బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
షష్ఠోఽధ్యాయఃప్రథమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
అథ హ ప్రాణ ఉత్క్రమిష్యన్యథా మహాసుహయః సైన్ధవః పడ్వీశశఙ్కూన్సంవృహేదేవం హైవేమాన్ప్రాణాన్సంవవర్హ తే హోచుర్మా భగవ ఉత్క్రమీర్న వై శక్ష్యామస్త్వదృతే జీవితుమితి తస్యో మే బలిం కురుతేతి తథేతి ॥ ౧౩ ॥
అథ హ ప్రాణ ఉత్క్రమిష్యన్ ఉత్క్రమణం కరిష్యన్ ; తదానీమేవ స్వస్థానాత్ప్రచలితా వాగాదయః । కిమివేత్యాహ — యథా లోకే, మహాంశ్చాసౌ సుహయశ్చ మహాసుహయః, శోభనో హయః లక్షణోపేతః, మహాన్ పరిమాణతః, సిన్ధుదేశే భవః సైన్ధవః అభిజనతః, పడ్వీశశఙ్కూన్ పాదబన్ధనశఙ్కూన్ , పడ్వీశాశ్చ తే శఙ్కవశ్చ తాన్ , సంవృహేత్ ఉద్యచ్ఛేత్ యుగపదుత్ఖనేత్ అశ్వారోహే ఆరూఢే పరీక్షణాయ ; ఎవం హ ఎవ ఇమాన్ వాగాదీన్ ప్రాణాన్ సంవవర్హ ఉద్యతవాన్ స్వస్థానాత్ భ్రంశితవాన్ । తే వాగాదయః హ ఊచుః — హే భగవః భగవన్ మా ఉత్క్రమీః ; యస్మాత్ న వై శక్ష్యామః త్వదృతే త్వాం వినా జీవితుమితి । యద్యేవం మమ శ్రేష్ఠతా విజ్ఞాతా భవద్భిః, అహమత్ర శ్రేష్ఠః, తస్య ఉ మే మమ బలిం కరం కురుత కరం ప్రయచ్ఛతేతి । అయం చ ప్రాణసంవాదః కల్పితః విదుషః శ్రేష్ఠపరీక్షణప్రకారోపదేశః ; అనేన హి ప్రకారేణ విద్వాన్ కో ను ఖలు అత్ర శ్రేష్ఠ ఇతి పరీక్షణం కరోతి ; స ఎష పరీక్షణప్రకారః సంవాదభూతః కథ్యతే ; న హి అన్యథా సంహత్యకారిణాం సతామ్ ఎషామ్ అఞ్జసైవ సంవత్సరమాత్రమేవ ఎకైకస్య నిర్గమనాది ఉపపద్యతే ; తస్మాత్ విద్వానేవ అనేన ప్రకారేణ విచారయతి వాగాదీనాం ప్రధానబుభుత్సుః ఉపాసనాయ ; బలిం ప్రార్థితాః సన్తః ప్రాణాః, తథేతి ప్రతిజ్ఞాతవన్తః ॥

ఉక్తమర్థం దృష్టాన్తేన స్పష్టయన్నుత్తరవాక్యమవతారయతి —

కిమివేత్యాదినా ।

ప్రాణస్య శ్రేష్ఠత్వం వాగాదిభిర్నిర్ధారితమిత్యాహ —

తే వాగాదయ ఇతి ।

తర్హి తత్ఫలేన భవితవ్యమిత్యాహ —

యద్యేవమితి ।

యథోక్తస్య ప్రాణసంవాదస్య కాల్పనికత్వం దర్శయతి —

అయం చేతి ।

కల్పనాఫలం సూచయతి —

విదుష ఇతి ।

తదేవ స్పష్టయతి అనేన హీతి ।

ఉపాస్యపరీక్షణప్రకారో వివక్షితశ్చేత్కిం సంవాదేనేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

స ఎష ఇతి ।

సంవాదస్య ముఖ్యార్థత్వాదకల్పితత్వమాశఙ్క్యాఽఽహ —

న హీతి ।

సంవాదస్య కల్పితత్వే ఫలితమాహ —

తస్మాదితి ।

ఎవం ప్రాణసంవాదస్య తాత్పర్యముక్త్వా ప్రకృతామక్షరవ్యాఖ్యామేవానువర్తయతి —

బలిమితి ॥౧౩॥