ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪಂಚಮೋಽಧ್ಯಾಯಃದ್ವಿತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತ್ರಯಾಃ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾಃ ಪ್ರಜಾಪತೌ ಪಿತರಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮೂಷುರ್ದೇವಾ ಮನುಷ್ಯಾ ಅಸುರಾ ಉಷಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ದೇವಾ ಊಚುರ್ಬ್ರವೀತು ನೋ ಭವಾನಿತಿ ತೇಭ್ಯೋ ಹೈತದಕ್ಷರಮುವಾಚ ದ ಇತಿ ವ್ಯಜ್ಞಾಸಿಷ್ಟಾ೩ ಇತಿ ವ್ಯಜ್ಞಾಸಿಷ್ಮೇತಿ ಹೋಚುರ್ದಾಮ್ಯತೇತಿ ನ ಆತ್ಥೇತ್ಯೋಮಿತಿ ಹೋವಾಚ ವ್ಯಜ್ಞಾಸಿಷ್ಟೇತಿ ॥ ೧ ॥
ಅಧುನಾ ದಮಾದಿಸಾಧನತ್ರಯವಿಧಾನಾರ್ಥೋಽಯಮಾರಂಭಃ — ತ್ರಯಾಃ, ತ್ರಿಸಂಖ್ಯಾಕಾಃ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾಃ ಪ್ರಜಾಪತೇರಪತ್ಯಾನಿ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾಃ, ತೇ ಕಿಮ್ ? ಪ್ರಜಾಪತೌ ಪಿತರಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ಶಿಷ್ಯತ್ವವೃತ್ತೇರ್ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾತ್ ಶಿಷ್ಯಾಃ ಸಂತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮ್ ಊಷುಃ ಉಷಿತವಂತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಕೇ ತೇ ? ವಿಶೇಷತಃ ದೇವಾ ಮನುಷ್ಯಾ ಅಸುರಾಶ್ಚ । ತೇ ಚ ಉಷಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ಕಿಮಕುರ್ವನ್ನಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ತೇಷಾಂ ದೇವಾ ಊಚುಃ ಪಿತರಂ ಪ್ರಜಾಪತಿಮ್ । ಕಿಮಿತಿ ? ಬ್ರವೀತು ಕಥಯತು, ನಃ ಅಸ್ಮಭ್ಯಮ್ ಯದನುಶಾಸನಂ ಭವಾನಿತಿ । ತೇಭ್ಯಃ ಏವಮರ್ಥಿಭ್ಯಃ ಹ ಏತದಕ್ಷರಂ ವರ್ಣಮಾತ್ರಮ್ ಉವಾಚ — ದ ಇತಿ । ಉಕ್ತ್ವಾ ಚ ತಾನ್ ಪಪ್ರಚ್ಛ ಪಿತಾ — ಕಿಂ ವ್ಯಜ್ಞಾಸಿಷ್ಟಾ೩ ಇತಿ, ಮಯಾ ಉಪದೇಶಾರ್ಥಮಭಿಹಿತಸ್ಯಾಕ್ಷರಸ್ಯ ಅರ್ಥಂ ವಿಜ್ಞಾತವಂತಃ ಆಹೋಸ್ವಿನ್ನೇತಿ । ದೇವಾ ಊಚುಃ — ವ್ಯಜ್ಞಾಸಿಷ್ಮೇತಿ, ವಿಜ್ಞಾತವಂತೋ ವಯಮ್ । ಯದ್ಯೇವಮ್ , ಉಚ್ಯತಾಂ ಕಿಂ ಮಯೋಕ್ತಮಿತಿ । ದೇವಾ ಊಚುಃ — ದಾಮ್ಯತ, ಅದಾಂತಾ ಯೂಯಂ ಸ್ವಭಾವತಃ ಅತೋ ದಾಂತಾ ಭವತೇತಿ ನಃ ಅಸ್ಮಾನ್ ಆತ್ಥ ಕಥಯಸಿ । ಇತರ ಆಹ — ಓಮಿತಿ ಸಮ್ಯಗ್ವ್ಯಜ್ಞಾಸಿಷ್ಟೇತಿ ॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಅಧುನೇತಿ ।

ತದ್ವಿಧಾನಂ ಸರ್ವೋಪಾಸ್ತಿಶೇಷತ್ವೇನೇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಪ್ರವೃತ್ತಿರಾರಂಭಃ । ಪಿತರಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮೂಷುರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಪ್ರಜಾಪತಿಸಮೀಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯವಾಸಮಾತ್ರೇಣ ಕಿಮಿತ್ಯಸೌ ದೇವಾದಿಭ್ಯೋ ಹಿತಂ ಬ್ರೂಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಶಿಷ್ಯತ್ವೇತಿ ।

ಶಿಷ್ಯಭಾವೇನ ವೃತ್ತೇಃ ಸಂಬಂಧಿನೋ ಯೇ ಧರ್ಮಾಸ್ತೇಷಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿ ಯೋಜ್ಯಮ್ । ತೇಷಾಮಿತಿ ನಿರ್ಧಾರಣೇ ಷಷ್ಠೀ । ಊಹಾಪೋಹಶಕ್ತಾನಾಮೇವ ಶಿಷ್ಯತ್ವಮಿತಿ ದ್ಯೋತನಾರ್ಥೋ ಹಶಬ್ದಃ ।

ವಿಚಾರಾರ್ಥಾ ಪ್ಲುತಿರಿತ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಮೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಮಯೇತಿ ।

ಓಮಿತ್ಯನುಜ್ಞಾಮೇವ ವಿಭಜತೇ —

ಸಮ್ಯಗಿತಿ ॥೧॥