பதா³ர்த²முக்த்வா வாக்யார்த²ம் கத²யதி —
ஸர்வமிதி ।
அஸ்மிந்நேவ வாக்யே பக்ஷாந்தரமுத்தா²பயதி —
கேசித்த்விதி ।
ந ஹ வா அஸ்யேத்யாத்³யர்த²வாத³த³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।
தத்³தூ³ஷயதி —
தத³ஸதி³தி ।
ஶாஸ்த்ராந்தரேண ‘க்ரிமயோ ப⁴வந்த்யப⁴க்ஷ்யப⁴க்ஷிண’ இத்யாதி³நேத்யர்த²: ।
ப்ராணவித³திரிக்தவிஷயம் ஶாஸ்த்ராந்தரம் ஸர்வப⁴க்ஷணம் து ப்ராணத³ர்ஶிநோ விவக்ஷிதமதோ வ்யவஸ்தி²தவிஷயத்வாத்ப்ரதிஷேதே⁴ந ஸர்வப⁴க்ஷணஸ்யோதி³தாநுதி³தஹோமவத்³விகல்ப: ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே —
தேநேதி ।
கிம் தர்ஹி ஸர்வாந்நப⁴க்ஷணம் விஹிதம் ந வா ? ந சேந்ந தஸ்ய நிஷித்³த⁴ஸ்யாநுஷ்டா²நம் ப்ராணவிதி³ தத்ப்ராபகாபா⁴வாத்³விஹிதம் சேத்தத்கிம் யதி³த³மித்யாதி³நா ந ஹேத்யாதி³நா வா விஹிதம் நா(அ)(அ)த்³ய இத்யாஹ —
நாவிதா⁴யகத்வாதி³தி ।
யதி³த³மித்யாதி³நா ஹி ஸர்வம் ப்ராணஸ்யாந்நமிதி ஜ்ஞாநமேவ விதீ⁴யதே ந து ப்ராணா[ந்ந]வித³: ஸர்வாந்நப⁴க்ஷணம் தத³வத்³யோதிபதா³பா⁴வாந்ந விகல்போபபத்திரித்யர்த²: ।
த்³விதீயம் தூ³ஷயதி —
ந ஹ வா இதி ।
அஸ்யேதி வித்³வத்பராமர்ஶாந்நிபாதயோரர்த²வாத³த்வாவத்³யோதிநோர்த³ர்ஶநாதே³கவாக்யத்வஸம்ப⁴வே வாக்யபே⁴த³ஸ்யாந்யாய்யத்வாச்சேதி ஹேதுமாஹ —
தேநேதி ।
அர்த²வாத³ஸ்யாபி ஸ்வார்தே² ப்ராமாண்யம் தே³வதாதி⁴கரணந்யாயேந ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்ய ‘ந கலஞ்ஜம் ப⁴க்ஷயேதி³’த்யாதி³விஹிதஸ்ய ப⁴க்ஷணாபா⁴வஸ்ய தஸ்ய பா³தே⁴ந ந ஹேத்யாதே³ர்ந ஸாமர்த்²யம் த்³ருஷ்டிபரத்வாத³ஸ்ய மாநாந்தரவிரோதே⁴ ஸ்வார்தே² மாநத்வாயோகா³தி³த்யாஹ —
ந த்விதி ।
ந ஹேத்யாதே³ரந்யபரத்வம் ப்ரபஞ்சயதி —
ப்ராணமாத்ரஸ்யேதி ।
தத்ர தோ³ஷாபா⁴வஜ்ஞாபநாத்ததே³வ விதி⁴த்ஸிதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
யத்த்விதி ।
அர்த²வாத³ஸ்ய மாநாந்தரவிரோதே⁴ ஸ்வார்தே² மாநத்வாயோக³ஸ்யோக்தத்வாதி³தி பா⁴வ: ।
ப்ரமாணாபா⁴வஸ்யாஸித்³தி⁴மாஶங்கதே —
விது³ஷ இதி ।
ஸாமர்த்²யாத்ப்ராணஸ்வரூபப³லாதி³தி யாவத் । அதோ³ஷ: ஸர்வாந்நப⁴க்ஷணே தஸ்யேதி ஶேஷ: ।
அர்தா²பத்திம் தூ³ஷயதி —
நேத்யாதி³நா ।
அநுபபத்திமேவ விவ்ருணோதி —
ஸத்யமிதி ।
யேநேத்யஸ்மாத்ப்ராக்ததா²(அ)பீதி வக்தவ்யம் । யத்³யபீத்யுபக்ரமாத் ।
ப்ராணஸ்வரூபஸாமர்த்²யாத³நுபபத்திரபி ஶாம்யதீதி ஶங்கதே —
நந்விதி ।
கிம் ப²லாத்மநா விது³ஷ: ஸர்வாந்நப⁴க்ஷணம் ஸாத்⁴யதே கிம்வா ஸாத⁴கத்வரூபேணேதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யமங்கீ³கரோதி —
பா³ட⁴மிதி ।
