బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
పఞ్చమోఽధ్యాయఃద్వితీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
త్రయాః ప్రాజాపత్యాః ప్రజాపతౌ పితరి బ్రహ్మచర్యమూషుర్దేవా మనుష్యా అసురా ఉషిత్వా బ్రహ్మచర్యం దేవా ఊచుర్బ్రవీతు నో భవానితి తేభ్యో హైతదక్షరమువాచ ద ఇతి వ్యజ్ఞాసిష్టా౩ ఇతి వ్యజ్ఞాసిష్మేతి హోచుర్దామ్యతేతి న ఆత్థేత్యోమితి హోవాచ వ్యజ్ఞాసిష్టేతి ॥ ౧ ॥
అధునా దమాదిసాధనత్రయవిధానార్థోఽయమారమ్భః — త్రయాః, త్రిసఙ్ఖ్యాకాః ప్రాజాపత్యాః ప్రజాపతేరపత్యాని ప్రాజాపత్యాః, తే కిమ్ ? ప్రజాపతౌ పితరి బ్రహ్మచర్యం శిష్యత్వవృత్తేర్బ్రహ్మచర్యస్య ప్రాధాన్యాత్ శిష్యాః సన్తో బ్రహ్మచర్యమ్ ఊషుః ఉషితవన్త ఇత్యర్థః । కే తే ? విశేషతః దేవా మనుష్యా అసురాశ్చ । తే చ ఉషిత్వా బ్రహ్మచర్యం కిమకుర్వన్నిత్యుచ్యతే — తేషాం దేవా ఊచుః పితరం ప్రజాపతిమ్ । కిమితి ? బ్రవీతు కథయతు, నః అస్మభ్యమ్ యదనుశాసనం భవానితి । తేభ్యః ఎవమర్థిభ్యః హ ఎతదక్షరం వర్ణమాత్రమ్ ఉవాచ — ద ఇతి । ఉక్త్వా చ తాన్ పప్రచ్ఛ పితా — కిం వ్యజ్ఞాసిష్టా౩ ఇతి, మయా ఉపదేశార్థమభిహితస్యాక్షరస్య అర్థం విజ్ఞాతవన్తః ఆహోస్విన్నేతి । దేవా ఊచుః — వ్యజ్ఞాసిష్మేతి, విజ్ఞాతవన్తో వయమ్ । యద్యేవమ్ , ఉచ్యతాం కిం మయోక్తమితి । దేవా ఊచుః — దామ్యత, అదాన్తా యూయం స్వభావతః అతో దాన్తా భవతేతి నః అస్మాన్ ఆత్థ కథయసి । ఇతర ఆహ — ఓమితి సమ్యగ్వ్యజ్ఞాసిష్టేతి ॥

బ్రాహ్మణాన్తరస్య తాత్పర్యమాహ —

అధునేతి ।

తద్విధానం సర్వోపాస్తిశేషత్వేనేతి ద్రష్టవ్యమ్ । ఆఖ్యాయికాప్రవృత్తిరారమ్భః । పితరి బ్రహ్మచర్యమూషురితి సంబన్ధః ।

ప్రజాపతిసమీపే బ్రహ్మచర్యవాసమాత్రేణ కిమిత్యసౌ దేవాదిభ్యో హితం బ్రూయాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

శిష్యత్వేతి ।

శిష్యభావేన వృత్తేః సంబన్ధినో యే ధర్మాస్తేషాం మధ్యే బ్రహ్మచర్యస్యేత్యాది యోజ్యమ్ । తేషామితి నిర్ధారణే షష్ఠీ । ఊహాపోహశక్తానామేవ శిష్యత్వమితి ద్యోతనార్థో హశబ్దః ।

విచారార్థా ప్లుతిరిత్యఙ్గీకృత్య ప్రశ్నమేవ వ్యాచష్టే —

మయేతి ।

ఓమిత్యనుజ్ఞామేవ విభజతే —

సమ్యగితి ॥౧॥