಮಾಣ್ಯವಿದ್ಯಾವಿಷಯೇ ಪರಂ ಸಂಭವಂತಿ ನ ತ್ವಸಾಧ್ಯೇ ವಸ್ತುನೀತ್ಯತೋ ವಸ್ತುಜಿಜ್ಞಾಸಾಯಾಂ ತ್ಯಾಜ್ಯಾನಿ ತಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ —
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ।
ಕರ್ಮಣಾಮುತ್ತಮಫಲಾನ್ವಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಬುದ್ಧಿಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವಾತ್ಕರ್ಮಣಾಮಸ್ತಿ ಪ್ರಣಾಡ್ಯಾ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥಾನ್ವಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
’ಸಂನ್ಯಾಸಃ ಕರ್ಮಯೋಗಶ್ಚ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರಾವುಭೌ’ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರ್ವಿವಿದಿಷೂಣಾಂ ಮುಮುಕ್ಷೂಣಾಂ ಕಥಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯೈವ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಯಥಾ ವಿದ್ವತ್ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತಥಾ ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸೇಽಪಿ ಯಥೋಕ್ತನೀತ್ಯಾ ಸಂಭಾವಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಆತ್ಮಜ್ಞಾನೋತ್ಪಾದನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಶ್ರಮಧರ್ಮಾಣಾಂ ಬಲಾಬಲವಿಚಾರಣಾ ನಾಮಾಂತರಂಗತ್ವಬಹಿರಂಗತ್ವಚಿಂತಾ ತಸ್ಯಾಂ ಸತ್ಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಹಿಂಸಾಸ್ತೇಯಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದಯೋ ಯಮಾಃ । ವೈರಾಗ್ಯಾದೀನಾಮಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಶಮಾದಯೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಇತರೇ ನಿಯಮಪ್ರಧಾನಾ ಆಶ್ರಮಧರ್ಮಾ ಬಹುನಾ ಕ್ಲಿಷ್ಟೇನ ಪಾಪೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಸಂಕೀರ್ಣಾ ಹಿಂಸಾದಿಪ್ರಾಚುರ್ಯಾತ್-
’ಯಮಾನ್ಪತತ್ಯಕುರ್ವಾಣೋ ನಿಯಮಾನ್ಕೇವಲಾನ್ಭಜನ್’ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವೇಷಾಮಂತರಂಗತ್ವಮುತ್ತರೇಷಾಂ ಬಹಿರಂಗತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ಹಿಂಸೇತಿ ।
ಕರ್ಮಯೋಗಾಪೇಕ್ಷಯಾ ತತ್ತ್ಯಾಗಸ್ಯಾಧಿಕಾರಿವಿಶೇಷಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಶಸ್ತತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತ್ಯತ ಇತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಶಂಸಾಪ್ರಕಾರಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ತ್ಯಾಗ ಏವೇತಿ ।
ಉಕ್ತಾನಾಮಾಶ್ರಮೈರನುಷ್ಠೇಯತ್ವೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ತ್ಯಾಗೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ವೈರಾಗ್ಯಮಿತಿ ।
ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಕರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉತ್ತಮಪುಮಾರ್ಥಾರ್ಥಿನಃ ಸಂನ್ಯಾಸದ್ವಾರಾ ಶ್ರವಣಾದಿ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮುದಾಹರತಿ —
ಕಿಂ ತೇ ಧನೇನೇತಿ ।
ಅಥ ಪಿತ್ರಾದಿಭಿರ್ಗತಂ ಪಂಥಾನಮನ್ವೇಷಯಾಮಿ ನಾಽಽತ್ಮಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಿತಾಮಹಾ ಇತಿ ।
ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸೇ ಸಾಂಖ್ಯಾದಿಸಂಮತಿಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಯಥಾಽಽಹುಃ ಸಂಖ್ಯಾಃ –
