ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஓம் யோ ஹ வை ஜ்யேஷ்ட²ம் ச ஶ்ரேஷ்ட²ம் ச வேத³ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ஸ்வாநாம் ப⁴வதி ப்ராணோ வை ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ஸ்வாநாம் ப⁴வத்யபி ச யேஷாம் பு³பூ⁴ஷதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 1 ॥
ஓம் ப்ராணோ கா³யத்ரீத்யுக்தம் । கஸ்மாத்புந: காரணாத் ப்ராணபா⁴வ: கா³யத்ர்யா:, ந புநர்வாகா³தி³பா⁴வ இதி, யஸ்மாத் ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ப்ராண:, ந வாகா³த³யோ ஜ்யைஷ்ட்²யஶ்ரைஷ்ட்²யபா⁴ஜ: ; கத²ம் ஜ்யேஷ்ட²த்வம் ஶ்ரேஷ்ட²த்வம் ச ப்ராணஸ்யேதி தந்நிர்தி³தா⁴ரயிஷயா இத³மாரப்⁴யதே । அத²வா உக்த²யஜு:ஸாமக்ஷத்த்ராதி³பா⁴வை: ப்ராணஸ்யைவ உபாஸநமபி⁴ஹிதம் , ஸத்ஸ்வபி அந்யேஷு சக்ஷுராதி³ஷு ; தத்ர ஹேதுமாத்ரமிஹ ஆநந்தர்யேண ஸம்ப³த்⁴யதே ; ந புந: பூர்வஶேஷதா । விவக்ஷிதம் து கி²லத்வாத³ஸ்ய காண்ட³ஸ்ய பூர்வத்ர யத³நுக்தம் விஶிஷ்டப²லம் ப்ராணவிஷயமுபாஸநம் தத்³வக்தவ்யமிதி । ய: கஶ்சித் , ஹ வை இத்யவதா⁴ரணார்தௌ² ; யோ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ரேஷ்ட²கு³ணம் வக்ஷ்யமாணம் யோ வேத³ அஸௌ ப⁴வத்யேவ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ; ஏவம் ப²லேந ப்ரலோபி⁴த: ஸந் ப்ரஶ்நாய அபி⁴முகீ²பூ⁴த: ; தஸ்மை சாஹ — ப்ராணோ வை ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச । கத²ம் புநரவக³ம்யதே ப்ராணோ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்சேதி, யஸ்மாத் நிஷேககால ஏவ ஶுக்ரஶோணிதஸம்ப³ந்த⁴: ப்ராணாதி³கலாபஸ்யாவிஶிஷ்ட: ? ததா²பி ந அப்ராணம் ஶுக்ரம் விரோஹதீதி ப்ரத²மோ வ்ருத்திலாப⁴: ப்ராணஸ்ய சக்ஷுராதி³ப்⁴ய: ; அதோ ஜ்யேஷ்டோ² வயஸா ப்ராண: ; நிஷேககாலாதா³ரப்⁴ய க³ர்ப⁴ம் புஷ்யதி ப்ராண: ; ப்ராணே ஹி லப்³த⁴வ்ருத்தௌ பஶ்சாச்சக்ஷுராதீ³நாம் வ்ருத்திலாப⁴: ; அதோ யுக்தம் ப்ராணஸ்ய ஜ்யேஷ்ட²த்வம் சக்ஷுராதி³ஷு ; ப⁴வதி து கஶ்சித்குலே ஜ்யேஷ்ட²:, கு³ணஹீநத்வாத்து ந ஶ்ரேஷ்ட²: ; மத்⁴யம: கநிஷ்டோ² வா கு³ணாட்⁴யத்வாத் ப⁴வேத் ஶ்ரேஷ்ட²:, ந ஜ்யேஷ்ட²: ; ந து ததா² இஹேத்யாஹ — ப்ராண ஏவ து ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச । கத²ம் புந: ஶ்ரைஷ்ட்²யமவக³ம்யதே ப்ராணஸ்ய ? ததி³ஹ ஸம்வாதே³ந த³ர்ஶயிஷ்யாம: । ஸர்வதா²பி து ப்ராணம் ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ரேஷ்ட²கு³ணம் யோ வேத³ உபாஸ்தே, ஸ ஸ்வாநாம் ஜ்ஞாதீநாம் ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ப⁴வதி, ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ரேஷ்ட²கு³ணோபாஸநஸாமர்த்²யாத் ; ஸ்வவ்யதிரேகேணாபி ச யேஷாம் மத்⁴யே ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ப⁴விஷ்யாமீதி பு³பூ⁴ஷதி ப⁴விதுமிச்ச²தி, தேஷாமபி ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ரேஷ்ட²ப்ராணத³ர்ஶீ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ப⁴வதி । நநு வயோநிமித்தம் ஜ்யேஷ்ட²த்வம் , தத் இச்சா²த: கத²ம் ப⁴வதீத்யுச்யதே — நைஷ தோ³ஷ:, ப்ராணவத் வ்ருத்திலாப⁴ஸ்யைவ ஜ்யேஷ்ட²த்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் ॥

ஓங்காரோ த³மாதி³த்ரயம் ப்³ரஹ்மாப்³ரஹ்மோபாஸநாநி தத்ப²லம் தத³ர்தா² க³திராதி³த்யாத்³யுபஸ்தா²நமித்யேஷோ(அ)ர்த²: ஸப்தமே நிவ்ருத்த: । ஸம்ப்ரதி ப்ராதா⁴ந்யேநாப்³ரஹ்மோபாஸநம் ஸப²லம் ஶ்ரீமந்தா²தி³கர்ம ச வக்தவ்யமித்யஷ்டமமத்⁴யாயமாரப⁴மாணோ ப்³ராஹ்மணஸம்க³திமாஹ —