ப்ராணரூபேண ஸர்வப⁴க்ஷணம் தச்ச²ப்³தா³ர்த²: ।
தத்ர ப்ரதிஷேதா⁴பா⁴வே ஸத்³ருஷ்டாந்தம் ப²லிதமாஹ —
தஸ்மாதி³தி ।
ததா² ஸ்வாரஸிகம் ப்ராணஸ்ய ஸர்வப⁴க்ஷணம் தத்ர சாப்ரதிஷேதா⁴த்³தோ³ஷராஹித்யமிதி ஶேஷ: ।
தத்³ராஹித்யே கிம் ஸ்யாதி³தி சேத்ததா³ஹ —
அத இதி ।
பஞ்சம்யர்த²மேவ ஸ்போ²ரயதி —
அப்ராப்தத்வாதி³தி ।
ப்ராணவித³: ஸாத⁴கத்வாகாரேண ஸாத்⁴யதே ஸர்வாந்நப⁴க்ஷணமிதி பக்ஷம் ப்ரத்யாஹ —
யேந த்விதி ।
இஹேதி ப்ராணவிது³ச்யதே । நிமித்தாந்தராத³த்யந்தாப்ராப்தவிஷயோ விதி⁴: ப்ரதிப்ரஸவோ யதா² ஜ்வரிதஸ்யாஶநப்ரதிஷேதே⁴(அ)ப்யௌஷத⁴ம் பிபே³தி³தி ததா² ஶாஸ்த்ராதி⁴காரிண: ஸர்வாப⁴க்ஷ்யப⁴க்ஷணநிஷேதே⁴(அ)பி ப்ராணவிதோ³ விஶேஷவிதி⁴ர்நோபலப்⁴யதே । ததா² ச தஸ்ய ப⁴க்ஷணம் து³:ஸாத்⁴யமித்யர்த²: ।
ப்ரதிப்ரஸவாபா⁴வே லப்³த⁴ம் த³ர்ஶயதி —
தஸ்மாதி³தி ।
அர்த²வாத³ஸ்ய தர்ஹி கா க³திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
அந்யவிஷயத்வாதி³தி ।
தஸ்ய ஸ்துதிமாத்ரார்த²த்வாந்ந தத்³வஶாந்நிஷேதா⁴திக்ரம இத்யர்த²: ।
நநு விஶிஷ்டஸ்ய ப்ராணஸ்ய ஸர்வாந்நத்வத³ர்ஶநமத்ர விதீ⁴யதே ததா² ச விது³ஷோ(அ)பி ததா³த்மந: ஸர்வாந்நப⁴க்ஷணே ந தோ³ஷோ யதா²த³ர்ஶநம் ப²லாப்⁴யுபக³மாத³த ஆஹ —
ந சேதி ।
இதோ(அ)பி ஸர்வம் ப்ராணஸ்யாந்நமித்யேதத³வஷ்டம்பே⁴ந ப்ராணவித³: ஸர்வப⁴க்ஷணம் ந விதே⁴யமித்யாஹ —
யதா² சேதி ।
ப்ராணஸ்ய யதோ²க்தஸ்ய ஸ்வீகாரே(அ)பி கஸ்யசித்கிஞ்சித³ந்நம் ஜீவநஹேதுரித்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —
யதே²தி ।
ததா² ஸர்வப்ராணிஷு வ்யவஸ்த²யா(அ)ந்நஸம்ப³ந்தே⁴ தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ —
ததே²தி ।
ப்ராணவிதோ³(அ)பி கார்யகரணவதோ நிஷேதா⁴திக்ரமாயோகே³ ப²லிதமாஹ —
தஸ்மாதி³தி ।
வாக்யாந்தரமாதா³ய வ்யாகரோதி —
ஆப இதி ।
ஸ்மார்தாதா³சமநாத³ந்யதே³வ ஶ்ரௌதமாசமநமந்யதோ(அ)ப்ராப்தம் விதே⁴யம் தத³ர்த²மித³ம் வாக்யமிதி கேசித்தாந்ப்ரத்யாஹ —
அத்ர சேதி ।
வாஸ:கார்யம் பரிதா⁴நம் ।
தத்ர ஸாக்ஷாத³பாம் விநியோகா³யோகே³ ப்ராப்தமர்த²மாஹ —
தஸ்மாதி³தி ।
யதி³த³ம் கிஞ்சேத்யாதா³வுக்தம் த்³ருஷ்டிவிதே⁴ரர்த²வாத³மாதா³ய வ்யாசஷ்டே —
நேத்யாதி³நா ।
புநர்நஞநுகர்ஷணமந்வயாய ।
பதா³ர்த²முக்த்வா வாக்யார்த²மாஹ —
யத்³யபீதி ।
அப⁴க்ஷ்யப⁴க்ஷணம் தர்ஹி ஸ்வீக்ருதமிதி சேந்நேத்யாஹ —
இத்யேததி³தி ।
யதா² ப்ராணவிதோ³ நாநந்நம் பு⁴க்தம் ப⁴வதி ததே²த்யேதத் ।
அநுமதஸ்தர்ஹி ப்ராணவிதோ³ து³ஷ்ப்ரதிக்³ரஹோ(அ)பீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
தத்ராபீதி ।
அஸத்ப்ரதிக்³ரஹே ப்ராப்தே(அ)பீத்யர்த²: ।