’ಜ್ಞಾನೇನ ಚಾಪವರ್ಗೋ ವಿಪರ್ಯಯಾದಿಷ್ಯತೇ ಬಂಧಃ’ ಇತಿ ।
’ವಿವೇಕಖ್ಯಾತಿಪರ್ಯಂತಮಜ್ಞಾನೋಚ್ಚಿತಚೇಷ್ಟಿತಮ್’ ಇತಿ ಚ ।
’ಅವಿಪರ್ಯಯಾದ್ವಿಶುದ್ಧಂ ಕೇವಲಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಜ್ಞಾನಮ್’ ಇತಿ ಚ ।
ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರವಿದಶ್ಚಾಽಽಹುಃ ‘ಅಭ್ಯಾಸವೈರಾಗ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ತನ್ನಿರೋಧಃ’(ಯೋ.ಸೂ.೧.೧೨) ಇತಿ । ತತ್ರ ವೈರಾಗ್ಯೇಣ ವಿಷಯಸ್ರೋತಃ ಪರಿಖಿಲೀಕ್ರಿಯತೇ । ವಿವೇಕದರ್ಶನಾಭ್ಯಾಸೇನ ಕಲ್ಯಾಣಸ್ರೋತ ಉತ್ಪಾದ್ಯತ ಇತಿ ಚ । ‘ದೃಷ್ಟಾನುಶ್ರವಿಕವಿಷಯವಿತೃಷ್ಣಸ್ಯ ವಶೀಕಾರಸಂಜ್ಞಾ ವೈರಾಗ್ಯಮ್’(ಯೋ.ಸೂ.೧.೧೫) ಇತಿ ಚ ।
ಇತಶ್ಚ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತ್ಯಾಸನ್ನ ಇತ್ಯಾಹ —
ಕಾಮೇತಿ ।
ಸಂನ್ಯಾಸಿನಃ ಕಾಮಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತ್ಯಾಸನ್ನತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಾಮಪ್ರವೃತ್ತೇರಿತಿ ।
‘ಇತಿ ನು ಕಾಮಯಮಾನಃ’(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೬) ।
“ಕಾಮ ಏಷ ಕ್ರೋಧ ಏಷ ರಜೋಗುಣಸಮುದ್ಭವಃ ।
ಮಹಾಶನೋ ಮಹಾಪಾಪ್ಮಾ ವಿದ್ಧ್ಯೇನಮಿಹ ವೈರಿಣಮ್” (ಭ. ಗೀ. ೩ । ೩೭)
ಇತ್ಯಾದೀನಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾಣಿ ।
ವಿವಿದಿಶಾಸಂನ್ಯಾಸಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯಾಧಿಕಾರಿಣೋ ದರ್ಶಿತಯಾ ವಿಧಯಾ ಜ್ಞಾನೇನ ವಿನಾಽಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದೇವೇತ್ಯಾದಿ ವಿಧಿವಾಕ್ಯಮುಪಪನ್ನಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಅಥ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಿಧಾನಮನಧಿಕೃತವಿಷಯಮುಚಿತಂ ತಥಾ ಸತಿ ಸಾವಕಾಶತ್ವಾನ್ನ ತ್ವಧಿಕೃತವಿಷಯಂ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾತ್ತಸ್ಯಾ ನಿರವಕಾಶತ್ವಾತ್ಸಾವಕಾಶನಿರವಕಾಶಯೋಶ್ಚ ನಿರವಕಾಶಸ್ಯೈವ ಬಲವತ್ತ್ವಾದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತೇರ್ನಿರವಕಾಶತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಕಥಮತಿಶಯೇನ ಸಾವಕಾಶತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ವದಿತಿ ।
ಜೀವನಮಾತ್ರಂ ನಿಮಿತ್ತೀಕೃತ್ಯ ಚೋದಿತಂ ಕರ್ಮ ಕಥಂ ಕಾಮಿನಾ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯವಾಯಪರಿಹಾರಾದೇರಿಷ್ಟತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಷ್ಠಾತೃಸ್ವರೂಪನಿರೂಪಣಾಯಾಮಪಿ ನ ಜೀವನಮಾತ್ರಂ ನಿಮಿತ್ತೀಕೃತ್ಯ ಕರ್ಮ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಯೇಣೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ನಿತ್ಯೇಷು ಕರ್ಮಸು ನ ಕಾಮನಿಮಿತ್ತಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಸ್ತತ್ರ ಕಾಮ್ಯಮಾನಫಲಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಾಮಶ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯವಾಯಪರಿಹಾರಾದೇರಪಿ ಕಾಮಿತತ್ತ್ವಂ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ನಿತ್ಯೇ ಕರ್ಮಣಿ ಕಾಮ್ಯಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶೇ ಕಿಂಚ್ಚಿನ್ನ ಶ್ರುತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನೇಕೇತಿ ।