ப்ராண இதி ।

தஸ்மாத்ப்ராணோ கா³யத்ரீதி யுக்தமுக்தமிதி ஶேஷ: ।

ப்ராணஸ்ய ஜ்யேஷ்ட²த்வாதி³ நாத்³யாபி நிர்தா⁴ரிதமிதி ஶங்கித்வா பரிஹரதி —

கத²மித்யாதி³நா ।

ப்ரகாராந்தரேண பூர்வோத்தரக்³ரந்த²ஸம்க³திமாஹ —

அத²வேதி ।

ஆதி³ஶப்³தா³த³ந்நவைஶிஷ்ட்யாதி³நிர்தே³ஶ: । தத்ரேதி ப்ராணஸ்யைவ விஶிஷ்டகு³ணகஸ்யோபாஸ்யத்வோக்தி: । ஹேதுர்ஜ்யேஷ்ட²த்வாதி³ஸ்தந்மாத்ரமிஹாநந்தரக்³ரந்தே² கத்²யத இதி ஶேஷ: ।

ததே³வம் பூர்வக்³ரந்த²ஸ்ய ஹேதுமத்த்வாது³த்தரஸ்ய ச ஹேதுத்வாதா³நந்தர்யேண பௌர்வாபர்யேண பூர்வக்³ரந்தே²ந ஸஹோத்தரக்³ரந்த²ஜாதம் ஸம்ப³த்⁴யத இதி ப²லிதமாஹ —

ஆநந்தர்யேணேதி ।

வக்ஷ்யமாணப்ராணோபாஸநஸ்ய பூர்வோக்தோக்தா²த்³யுபாஸ்திஶேஷத்வமாஶங்க்ய கு³ணபே⁴தா³த்ப²லபே⁴தா³ச்ச நைவமித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ —

ந புநரிதி ।

கிமிதி ப்ராணோபாஸநமிஹ ஸ்வதந்த்ரமுபதி³ஶ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

கி²லத்வாதி³தி ।

இதிஶப்³தோ³ ப்³ராஹ்மணாரம்போ⁴பஸம்ஹாரார்த²: ।

ஏவம் ப்³ராஹ்மணாரம்ப⁴ம் ப்ரதிபாத்³யாக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே —

ய: கஶ்சிதி³த்யாதி³நா ।

யச்ச²ப்³த³ஸ்ய புநருபாதா³நமந்வயார்த²ம் ।

நிபாதயோரர்த²மவதா⁴ரணமேவ ப்ராகு³க்தம் ப்ரகடயதி —

ப⁴வத்யேவேதி ।

ப்ரஶ்நாய கோ(அ)ஸௌ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்சேதி ப்ரஶ்நஸ்தத³ர்த²மிதி யாவத் ।

ப்ராணஸ்ய ஜ்யேஷ்ட²த்வாதி³கமாக்ஷிபதி —

கத²மிதி ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

யஸ்மாதி³தி ।

தஸ்மாஜ்ஜ்யேஷ்ட²த்வாதி³கம் துல்யமேவேதி ஶேஷ: ।

ஸம்ப³ந்தா⁴விஶேஷமங்கீ³க்ருத்ய ஜ்யேஷ்ட²த்வம் ப்ராணஸ்ய ஸாத⁴யதி —

ததா²(அ)பீதி ।

உக்தமேவ ஸமர்த²யதே —

நிஷேககாலாதி³தி ।

தத்ராபி விப்ரதிபந்நம் ப்ரத்யாஹ —

ப்ராணே ஹீதி ।

ஜ்யேஷ்ட²த்வேநைவ ஶ்ரேஷ்ட²த்வே ஸித்³தே⁴ கிமிதி புநருக்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ப⁴வதி த்விதி ।

ஜ்யேஷ்ட²த்வே ஸத்யபி ஶ்ரேஷ்ட²த்வாபா⁴வமுக்த்வா தஸ்மிந்ஸத்யபி ஜ்யேஷ்ட²த்வாபா⁴வமாஹ —

மத்⁴யம இதி ।

இஹேதி ப்ராணோக்தி: ।

ப்ராணஶ்ரேஷ்ட²த்வே ப்ரமாணாபா⁴வமாஶங்க்ய ப்ரத்யாஹ —

கத²மித்யாதி³நா ।

பூர்வோக்தமுபாஸ்திப²லமுபஸம்ஹரதி —

ஸர்வதா²(அ)பீதி ।

ஆரோபேணாநாரோபேண வேத்யர்த²: ।

ஜ்யேஷ்ட²ஸ்ய வித்³யாப²லத்த்வமாக்ஷிபதி —

நந்விதி ।

தஸ்ய வித்³யாப²லத்வம் ஸாத⁴யதி —

உச்யத இதி ।

இச்சா²தோ ஜ்யைஷ்ட்²யம் து³:ஸாத்⁴யமிதி தோ³ஷஸ்யாஸத்த்வமாஹ —

நேதி ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

ப்ராணவதி³தி ।

யதா² ப்ராணக்ருதாஶநாதி³ப்ரயுக்தஶ்சக்ஷுராதீ³நாம் வ்ருத்திலாப⁴ஸ்ததா² ப்ராணோபாஸகாதீ⁴நம் ஜீவநமந்யேஷாம் ஸ்வாநாம் ச ப⁴வதீதி ப்ராணத³ர்ஶிநோ ஜ்யேஷ்ட²த்வம் ந வயோநிப³ந்த⁴நமித்யர்த²: ॥1॥