கிமித்யயம் ஸ்துத்யர்த²வாத³: ப²லவாத³ ஏவ கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
ப²லம் த்விதி ।
இதிஶப்³த³: ஸர்வம் ப்ராணஸ்யாந்நமிதி த்³ருஷ்டிவிதே⁴: ஸார்த²வாத³ஸ்யோபஸம்ஹாரார்த²: ।
உக்தமேவார்த²ம் சோத்³யஸமாதி⁴ப்⁴யாம் ஸமர்த²யதே —
நந்வித்யாதி³நா ।
யதா²ப்ராப்தம் ப்ரக்ருதவாக்யவஶாத்ப்ரதிபந்நம் ரூபமநதிக்ரம்யேதி யாவத் ।
வாக்யஸ்ய வித்³யாஸ்துதித்வே ப²லிதமாஹ —
அத இதி ।
யது³க்தமாபோ வாஸ இதி தஸ்ய ஶேஷபூ⁴தமுத்தரக்³ரந்த²முத்தா²ப்ய வ்யாசஷ்டே —
யஸ்மாதி³தி ।
தத்ரேத்யஶநாத்ப்ராகூ³ர்த்⁴வகாலோக்தி: ।
உக்தே(அ)பி⁴ப்ராயே லோகப்ரஸித்³தி⁴மநுகூலயதி —
அஸ்தி சேதி ।
தத்ரைவ வாக்யோபக்ரமஸ்யா(அ)(அ)நுகூல்யம் த³ர்ஶயதி —
ப்ராணஸ்யேதி ।
கிமர்த²மித³ம் ஸோபக்ரமம் வாக்யமித்யபேக்ஷாயாமத்ர சேத்யாதா³வுக்தம் ஸ்மாரயதி —
யத³ப இதி ।
த்³ருஷ்டிவிதா⁴நமஸஹமாந: ஶங்கதே —
நந்விதி ।
அஸ்து ப்ராயத்யார்த²மாசமநம் ப்ராணபரிதா⁴நார்த²ம் சேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
தத்ரேதி ।
குல்யாப்ரணயநந்யாயேந த்³விகார்யத்வாவிரோத⁴மாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
ந சேதி ।
தத்ர ப்ரத்யக்ஷத்வாத்கார்யபே⁴த³ஸ்யாவிரோதே⁴(அ)பி ப்ரக்ருதே ப்ரமாணாபா⁴வாத்³த்³விகார்யத்வாநுபபத்திரித்யபி⁴ப்ரேத்யோக்தமுபபாத³யதி —
யதீ³தி ।
நநு ஸ்மார்தாசமநஸ்ய ப்ராயத்யார்த²த்வம் ததை²வாநக்³நதார்த²த்வம் ப்ரக்ருதவாக்யாதி⁴க³தம் ததா² ச கத²ம் த்³விகார்யத்வமப்ராமாணிகமித்யாஶங்க்ய வாக்யஸ்ய விஷயாந்தரம் த³ர்ஶயதி —
யஸ்மாதி³தி ।
த்³விகார்யத்வதோ³ஷமுக்தம் தூ³ஷயதி —
நேத்யாதி³நா ।
தச்சா(அ)(அ)சமநம் த³ர்ஶநநிரபேக்ஷமித்யாஹ —
க்ரியாமாத்ரமேவேதி ।
நந்வாசமநே ப²லபூ⁴தம் ப்ராயத்யம் த³ர்ஶநஸாபேக்ஷமிதி சேந்நேத்யாஹ —
நத்விதி ।
க்ரியாயா ஏவ ததா³தா⁴நஸாமர்த்²யாதி³த்யர்த²: । தத்ரேத்யாசமநே ஶுத்³த்⁴யர்தே² க்ரியாந்தரே ஸதீத்யர்த²: ।
ப்ராணவிஜ்ஞாநப்ரகரணே வாஸோவிஜ்ஞாநம் சோத்³யதே சேத்³வாக்யபே⁴த³: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
ப்ராணஸ்யேதி ।
ஸர்வாந்நவிஜ்ஞாநவதி³தி சகாரார்த²: ।
ஆசமநீயாஸ்வப்ஸு வாஸோவிஜ்ஞாநம் க்ரியதே சேத்கத²மாசமநஸ்ய ப்ராயத்யார்த²த்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
ந த்விதி ।
த்³விகார்யத்வதோ³ஷாபா⁴வே ப²லிதம் த³ர்ஶநவிதி⁴முபஸம்ஹரதி —
தஸ்மாதி³தி ।
அப்ராப்தத்வாத்³வாஸோத்³ருஷ்டேர்விதி⁴வ்யதிரேகேண ப்ராப்த்யபா⁴வாத்³த்³ருஷ்டேஶ்சாத்ர ப்ரக்ருதத்வாத்கார்யாக்²யாநாத³பூர்வமிதி ச ந்யாயாதி³த்யர்த²: ॥14॥