ಕರ್ಮಭಿರನೇಕೈಃ ಸಾಧನೈರ್ಯದ್ದುರಿತನಿಬರ್ಹಣಾದಿ ಸಾಧ್ಯಂ ತದೇವಾಸ್ಯಾಶ್ರುತಮಪಿ ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶೇ ಸಾಧ್ಯಂ ಭವತಿ – ‘ಯದ್ಯದ್ಧಿ ಕುರುತೇ ಜಂತುಸ್ತತ್ತತ್ಕಾಮಸ್ಯ ಚೇಷ್ಟಿತಮ್’(ಮ.ಸ್ಮೃ. ೨।೪) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಸ್ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇರತೋ ನಿತ್ಯೇಽಪಿ ಕಾಮಿತಂ ಫಲಮಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ವೈದಿಕಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ನಿಯತಫಲತ್ವಾತ್ಕಾಮೋಽಪಿ ನಿಯತಫಲೋ ಯುಕ್ತಸ್ತಥಾ ಚ ನಿತ್ಯೇಷು ತದಭಾವಾನ್ನ ಕಾಮಿತಂ ಫಲಂ ಸೇತ್ಸ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನೇಕಫಲೇತಿ ।
ಅಥ ತಾನಿ ಪುರುಷಮಾತ್ರಕರ್ತವ್ಯಾನೀತಿ ಕುತೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸಂನ್ಯಾಸಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದಾರೇತಿ ।
ನನ್ವವಿರಕ್ತೇನಾಪಿ ಗೃಹಿಣಾ ಸಕೃದೇವ ತಾನನುಷ್ಠೇಯಾನಿ ತಾವತಾ ವಿಧೇಶ್ಚರಿತಾರ್ಥತ್ವಾತ್ತಥಾ ಚ ಕಥಂ ಫಲಬಾಹುಲ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪುನಃ ಪುನಶ್ಚೇತಿ ।
ಯಾವಜ್ಜೀವೋಪಬಂಧಾದಾವೃತ್ತಿಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತರ್ಹಿ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿವಶಾದಶೇಷಾಶ್ರಮಾನುಷ್ಠೇಯಾನ್ಯನವರತಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನೀತಿ ಕುತೋ ಯಥೋಕ್ತಸಂನ್ಯಾಸೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವರ್ಷಶತೇತಿ ।
ಅವಿರಕ್ತಗೃಹಿವಿಷಯತ್ವಂ ಶ್ರುತಿಮಂತ್ರಯೋರಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಯತ್ತು ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತೇರಪವಾದೋ ವಿಶ್ವಜಿತ್ಸರ್ವಮೇಧಯೋರಿತಿ ತದಪಿ ಕಾಮಿಗೃಹಿವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದೇವ ಪ್ರವ್ರಜೇದಿತಿ ವಿಧ್ಯಪವಾದಕಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಿಂಶ್ಚೇತಿ ।
ಪರೋಕ್ತಂ ಲಿಂಗಮಪಿ ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ಸರ್ವಸ್ಯ ವೇದಸ್ಯ ಕರ್ಮಾವಸಾನತ್ವಂ ದ್ಯೋತಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ಮಿಂಶ್ಚೇತಿ ।
ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತೇರ್ಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಇತರೇತಿ ।
ಕಥಂ ಸಾ ಕ್ಷತ್ರಿಯವೈಶ್ಯವಿಷಯತ್ವೇನ ಪ್ರವೃತ್ತಾ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾನಾಮಪಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಪರಿಗ್ರಹಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿವದೈಕಾಶ್ರಮ್ಯಪ್ರತಿಪಾದಕಸ್ಮೃತೀನಾಮಪಿ ಕ್ಷತ್ರಿಯಾದಿವಿಷಯತ್ವಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀನಾಂ ಕರ್ಮತತ್ಸಂನ್ಯಾಸಾರ್ಥಾನಾಂ ಭಿನ್ನವಿಷಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯತ್ತು ಕಾಣಕುಬ್ಜಾದಯೋಽಪಿ ಕರ್ಮಣ್ಯನಧಿಕೃತಾ ಅನುಗ್ರಾಹ್ಯಾ ಏವ ಶ್ರುತ್ಯೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನಧಿಕೃತಾನಾಂ ಚೇತಿ ।
ಸತ್ಯಾಮೇವ ಭಾರ್ಯಾಯಾಂ ತ್ಯಕ್ತಾಗ್ನಿರುತ್ಸನ್ನಾಗ್ನಿಸ್ತಸ್ಯಾಮಸತ್ಯಾಂ ಪರಿತ್ಯಕ್ತಾಗ್ನಿರನಗ್ನಿಕ ಇತಿ ಭೇದಃ ।
ಆಶ್ರಮಾಂತರವಿಷಯಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀನಾಮನಧಿಕೃತವಿಷಯತ್ವಾಭಾವೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥ ೧೫ ॥